نهاد ها و مراکز آموزشی موسیقی در هرات

موسیقی در هرات طی دوسه دهه جنگ به فراموشی سپرده شده بود بویزه در دوران تسلط طالبان که نواحتن و شنیدن موسیقی کاملاء ممنوع بود ولی مردم و دوستداران موسیقی آنرا در زیرزمینی ها طور پنهانی اجرا نموده واز آن لذت می بردند. پس از سقوط طالبان با آمدن حکومت جدید خوشبختانه مراکز ونهاد های موسیقی دیگری در هرات تاسیس شده که به تربیه شاگردان میپردازند. همین اکنون در هرات دو مرکز موسیقی یا احلده موسیقی وجود دارد که یکی آن اتحادیهء موسیقی و دیگری بنیاد موسیقی افغانستان میباشد.

اتحادیه موسیقی :

این اتحادیه تحت نظر بصیر خود شناس و تحت پوشش ریاست اطالعات فرهنگ هرات تاسیس شده و مرکز آن در تالار هرات ننداری قدیم قراردارد. درین مرکز همه هنرمندان موسیقی حق العضویت میپردازند و هنرمندانی که در مراسم سرور اشتراک مینمایند باید عضویت این اتحادیه را حاصل کنند. هنر مندان این اتحادیه اکثراء از وسایل موسیقی محلی چون رباب – طبله – دوتار و هارمونیه استفاده مینمایند .

این اتحادیه کورس های آموزشی را نیز ایجاد نموده که شاگردان و علاقه مندان موسیقی همه روزه از ساعت چهار بعد از ظهر تحت راهنمائی هنرمندان حرفوی شهر هرات چون آقای تابش – جلیل احمد دل آهنگ وفرزند امیر محمد به فراگیری موسیقی مشغول اند.

بنیاد موسیقی افغانستان

این بنیاد که مرکز آن در کابل است نمایندگی تحت نظر آقای عارف رامز در شهر نو هرات ایجاد شده است عارف رامز که اهل هرات است هنرموسیقی را در پاکستان فراگرفته. این بنیاد هم اعضای زیادی دارد و اعضا هم خق العضویت میپردازند. طبق اظهار آقای رامز اکثر هنرمندن پاپ که تعداد آنها به بیش از بیست گروه هنری میرسد موسیقی غربی چون آرگن- گیتار – جاز وغیره استفاده نموده ودر محفل عروسی ها و غیر مناسبت ها در شهر هرات مینوازند دراین بنیاد همکاری دارند. طبق اطلاع این بنیاد به همکاری آقایان امیر جان صبوری وفرهاد دریا در کابل ایجاد شده است .

در این بنیاد کورسهای آموزشی موسیقی هم وجود دارد که تا حال دوصد شاگرد غرض فراگیری موسیقی غربی چون بانگو درام – اورگان – گینار وجاز ثبت نام نموده که موسیقی را بشکل تئوری می آموزند.



کورس های آموزشی موسیقی آغا خان:

باتاسیس کورسهای موسیقی در آسای میانه کورسهای موسیقی در هرات تحت پوشش این نهاد ایجاد شده است . هدف از تاسیس این کورسها همانا انکشاف و نگهداری فرهنگ موسیقی در آسیای میانه و ارتباط موسیقی بین کشور های مذکور و تقویه موسیقی سنتی اصیل افغانستان می باشد. چون جوانان همواره به موسیقی غربی روی آورده سعی میگردد تا این هنر بهفراموشی سپرده نشود.

این کورس د هفدهم دسامبر سال ۲۰۰۶ بریاست محتر ویس توحی و عبدالستار توحی در منزل حاجی عبدالسلام کرباسی که از خانه های قدیم شهر هرات است تاسیس شد. باافتتاخ کورس مذکور ابتدا شاگردانی از دارالایتام – فاکولته هنر های زیبا و و چند تن از نابینایان اشتراک نمودند و سپس تعداد شاگردان داوطلب به پنجاه و چهار نفررسید. درین استادانی چون استاد محمد کریم هروی – استاد آصف ومحمود خوشنواز به تربیه شاگردان در آموزش وسایل مویبقی چون دوتار – رباب – طبله - هارمونیه وآواز خوانی مصروف اند. با بازدیدی که مترجم در سال ۱۳۸۶ ازین کورسها داشت شاگردان با یک نظم حاص ازین مرکز استفاده اعظمی ا موسیقی مینمایند. طبق اظهار مسئول کورسها به تعداد بیش از یکصد تن دراین کورسها ثبت نام نموده که خانم ها هم دراین لست شامل میباشند. که بافراغت شاگردان اولی گروه بعدی وارد کورسه می گردند

یکی از ویزگی های کورس مذکور آنست که درین کورس نماز خانه و وضوخانه برای آنانیکه به فراگیری موسیقی میپردازند وجود دارد و شاگردان قبل از اجرای موسیقی با ادای نماز با وضو طهارت به موسیقی میپردازند. برای اشتراک کنندگان کورسها ماهانه پنجصد افغانی عوض کرایه ترانسپورت تادیه میشود.


پروفیسور جان بیلی:
جان بیلی ( ) تبعه انگلستان استاد دانشگاه گلدسمیت لندن دوره دکترای روانشناسی و جامعه شناسی را در دانشگاه آکسفورد گذرانده وبعداء به رشته مورد علاقه خود یعنی موزیکولوزی روی آورد طی سالهای ۱۳۵۰ و۱۳۵۱ شمسی با همسرش ویرونیکا به هرات آمد و مدتی را نزد امیر جان خوشنواز به فراگیری رباب پرداخت و بعداء عازم کابل شد واساسات بیشتر رباب را نزد استاد محمد عمر فراگرفت که کتاب حاضر هم مجموعه کار تحقیقی دوساله اش در هرات می باشد که توسط نگارنده ترجمه گردید. بملاحظه یکی از آثار منتشره او تحت نغمهکشال که از استاد محمد عمر فراگرفته مطالبی را هم در مورد فراگیری نواختن رباب را نزد امیر جان خوشنواز چنین می نگارد:
(( من بحث دیگری را در مورد بیوگرافی آقای امیر جان در صفحه (۴) کتاب موسیقی در سال ۱۹۸۸ در هرات تهیه نموده بودم. ارتباط من با امیر جان نزدیک بود وبعدائ من کار خودرا بااستاد محمد عمر انجام می دادم . امیر جان از سال ۱۹۳۰ تا ۱۹۶۰ در یک فامیل متوسط زندگی می کرد و در شهر هرات حکمفرمای موسیقی بود . مثمریت برتری او این بود که مشق وتمرین اولی موسیقی را توسط موسیقی دانان کابلی استاد نبی گل انجام می داد . استاد نبی گل مدت زیادی را درسال ۱۹۳۰ در هرات اقامت داشت و دراین مدت استاد امیر جان وبرادرش چاچه غلام را تربیت نمود- استاد نبی گل از هنر مند ان کابل بود که مشترکاء بااستاد امیر جان در هرات کار می کردند. استاد نبی گل در سال ۱۳۰۰ تا سال ۱۳۱۰ شمسی از جمله گروه های کوچک موسیقی درباری بوده وخواننده ونوازنده ئ خو.بی بود که بااستاد قاسم – استاد غلام حسین و استاد شیدا یکجا بود امیر جان غزل های خود را به شکل ساده ورویائی می خواند ورباب هم می نواخت . او موسیقی را نزد استاد نبی گل فراگرفته بود و باداشتن این امتیاز به او اجازه داده شد تا باالات موسیقی که دردسترس داشن بنوازد و بخواند. امیر جان با علم ودانش اندکی که حاصل کرده بود از نوت های سرگام که بطور شفاهی به حافظه سپرده بود مهارت قابل ملاحظهء رادر کمپوز آهنگهای دلپذیر موسیقی بدست آورد وبزودی روش مطبوع موسیقی استاد محمد عمر را آموخت که باروش های دشوار می توانست به طریقه های مختلف موسیقی بنوازد وبمن چندین بازر اظهارداشت که بااستاد محمد عمر یکجا موسیقی کابل را کارکندو روش جدید را بیاموزد مثل را: (جک کوس ) – استاد محمد عمر روش های خیلی خوبی را می دانست ودراصلاح رباب بااستاد امیر جان همکاری می کرد ودر همین موقع استاد امیر جان کاملاء لایق بوده و مثل استاد محمدعمر کار می کرد. استاد محمدعمر احترام زیادی به نغمهء کشال وراگ یمن داشت واستادامیر جان روش دیگری را غیر از روش استاد محمدعمر نیز تعقیب می کردزیرا او موسیقی و نغمه کشال را از استادان دیگر مثل استاد نبی گل آموخته بود .در هنگامی که من درسال اول کار خود (۱۳۵۲ – ۱۳۵۳ شمسی ) در هرات تحقیق و پزوهش داشتم مدت کمی را با امیر جان بودم وکار زیادی را در خصوص رباب انجام نمی دادم – فقط ریکارد های را توسط پسرش محمد رحیم خوشنواز ثبت می کردم واین همان موقعی بود که من مشغول آموختن نغمه کشال بودم . در مدت شش هفته طی سال ۱۳۵۴ شمسی که در هرات بودم درس های خود را در قسمت رباب باامیر جان دنبال دنبال می نمودم . او کوشش داشت که برایم درس پالتاس نغمه کشال را بیاموزد البته باهمان وسایل موسیقی ساده شاگردی ام بااستاد امیر جان درسال های ۱۳۵۵ – ۱۳۵۶ شمسی از نو آغاز شد این وقتی بود که درس های زیادی راازیکسال قبل فراگرفته بودم.
من امیر جان را در شهر کهنه هرات در خانه قدیمی او ملاقات کردم – خانه قدیمی او دیدگاهی را درمورد زندگی یک هنرمند برایم باز نمود . غذای اصلی امیر جان همان غذای محلی و تخصصی هرات بود. کلاس های درس من در منزل او یک درس از ساعت از ساعت ده الی یازده قبل از ظهر و درس بعدی از ساعت چهارالی پنج بعدازظهر بود غذای امیر جان عبارت بود از یک سوپ (شوربا) ونان خشک برای چاشت – امیر جان همیشه کوشش داشت روش های موسیقی هندی رااز طریق تایپ کردن بیاموزد بخصوص موسیقی کلاسیک شمال هندوستان رازیرا احترام زیادی به موسیقی هندوستانی داشت که این روش کلاسیک هندی مختص به راگ وموسیقی هندوستانی بود که در تاریخ هندوستان موسیقی نوازان ازآن پیروی می کردند.

استاد محمد عمر نوت های مختصری را مثل امیر جان برای ثبت موسیقی هندی آماده می کرد و این موسیقی را چندین سال نمی نواخت تنها آنرا می آموخت و ثبت نمی کرد. امیر جان کم ویا زیاد الات واستعمال سرگام را نوت می کرد و به من اجازه می داد که کمپوز آنرا انجام دهم ابتدا به من از (اروبی وامویی ) و (وادی و سم وادی ) را با مهارت های خرد وکلان صعودی ونزولی (زیر وبم ) که همیشه در فارسی رفت وآمد یاد می کردند می آموخت. من دریافتم که در بسیاری از موارد(راگ) تنها به نغمه کشال استعمال می شد ودایم شکل وحالت آنرا بمن یاد می داد ومن هم همه را نوشته می نمودم – وقتی که تکمیل می شد من آنرا دراشکال مختلف کمپوز می نمودم واو هم گاهی نغمه هارا باخود زمزمه می کرد اما به خاموشی و گاهی اوقات که او آماده نوازندگی آهنگ بود نغمه را توقف می داد و بمن می گفت بنویس. حالت دوم کمپوز را (انتره اول و بعدائ انتره دوم )و به همین ترتیب ادامه میدادم و گاهی خودش رباب می نواخت و خاطره انچه را که قبلاء اموخته بود تازه می کرد و من طبله می نواختم و بمن استعمال آنرا نشان میداد وبرای وسعت بخشیدن کمپوز های مختلفی را می نواخت و یا جدیداء خودش آنرا می ساخت – ولی من هرگز موفق نشدم که بااو توسط دورباب همراهی کنم . در همین موقع من نوت های خود را برای نغمه کشال تعقیب می کردم و آن را حاضر می ساختم – آنچه را او بمن تعلیم داده بود عبارت بودند از : بیهاگ – یمن – کوماچ – مشر کوماج – کوسیه – پیلو- کستوری – بیرمی – پاری – آسا مان – اساوری – رس –باگشری وکلیان ) تنها در کیس بیهاگ چندین دفعه کمپوزیشن را بیش از یکماه حتی ماه ها تعقیب می کردم و از جانب دیگر وقتی تغیرات در قسمت کمپوزیشن ها ایجاد می شد ما کار خود را در کمپوزیشن به اساس سابقه تغیر می دادیم.
جان بسلی نه تنها هنر موسیقی رباب ودوتر را از هنرمندان هرات چون گدامحمد هروی وامیر جان فرا گرفته بلکه پس از بازگشت به کشور خود نحقیقات دیکری را در مورد موسیقی افغانستان نموده است که آثار او طی کتب ونشریه های مختلفی به نشر رسیده که از جمله میتوان از نغمه کشال و کتاب خوان مرغ ها را نمیتوان توقف داد یاد نمود . او بنا به دعوت کشور های مختلف جهان چون امریکا – ایران – آیرلند در دانشگاه ها به رائه لکچر های مختلف پرداخته است و همچنان دیپارتمنت موسیقی افغانستان را دردانشگاه کلدسمیت لندن تاسیس نمود که این دیپارتمنت روابطی را با دیپارتمن هنر های زیبای پوهنتون کابل برقرار نموده است. طوریکه او شخص اجتماعی است در هرکشوری که مسافرت نموده هنرمندان موسیقی افغانی از او پذیرائی نمودند آثار تحقیقی اورا درقسمت ثبت سی دی ها دی وی دی ها و فیلم های ویدوئی را میتوان حسب آتی شرح نمود:
تهیه وتکثیر سی دی ها فیلم های ویدوئی :
۱ – رباب ودوتار افغانستان نشر رادیو فرانسه سال ۱۹۹۵ مجموعه کنسرت سه نفری محمد رحیم خوشنواز رباب نواز گدا محمد هروی دوتار نواز و محمد عظیم حسن پور طبله نواز با مجموعه نشریه تحقیقی.
۲ – رباب هرات محمد رحیم خوشنواز سال ۱۹۷۴ نشر سویس شامل سیزده آهنگ محلی هرات با مجموعه معرفی آهنگ ها..
۳ – از کابل تا کالیفرنیا توسط جان بیلی رباب نواز و استاد آصف طبله نواز و آقای هرلسون تانپوره نوازنشر مجموعه آهنگ های راگ بهوپائی –کلیان – مهومانسی – کلاوتی و آهنگ های محلی هرات نشر سال ۲۰۰۰ لندن انگلستان.
۴ – انسامبل باختر مجموعه یازده آهنگ محلی هرات در یک سی دی: رباب ودوتار جان بیلی دایره نوازی و آواز ویرونیکا دابلدی همسر جان بیلی لیره نواز داکتر متایوس اهل یونان طبله نواز استاد محمود پسر استاد آصف با مجموعه تحقیقی .
۵ - شیرین دختر مالدار سی دی صوتی مجموعه آهنگ های محلی هرات رباب و دوتار پروفیسور جان بیلی آواز استاد عبدالوهاب مددی دایره و آواز ویرونیکا دابلدی با مجموعه تحقیقی به زبان انگلیس نشر سال ۲۰۰۵ به همکاری ویرونیکا.
۶ – دل به دل سی دی صوتی مجموعه سیزده آهنگ محلی هرات آواز ودایره نوازی توسط ویرونیکا.
۷ – خواندن مرغ ها را نمیتوان توقف داد سی دی شامل یک کتاب نشر لندن سال ۲۰۰۰

دی وی دی ها و کاست های تصویری:
بیلی که با مردم افغانستان بخصوص هنرمندان شوقی وحرفوی روابط نزدیک دارد هر زمانیکه در کشور های مختلف غرض ارائه لکچر وکانسرت در مراکز تعلیمی موسیقی یا پوهنتون ها دعوت می گردید افغان ها از وی در منازل شان نیز دعوت می نمودند او توانسته ابتدا حین اقامت خود در افغانستان به تهیه دی وی دی ها وفیلم ها که نشاندهنده فرهنگ مردم میباشد بپردازد واین فیلم هارا به عنوان مجموعه تحقیقی در مراکز علمی به علاقمندان و فرهنگ دوستان به نمایش گذاشته است. فیلم ها زیاد است آنچه مترجم در دست دارد حسب آتر معرفی می نماید:
۱ - فیلم هرات در دو حلقه و یک دی وی دی شامل عنعنات ورسوم مردم شهر هرات پیرامون تجلیل از مراسم سرور جشن ه میله های عنعنوی عید ها و مسائیل عرفانی .
۲- سفر جرمنی دارمشتات با جمعی از هنر مندان افغانی سال ۲۰۰۲
۳ – سفر نامه امریکا با هنرمندان موسیقی کابل.
۴ – سفر نامه پاکستان با هنر مندان حرفوی کابل مسکونه کوچه خرابات
۵ – سفر نامه کابل تهیه گزارش از فاکولته هنر های زیبا پوهنتون کابل و ووزارت اطزلاعات وفرهنگ
۶ – سفر نامه هرات پس از سقوط رزیم کمونیستی و حکومت اسلامی
۷ - دی وی دی موسیقی افغانستان و نقش آن در کابل – هامبورک – لندن . آیرلند جنوبی مجموعه مصاحبه ها با هارون یوسفی – عبدالوهاب مددی - نصرالدین سلجوقی و کنسرت های مختلف نشر آن بتاریخ سیزده نوامبر ۲۰۰۷ در دانشگاه کلدسمیت لندن برای شاگردان وافغان های مقیم لندن.

 

۸ – نشریه تحت نام میتوان آواز مرغان را توقف نمود؟ با ضمیمه یک سی دی صوتی شامل ده آهنگ لوگری – غزل کابلی – موسیقی چاریکاری – موسیقی محلی رادیو افغانستان با تاسیس جمهوریت داود خان به آواز خوانی حلاند –روضه خوانی – دو خواندن از آهنگ های طالبان بدون ساز.
کست های کوچک تاپی:
۱ - مجموعه هفده آهنگ انتخابی.
۲ – مجموعه آهنگ های رباب از محمد رحیم خوشنواز.
۳ – مجموعه از آهنگ های امیر محمد.
۴ – مجموعه از آهنگ های امیر جان خوشنواز.
۵ - مجموعه از مصاحبه ها و نعت ها با مرحوم آقای مطیع سلجوقی و قاری محمد یوسف به ترجمه عبدالواحد سلجوقی.
۶ – مجموعه آهنگ ها و مصاحبه محمد کریم چهار تار نواز
آثار منتشره او:
۱- موسیقی افغانستان و هنرمندان حرفوی هرات ترجمهء اثر حاضر.
۲- ۲ – متوان خواندن پرندگان را توقف داد؟
۳- ۳ – زورنال موسیقی شناسی بریتانیا سال ۱۹۹۷.
۴- موسیقی افغانستان در بحش آسیا سال ۱۹۹۷..
۵- دورنمای پیوند موسیقی افغانستان
۶- تغیر فرهنگی موسیقی افغانستان و تداوم پیوستگی آن در آسیای میانه.
۷- نه دور ونه نزدیک موسیقی کابل در تبعید.
۸- تغیر شکل رباب در سبک تجسمی .
۹- زیست شناسی موسیقی در انکشاف فکری اطفال کنفرانس دنور ۱۹۸۷ ویرونیکا وجان بیلی.
۱۰- نقش موسیقی در ایجاد هویت ملی افغان ها سالهای ۱۹۲۳ و ۱۹۷۳
۱۱- موسیقی افغانستان
۱۲- معانی فرهنگ شنیداری و درک کلی از آواز پرندگان
۱۳- نشریه موسیقی شناسی
۱۴- طریقه متحان نمودن برای برداشت صدا وآواز.
۱۵- امین دیوانه دوتار نواز مشهور هرات
۱۶- دایره وسیلخ موسیقی زنان در آسیای میانه اثر ورونیکا همسر جان بیلی چاپ دانشگاه برتون انگلستان
جان بیلی که فعلاء شصت وپنج ساله است از وظیفه اش که استاد پوهنتون گلد سمیت لندن متقاعد گشته و از او خواسته شده تا برای پنج سال دیگر هم در آنجا کار کند. او علاوه بر وظیفه اصلی طبق تقاضای پوهنتون های دیگر در قسمت ارائه موسیقی افغانستان به ارائه لکچر و سیمینار ها می پردازد . ( مترجم )



ویرونیکا دابلدی ( ):
ویرونیکا همسر پروفیسور جان بیلی در یک خانواده زمین دار وزراعت پیشه درانگلستان دیده به جهان گشود مادرش به امور منزل مشغول بود وطورشوقی پیانو می نواخت او تخصیلات خود را دررشته ادبیات انگلیسی به پایان رسانید وسپس به صفت معلم در مدارس ایفای وظیفه نمود و بعداء رهسپار ایران شده وبرای مدتی به صفت معلم زبان انگلیس ایفای وظیفه کرد ودر تابستان سال ۱۳۵۲ با جان بیلی وارد هرات شد . زمانیکه جان بیلی به تحقیقات حود آغاز نمود او هم همواره با ادبا- دانشمندان –هنرمندان – شعرا ونویسندگان ملاقات می کرد.طبق اظهار خودش شهر هرات با بنا های تاریخی و معماری های قدیم و مردم دوست داشتنی و مهمان نواز اورا گرویده ساخت تا او هم بتواند درین محیط برای انکساف فکری خود بهره مند شود. وی مدتی پای شاگردی مرحوم استاد محمد سعید مشعل غرض فراگیری هنر میناتور نشست وسپس شروع به نوشتن کرد ودر ترجمه پی نوشته های او ترجمه آن آقای فتاح خان بابری یک تن از معلمین شهر هرات اورا یاری رسانید. طوریکه در قسمت علاقه اش به هنر موسیقی وفراگیری اش درآن محیط از وای استفسار بعمل آمد او در زمینه چنین گفت که:

(( ابتدا برایم دایره خریدم و دایره نوازی وآوازخوانی را نزد یک خانم بنام مادر عبدالظاهر که از همسایگان من بود یادگرفتم که جزئیات بیشتر آنرا در کتاب سه زن درهرات ارائه نمودم. درزمستان سال ۱۳۵۵ شمسی بارثانی با جان بیلی در هرات آمدم همان وقت بود که با زینب هروی آواز خوان شهر هرات معرفی شدم. یکی از روز من وجان بیلی در یک عروسی در دولت خانه دعوت شده بودیم من در مجلس زنانه اشتراک داشتم و زینب هم با گروه موسیقی خود در آن عروسی می نواخت . عروسی مجللی بود همسر غلام علی آئین والی شهر هم در آن مراسم اشتراک داشت من ابتد با همه مهمانان احوالپرسی نموده وسپس نزد همسر ودختر والی نشسته و لحظهء با هم صحبت نمودیم و از شنیدن موسیقی لذت بردیم. بعداء نزد زینب رفتم واز او خواستم تا به من اجازه دهد تا از موسیقی او ثبت نمایم او با شوخ طبعی و محبت بمن اجازه داد.زینب در ختم مجلس از من تقاضا نمود تا برای حاضرین و همسر والی برقصم وبخوانم من درین امر به هنوان یک شخص غیر ماهر مبادرت ورزیدم.و اشتباهات زیادی داشتم و زینب می خندید و مرا به اشتباهاتم ملتفت می ساخت درین محفل از من درست یک صحنه کمدی ساخته شده بودو هر کس ازین صحنه لذت برد. در ختم مجلس اززینب خواستم تا مرا به شاگردی اش بپذیرد واو قبول نمود واز من خواست تا در طول هفته به خانه اش مراجعه نمایم ومن مدت زیادی در فراگیری آواز خوانی دایرهنوازی نزد او شاگردی نمودم. پس از چند مدتی آواز حوانی ودایره نوازی من توانستم بطور احتیاطی دردسته موسیقی زینب در مواقع ضرورت بخوانم وبنوازم واین موضوع بمن نهایت جالب بود.))

ویرونیکا طی سالهای (۱۳۵۴ – ۱۳۵۶ شمسی) توانست قطعات زیادی را ازموسیقی محلی شیرینی خوری ها – عروسی ها ی زنانه – روضه خوانی ها – قرائت قران مجید در کست های مختلف ثبت نماید . طبق اظهار خودش با استفاده از تحقیقات قبلی اش به ارائه لکچر ها – کورسها وسیمینار ها در پوهنتون _دانشگاه ها) مختلف جهان استفاده نمادید. او کنسرت های مختلفی را در کشور های چون ایتالیا – جرمنی – هالند - ایران – سویدن – آیرلند – امریکا - یونان ومراکش به همکاری جان بیلی استاد آصف و پسرش استاد محمود و داکتر متایو و داکتر الکزاندر اهل یونان انجام داده است آثار منتشره او حسب ذیل است:

۱ - طبع و نشر کتاب سه زن از هرات که دوبار دردانشگاه های انگلستان به نشررسید.
۲ – دایره موسیقی زنان در آسای میانه نشر آن در پوهنتون (دانشگاه) برایتون انگلستان.
۳ – تهیه یک حلقه سی دی تحت نام دل به دل با مجموعه کوتاه تحقیقی شامل آهنگ های محلی زنان هرات که توسط حودش با نواختن دایره اجرا شده.
۴ - تهیه یک حلقه سی دی تحت نام شیرین دختر مالدار با مجموعه کوتاه تحقیقی به زبان انگلیس مجموعه اجرای کنسرت توسط جان بیلی با نواختن دوتار ورباب – طبله توسط استاد محمود و لیره توسط داکی=تر متایو اهل یونان آواز خوانی توسط خود ویرونیکا و استاد عبدالوهاب مددی.
۵ - تهیه یک حلقه سی دی مجموعه از آهنگ های محلی زنان شهر هرات
۶ – ثبت وظبط بیست و دوخلقه کست از سی ودوزن در هرات که بیشتر آن در منازل و عروسی ها تهیه شده است
۷ – ارائه آهنگ های محلی هرات با نواختن دایره در سی دی انسامبل باختر به نازندگی جان بیلی – محمود یوسف – داکتر متایو اهل یونان.
۸ – دایره هراتی وسیله موسیقی زنان و سایر مقالات منتشره دیگر.
وی طی سالهای ۱۹۹۴ و ۲۰۰۵ سفر های در کابل وهرات افغانستان داشته و فعلاء هم مصروف کار های تحقیقی دیگری می باشد. (مترجم)




اسامی فهرست وسایل موسیقی:

- هارمونیه: هارمونیوم هندی کوچک و قابل حمل، یک ساز بادی که دمهایش با یک دست پر از هوا می¬شوند و انگشتان دست دیگر دکمه¬هایش را می¬فشارند. رجوع کنید به گرو، به ویرایش سادی ۱۹۸۴، جلد ۲، ص ۱۳۱؛ ساکاتا ۱۹۸۳، ۲۰۳.
- چیم¬تا: انبرک¬های فلز با حلقه¬های آهنی متصل به آن، که در موسیقی مذهبی هند و پاکستان از آن استفاده می¬شود. رجوع کنید به دوا، ۱۹۷۷ : ۲۲
- دایره: طبل کوچک قابل¬دار با حلقه¬های آهنی که به داخل قاب متصلند. اساساً ساز زنانه است. ر. ک. ساکاتا a۱۹۸۰، ۲۰۴: ۱۹۸۳؛ اسلوبین ۷-۲۶۴ : ۱۹۷۶
- دمبورا: عود دسته بلند دو زهی بدون پرده که بیشتر مربوط به شمال افغانستان است. ر. ک. اسلوبین ۲۴-۲۱۲ : ۱۹۷۶ ، ساکاتا ۵-۱۹۴ : ۱۹۸۳
- دلربا: عود آرشه¬دار (کمان¬دار) هندی که دارای رو دسته سیتار است، و پرده¬های پهن منحنی بر روی زه¬های هماهنگ آن کمان زده¬اند. ر. ک. گرو به ویرایش سادی ۱۹۸۴، جلد اول، ص ۵۶۹
- ذهل: طبل دو سره قاب¬دار که با یک چوب سنگین روی سر بالایی ضربه میزند و با چوب دیگری که قابل انعطاف و نازک است روی سر پایینی ضربه وارد می¬کند. نوازنده – سلمانی¬ها آن را سرنا می¬نوازند. ر. ک. ساکاتا a۱۹۸۰، ۲۰۲ : ۱۹۸۳
- دُهُلک: یک شبکه دو سره یا یک طبل استوانه¬ای است که با دست نواخته می¬شود. سمبل موسیقی پشتویی است و رابطه نزدیکی با طبل¬های مشابه پاکستان و هند را دارد. ر. ک. گرو، ویرایش سادی ۱۹۸۴، جلد اول، ص ۳- ۵۶۲.
- تمبک: طبل یک سره ایرانی (که ضرب هم نامیده می¬شود). معمولاً چوبی است و در ناحیه بالایی پوست دارای شیارهایی می¬باشد. ر. ک. دورینگ ۹۱-۸۹ : ۱۹۸۴
- دوتار: عود انگشتی گردن بلند که دست کم سه نوع از ان را می¬توان در هرات یافت. ۲، ۳ یا ۱۴ ذی است. دیگر انواع دوتاراند جمله دوتار ازبک و ترکمن را می¬توان در افغانستان یافت. ر. ک. بیلی ۱۹۷۶؛ ساکاتا ط ۱۹۷۸، ۳-۱۹۲ : ۱۹۸۳؛ اسلوبین ۱۱۸-۱۱۶ : ۱۹۷۰
- دو زنگه: یک جفت جغجغه، هر کدام با یک دسته چوبی که به داخل یک استوانه گشادتر چوبی پیش رفته¬اند و تعدادی زنگ¬های کوچک به آن میخ شده¬اند. آنها یا تکان داده می¬شوند و یا دسته¬ها را به زمین می¬کوبند. این وسیله به منظور تقلید از زنگ¬هایی که پسران و دختران رقصنده به خود می¬بندند ساخته شده است.
- قیچک: واژه¬ای برای سه نوع عود کماندار: ۱- ساریندا، ۲- کمانچه، ۳- ویولون میله¬ای با قوطی بزرگی از جنس قلع مانند تشدید گری که در شمال افغانستان موجود است. ر. ک. ساکاتا a۱۹۷۶، ۲۰۰ : ۱۹۸۳، اسلوبین ۸-۲۴۳ : ۱۹۷۶
- کمانچه: ویولون، میله¬ای ایرانی از خانواده رباب. ر. ک. دورینگ ۸۱-۷۵ : ۱۹۸۴
- نقاره¬خانه: مجموعه¬ای قدیمی از طبل، ترمپت و قره¬نی برای موزیک سلطنتی، تشریفاتی، شهری یا نظامی که معمولاً در یک برج یا دروازه نواختن می¬شود. ر. ک. گروه، به ویرایش سادی ۱۹۸۴، جلد ۲. صفحه ۹-۷۸۴
- نی فلوت کجی که دارای سوراخ¬هایی در لبه کناری است. ر. ک. دورینگ ۷۳-۶۷ : ۱۹۸۴؛ ساکاتا b۱۹۷۹، ۲۰۱ : ۱۹۸۳، و اسلوبین ۶-۲۵۱ : ۱۹۷۶ برای توئی دوک که بسیار به آن نزدیک است.
- پیانو: واژه خاص برای آرمونیا. پیانوی غربی، سازی که اواخر قرن نوزدهم در دربار کابل یافت می¬شد.
- قایراق: کوبه¬هایی سنگی صیقلی. ر. ک. اسلوبین ۸-۲۷۷ : ۱۹۷۶
- قانون: نوعی سنتور تخته¬ای انگشتی که امروزه در موسیقی ترکی و عربی معمول است. ر. ک. دورینگ ۹۴ : ۱۹۸۴، گرو ویرایش سادی ۱۹۸۴، جلد ۳، صفحه ۷۱-۱۶۹
- رباب: از خاناوده ویولون¬های میله¬ای داری یک شکم یا طبله¬ی پرده¬ای (غشائی). ر. ک. فریمر ۴-۱۰۳ : ۱۹۳۱ ؛ گرو، ویرایش سادی ۱۹۸۴، جلد ۳، صفحه ۸۳-۱۷۷
- رباب: عود انگشتی دو محفظه¬ای گردن کوتاه. رباب افغانی رابطه نزدیکی با موسیقی پشتو دارد و آن را به عنوان ساز ملی افغانستان می¬شناسند. ر. ک. بیلی ۱۹۷۶، ساکاتا ۱۹۷۷، ۱۹۷ : ۱۹۸۳
- سنتور: (سنتور چکشی)، یک ساز مهم ایرانی که در کشمیر و پیشتر در افغانستان یافت می¬شد. ر. ک. دورینگ ۶۶-۵۹ : ۱۹۸۴، گرو، ویرایش سادی ۱۹۸۴، جلد ۳، صفحه ۲-۲۹۱
- سارنگ: واژه¬ای برای ۱- سارنگی و ۲- ساریندا
- سارنگی: عود کمانی (آرشه¬ای) با طبله (شکم) پوستی و تعداد زیادی زه. بی¬پرده است و معمولاً برای همراهی خواننده در پاکستان و هندوستان از آن استفاده می¬شود. ر. ک. گرو. ویرایش سادی ۱۹۸۴، جلد ۳، صفحه ۶-۲۹۴
- سارنده : عود کمانی دو محفظه¬ای از خانواده رباب. محفظه کوچک پایینی طبله¬ی پوستی دارد، محفظه بالایی باز است. ارتباط نزدیکی با موسیقی افغانستان دارد. ر. ک. گروه، ویرایش سادی ۱۹۸۴، جلد ۳، صفحه ۸-۲۹۷
- سرود: عود انگشتی، ساز موسیقی کلاسیک شمال هند، و فرم جدید رباب افغانی است که تارهای فلزی دارد و رو دسته¬ی فلزی بی¬پرده.
- ساز کشمیری: شکلی از رباب ویولون میله¬ای موجود در کشمیر
- سه تار: عود انگشتی کوچک و گردن بلند ایرانی. ر. ک. دورینگ ۴۶-۳۹ : ۱۹۸۴. همچنین نوعی عود گردن بلند موجود در کشمیر.
- سخ: ایدیوفونی که دارای یک شبکه معلق است و با کوبه فلزی نواخته می¬شود. هراتی.
- سه تار: عود انگشتی بزرگ گردن بلند موسیقی کلاسیک شمال هند.
- سرماندل: سنتور تخته¬ای که به عنوان ساز با صدای یکنواخت و وز وز گونه در افغانستان و هند استفاده می¬شود.
- سرنا: ایروفون دو نئی از خانواده قره¬نی، با دهل نواخته می¬شود.
- سورنای: نوعی سرنا در کشمیر
- طبله: یک جفت طبل دهلی کوچک که با دست نواخته می¬شود. در پاکستان و شمال هند بسیار معمول است.
- تال: یک جفت سنج کوچک.
- دمبوره: اسمی برای نوعی عود گردن بلند باستانی در هندوستان که احتمالاً سیتار است. ر. ک. سیتار در گرو، ویرای سادی. رابطه نزدیک با سه تار و فرم قدیمی دوتار دارد.
- تنبور: عود انگشتی گردن بلند بزرگ بازه¬های هماهنگ. از نظر ویژگی افغانی است و در نواحی شمالی و مزار شریف بسیار متداول است.
- تانپوره: عود گردن بلند بزرگ که به عنوان ساز وز وز گونه پاکستان و هندوستان استفاده می¬شود.
- تار: عود انگشتی دو محفظه¬ای گردن بلند ایرانی و قفقازی.
- تولک: نی انبان چوبی یا فلزی.
- عود: عود عربی.
- زیر بغلی: طبل تک سره که معمولاً سفالی است و در سراسر افغانستان متداول است.

واژه¬نامه ۲

واژه¬های موسیقایی و غیره
- افغانی: واحد پول افغانستان: در سال¬های ۷۷-۱۹۷۶ یک پوند استرلینگ معادل ۱۳۰ افغانی بود.
- آهنگ: ترانه
- آلاپ: در افغانستان، یک آواز کوتاه تزئینی که در زمینه غزل خوانده می¬شود. در هندوستان اشاره به بخش آغازین شکل بدون ریتم افغانستان دارد.
- آماد: گام فرودی مقام آهنگین.
- آنتره: یک ترکیب خواندنی یا نواختنی که معمولاً با آستایی تفاوت دارد و دارای نتهای زیرتری است. در موسیقی خواندن، آنتارا مطابق شعر است. برگرفته از آنتره هندی.
- عروسی: آخرین مرحله فرآیند ازدواج. یک مهمانی مفصل ازدواج.
- آسا. مقام آهنگین معمولی در موسیقی شهری افغان
- آسیایی: ترکیب خواندنی یا نواختن که معمولاً با آنتارا فرق دارد و داری نتهای بهتری است. در موسیقی خواندنی آستائی مطابق ترجیح بند است. بر گرفته از ستائی هندی
- آستائی طبله: بخش آخری شکل که در آن طبله با آهنگ همراهی می¬کند. احتمالاً باقی مانده ویلام بیت گت (ترکیب آهنگ نواختنی در موسیقی هندوستانی)
- اتن: رقص ملی افغانستان. زیر مجموعه¬های آن اتن لوگاری، اتن راسته قدیمی و اتن وارداکی.
- آواز. واژه ایران برای خواندن یا ریتم آزاد/
- آواز: صدا، آهنگ، ترانه
- بچه بازی: اجرای رقص پسران. همچنین بازی با پسرها.
- بایرامی: معمول¬ترین مقام آهنگ موسیقی شهری افغانستان. مطابق با راگ بایرو
- بازیگر: یک پسر رقصنده
- بیرو: مقام آهنگین مطابق با راگ بایرو
- بیت: یک بیت شعر شامل دو مصرع
- بل: هندی = صحبت. یک بخش قافیه¬دار برای یاری حافظه که طبله نوازها از آن استفاده می¬کنند.
- بلبل: ی پرنده آوازه خواه
- چهار بیتی: یک فرم شعری دارای چهار بیت (۸ مصرع). اغلب به رباعی گفته می¬شود که واژه صحیح¬تر آن دو بیتی است (دو بیت =- چهار مصرع)
- چاشنی: مجموعه¬ای از آهنگ که یکی پس از دیگری نواخته می¬شود و بهتر است در یک مقام باشد.
- چلو: یک اقلیت بومی کوچک در هرات، با چهادرهای سفید سیار که منسوب به فحشا هستند.
- چشم سفید: شخصی که اقتدار بزرگتر¬ها و ریش سفیدها را به رسیمت نمی¬شناسد. بی حیاو
- چشتی: رده¬بندی در تصوف که در هندوستان توسط خواجه معین الدین چشتی پایه¬گذاری شد. چشتیا (اعضای رده چشتی) به خاطر استفاده از موزیک سر سپردگی در مراسم¬شان شهرت دارند.
- چوب بازی: رقص چوب که در دهکده¬های هراتی با سرنا و دهل اجرا می¬شود. زیر مجموعه¬های آن؛ چوب بازی بلوچی، چوب بازی دال بازها، و چوب بازی راسته می¬باشند.
- دادره: یک چرخه ریتمیک ۶ بخشی
- دسته: یک گروه. دسته ساز = گروه نوازندگان
- دستگاه: اسم مجموعه¬ای نمایی در هنر موسیقی ایران. دوازده دستگاه وجود دارد ه هر یک شامل یک سری مقال¬های آهنگین مجزا است. در هرات گاهی از آن برای اشاره به مقام آهنگین تکی استفاده می¬شود (بنابراین مترادف مقام و راگ است).
- دور پَد: نوعی باستانی و ساده از موسیقی آواز هندوستانی.
- دیواتت: درجه ششم گام که می¬تواند شکل کمال یا تیورا بگیرد . (دا و د). از دایوات هندی.
- دم: طبقه اجتماعی نوازنده در جامعه پشتون / پوختون
- دونی: بخشی از غزل کابلی، اجرای نواختن آهنگ آستانی که ترجیح بند برای ان خوانده می¬شود.
- دو تاری: نوازده دو تار
- عید: جشن مسلمانان. کلاً دو عید در سال وجود دارد یکی آخر ماه رمضان (عید رمضان) و دیگری در اوج سفر زیادتی حج (عید قران – عید از خود گذشتگی و قربانی کردن).
- فرد: یک دو بیتی اضافی که با ریتم آزاد خوانده می¬شود.
- فارسی: زبان ایرانیان
- فاتحه خوانی: مرحله¬ای در فرآیند ازدواج، تحت اللفظی: دعا خوانی.
- فیلمی: مربوط به فیلم، موسیقی فیلم، ترانه¬های معروف برگرفته از موسیقی فیلم.
- گندار: درجه سوم گام که می¬تواند شکل کمال یا تیورا بگیرد (گا و گ). از گاندهار هندی.
- گنت: ترکیب نواختنی در موسیقی هنری هندوستانی.
- گده: یک چرخه ریتمیک (تال) شامل چهار یا هشت بخشی زمانی.
- قرانا: یک مدرسه سبک شناسی در موسیقی هنری نواختن یا آوزی هندوستانی؛ اعضای چنین مدرسه¬ای، معمولاً خویشاوندان
- غریب¬زاده: یک اقلیت بومی در ناحیه هرات که دنباله روی تعدادی از پیشه¬ها و حرفه¬های رده پایین مانند سلمانی، نوازنده، بازیگر، آهنگر، تراشکار، دلال اسب، آبکش و طبل ساز هستند.
- غزل: فرم شعری در زبان فارسی، اردو، پشتو و ... . فرم موسیقایی برای خواندن چنین اشعاری.
- گر: اولین ضرب یک چرخه ریتمیک (تال)؛ محل تفکیک یک کادنس رتمیک
- گربندی: مراسمی که در آن استاد نوازنده با بستن رشته هفت رنگی به دور مچ کسی، او را به شاگردی می¬پذیرد.
- گوشه: یک مقام آهنگی در موسیقی ایرانی. بخش اصلی که دستگاه از آن ساخته می¬شود.
- هیندی: مربوط به هند
- هندوستان: شمال هند، شامل پاکستان
- هنرمند: هنرمند
- علم موسیقی: دانش موسیقی: نظریه و اصلاحات موسیقی
- ایرانی: مربوط به ایران
- جت: یک واژه توهین آمیز که در هرات برای غریب زاده به کار می¬برند.
- جوگ: گام موسیقی به غیر از مقام آهنگین، که در موسیقی محلی هراتی متداول است.
- کابلی: از کابل، پایتخت افغانستان
- کرج: مرکز مقامی یک گام، معمولاً نت «سا»
- کئوسیه: یک مقام آهنگین متداول در موسیقی شهر افغانستان
- کسبی: نوازنده حرفه¬ای
- کستوری: مقام متداول در موسیقی شهری افغانستان و نواحی پشتوی
- خام: نپخته، بی¬تجربه، نابالغ (متضاد: پخته)
- خانقاه: جایی که صوفیان جمع می¬شوند تا مراسم ذکر را انجام دهند، مهمانخانه¬ی پیر و مرشد.
- خواندن: آواز خواندن.
- خیال: نوعی موسیقی آواز هندوستانی، تحت اللفظی: تصور»
- کیلی والی: دهاتی (پشتو)؛ موسیقی نواحی پشتویی، موسیقی متداول افغانستان
- کلاسیگ: موسیقی کلاسیک، آواز هندوستانی.
- کمل: فرم صاف یک نت (متضاد تیورا)
- گماج مقام آهنگین متداول در موسیقی شهری افغان
- لا: ضخامت، لایه، مترادف: لایی
- لای: ریتم، وزن موسیقی، ضرب. بی¬لی: بدون لی، ریتم آزاد
- لوگری: موسیقی¬ای دره لوگر، که منطقه-ای پشتو زبان در جنوب شرقی افغانستان است و به علت استفاده از آهنگ-های کوتاه و نواختنی رقص مشهور است.
- مدم: درجه چهارم گام که می¬تواند شکل کمل یا تیورا بگیرد (مَ و مِ). از مدیام هندی.
- محلی: دهاتی، روستایی، موسیقی منطقه¬ای و محلی. در متن این تحقیق منظور موسیقی سنتی هراتی است.
- مجلس: یک پذیرایی. جشن عروسی به ویژه با سرگرمی ساز و آواز
- ملنگ: یک گدای مذهبی
- مقام: مقام آهنگین، مقام خاورمیانه (متضاد: راگ)
- مقام هندی: مقام آهنگین هندوستانی (راگ)
- مقام پارسی: مقام آهنگین ایرانی
- مطلع: اولین دو بیتی غزل
- ماتره: بخشی الی چرخه¬های ریتمیک (تال). ضرب ریتمیک. از ماتره هندی.
- مزاری: مهمانی شام که معمولاً غروب در یک خانه شخص با غذایی مفصل انجام می¬شود.
- مله: نمایشگاه خارج از شهر که در نوروز برگزار می¬شود. مله باغ = پیک نیک در باغ شخصی. مله گل سرخ = نمایشگاه بهاره در مزار شریف که از اولین روز سال نو (۲۱ مارچ) آغاز می¬شود و تا چهل روز ادامه دارد.
- مصرع: یک خط شعر، نصف بیت
- مغولی: یک چرخه ریتمیک (تال) شامل هفت بخش زمانی (متره)
- محرم: ماهی در تقویم قمری مسلمانان که شیعیان آن را به عنوان ماه سوگواری محترم می¬دارند (این سوگواری تا آخر ماه بعدی (ماه صفر) ادامه دارد)
- موسیقی: موزیک. آلت موسیقی
- نغمه: ترکیب و آهنگ نواختنی. در ترانه متداول و عامه پسند شامل بخشی نواختنی مستقل است. نغمه بازی = آهن رقص؛ نغمه چهار توک = آهنگ نواختنی چهار بخشی؛ نغمه کشال = یک قطعه نواختنی طولانی، نغمه کلاسیک = یک قطعه نواختنی کلاسیک.
- نت: آهنگ مذهبی، درست¬تر آن غزل است و معمولاً راجع به حضرت محمد (ص) می¬باشد.
- نیکت: درجه هفتم گام که می¬تواند شکل کمل یا تیورا بگیرد (نَ و نی). از نیشاد هندی.
- نُعت: نت موسیقی، معمولاً سیستم سر گام.
- نوروز: سال نو در تقویم شمسی ایرانیان (۲۱ مارچ)
- ارکسترا: ارکستر، دسته نوازندگان
- پلیته: یک بخش آهنگین فی¬البداهه که در چرخه آهنگنی زمینه نغمه کلاسیک یا نغمه کشال نواخته می¬شود از پلته هندی.
- پنچم: درجه پنجم گام (پ). از پنچم هندی.
- پرده: نت؛ پرده¬ای روی عود، سوراخ انگشتی در سرنا، دکمه¬ای در هارمونیوم. پرده ایرانی = سیستم آهنگی با فواصل ایرانی؛ پرده هندی = سیستم آهنگی با فواصل هندی.
- پلری: مقام معمولی در موسیقی شهری افغانی و نواحی پشتویی
- پارسی: ایرانی. شیعه هراتی
- پیلو: مقام معمول آهنگین در موسیقی شهری افغانی
- پیر: رهبر موروثی انجمن محل اخوت صوفیان
- پخته: پخته، ماهر، بالغ (متضاد = خام)
- قوم: گروه¬های با جمعیت کم یا زیاد متشکل از پیوندهای فامیلی
- ردیف: مجموعه موسیقی هنری ایرانی شامل دوازده دستگاه
- رفت: گام صعودی یک مقام
- راگ: گام آهنگین، گام آهنگین هندوستانی. موسیقی آواز هندوستانی (خیال) یا موسیقی نواختنی (آلاپ و گت)
- رمضان: ماه روزه¬داری در تقویم شمسی
- رکپ: درجه دوم گام که می¬تواند شکل کمل یا تیورا بگیرد (رَ و رِ) از ریشاب هندی.
- رنگ: آهنگ رقص
- ربابی: نوازنده رباب
- رباغی: نوعی چهار بیتی در شعر
- صفر: ماه شمسی عزاداری که پس از محرم است.
- سم: اولین ضرب چرخه ریتمیک (تال) در موسیقی هندوستانی (متضاد = گر)
- سم وادی: یک نت بسیار مهم. ر. ک. وادی. از سم وادی هندی.
- سر گام: سیستم اسامی نتها که در شمال هند، پاکستان، و افغانستان استفاده می¬¬شود. متنی فی البداهه در اجرای خیال هنگامی که اسامی تنها در یک چرخه ریتمیک خوانده می-شود.
- ساز: آلت موسیقی: سرنا
- سازنده: نوازنده حرفه¬ای مورووثی: در متن این تحقیق منظور نوازنده مرد شهری موروثی است.
- سه: الگویی که در آن یک فرم ریتمیک یا آهنگین ۳ بار تکرار می¬شود، و ضرب آخر تکرار سوم روی گر پایین می¬آید.
- سیل: یک نمایش محلی هراتی، که معمولاً شبها در فضای باز در دهکده¬ها و توسط بازیگران غریب زاده اجرا می-شود و شامل نمایشگاه¬های کمدی کوتاه با موسیقی سرنا و دهل می-باشد.
- شاگرد: دانش آموز
- شکل: بخشی آغازین که با وزن آزاد خوانده یا نواخته می¬شود. (متضاد: آلاپ در موسیقی هندوستانی). تفسیری فی-البداهه از ویژگی¬های آهنگین مقام. شکل ساز = نواختن مجموعه عبارات و مراحل شکل توسط اعضای ارکستر در شروع اجراء
- شونشینی: سرگرمی یا فعالیت¬های تفریحی، مخصوصاً موسیقی؛ گردهمایی شوقی¬ها به منظور نواختن موسیقی برای دل خودشان.
- شوقی: یک انسان شیفته و علاقمند. نوازنده آماتور
- شیرینی خوری: مرحله¬ای از فرآیند ازدواج. تحت اللفظی «شیرینی خوردن»
- سیم بج گی: رشته فوقانی رباب با صدای وزوز گونه
- سیم کاری: تکنیکی که نوازده¬های رباب از آن استفاده می¬کنند. به جای نواختن رشته¬های آهنگ اصلی، سیم فوقانی را به صدا در می¬آورند.
- سر: یک نت؛ گام موسیقی، کوک کردن یک آلت موسیقی. سر کردن: کوک کردن ساز؛ بی سر: بدون کوک.
- طبلگی: طبل نواز
- تخت ساز: ارکستر
- تال: ریتم، چرخه ریتمیک مثل دادره، گده، مغولی
- تکیه: ساختمانی که شیعیان برای گردامیداشت یاد شهدای مذهبی¬شان در آن جمع می¬شوند. (مخصوصاً در ایام محرم)
- تین تال: یک چرخه ریتمیک (تال) شامل شش بخش زمانی که بسیار در موسیقی هندوستانی متداول است.
- تیورا: نت بسیار گوشخراش. از تیور هندی.
- استاد: یک فرد ماهر در یک هنر یا یک علم. استاد موسیقی، آموزگار
- ازبکی: مربوط به مردم ازبک شمال افغانستان
- وادی: نت بسیار مهم در مقام آهنگین. برگرفته از وادی هندی. (متضاد : سم وادی)
- یمن: مقام متداول در موسیقی شهری افغانستان
- ذکر: شکلی از مراسم صوفیان
- زیارت: مزار یک قدیس
 

پایان