با ابراز تشکر از ناشر ارجمند کابل ناتهـ، دوست عزیزم جناب ایشورداس که بیست و دو قسمت را با شکیبایی انتشار داده است. همچنان از دوستانی که پس از مطالعۀ این قسمت ها، طی تماسهای تلفونی ویا با فرستادن نامه، برمن منت نهاده اند، تشکر می نمایم.

دستگیری و اعدام والی

همکاران قوای امیر کابل در قندهار، پناهگاه او را اطلاع دادند. والی به زودی دستگیرشد. در غل وزنجیرش کردند و با آن وضع به سوی کابل فرستاده شد.
والی را نزد امیر کابل بردند. گویند امیرحبیب الله او را سرزنش نمود وبه محاکمۀ لفظی کشانید وتند گفت. دوکتورعبدالشکورلطیف، ترتیب کنندۀ خاطرات پدرش، جنرال عبدالطیف خان، از زبان وی چنین نقل میکند:
" والی علی احمد خان برای حبیب الله اظهار داشت، مرا اعدام نکنید. منبعد برای شما خدمت مینمایم. حبیب الله برای والی علی احمد خان چنین گفت: به خسره بره ات خوب خدمت نمودی که برای من بنمایی. . ." (70)
مجریان امرِ امیر، او را بردند به سوی تپۀ شیرپور.
والی را پیش از اینکه به اعدامگاه ببرند، برای تشهیر و تحقیردر شهری گشت وگذار دادند که روزی بر مسند ولایت آن نشسته بود.
غبار می نویسد:
"هنگامی که او را دست بسته و با سربرهنه - قبل از کشتن- بغرض تشهیر در بازارهای کابل میگشتاندند، او با همان قیافت مردانه وبروتهای تابداده با بی پروایی راه میرفت و بروی کابلیان لبخند میزد. دکانداران ورهروان گرچه گذشتۀ او را خوب نمی دیدند، اما رشادت امروزۀ او را در برابر مرگ با دیدۀ تحسین بدرقه میکردند تا صدای توپ را شنیدند. . . او را دردهن توپ بسته ودر هوا پاشان نمودند) (71)

والی در کنار توپ

معلوم است که والی را با تن خسته وزله و روانی که میتوان از انسان قرار داشته در فاصلۀ چند قدمی با مرگ انتظار داشت، به سوی تپۀ شیرپور برده اند. به سوی تپۀ که به دلیل غصب زمین های دولتی ومجاور آن از طرف برخی دوستان حامد کرزی، "شیرچور" نام گرفته است. اما آنجا این شیفته و عاشق سینه چاک و شکست یافتۀ به دست آوردن مقام پادشاهی افغانستان، با تمرکز جالبی سخن گفته است. قصه اش چنین است:
"زمانی که والی را میخواستند به توپ بپرانند، شخص مؤظف گفت:
والی صاحب پشت تان را دور بدهید.
والی با خشم طرف وی نگریسته و گفت:
بچیم مه پشت دور ندادیم.
آنگاه سینۀ خود را به دهن توپ گذاشت و مرگ را با جرأت استقبال نمود" (72)
باری هم شنیده ام که وقتی از نزدیکی های ده افغانان به سوی ولایت کابل گذر می نمود، به سوی مردم نگاه میکرد، عابرین هم با سر و یا زبان سلام میدادند. والی در برابر سلام مردم کلاه خویش را از سربرمیداشت ولی آنرا درکنار جای میگذاشت. کلاه دیگری را بر سر ی نهاد.
این را نیز شنیدم که پس از آنکه با توپ پرانده شد، کله اش با بروت های تابدار در یک حویلی افتاده بود. در آن هنگام زنی مشغول لباس شویی بود.
از فرزندان او چنین نام برده شده است:
"علی احمدخان سه پسر داشت: غلام محمد، نوراحمد و سلطان احمد که آخری خواهرزادۀ امان الله خان بود. دخترش مهریه، همسرعبدالحی عزیز بود. عزیز در دوران سلطنت محمد ظاهرشاه عهده دار پست های مهم دولتی- از جمله وزارت پلان (۱۹۶۰-۱۹۶۴) - بود." (73)
از معلومات بالا بر می آید که وی افزون بر سارا سلطان (سراج البنات) خواهر امان الله خان، همسر دیگری نیز داشت.
تشبث های شخصی ام برای دریافت اطلاعات بیشتر از او و حال فرزندانش شاید ادامه بیابد. آنچه اندکی بیشتر براطلاعات ارائه شده از جانب جناب آصف فکرت به دست آمد، این بود که پسرانش وفات نموده اند. دخترش مهریه خانم ملقب به گل جان، همسر عبدالحی عزیز (در امریکا) فوت کرد. دختر دیگر والی، طاهره جان هنوز در برلین زنده گی دارد. همسرش داکتر احمد کبیر بود. متأسف هستم که آرزویم برای مسافرت به برلین و دیدار با خانم طاهره کبیرعملی نشد. برایم گفته شد که بسیار ضعیف است.
 

منابع وتوضیحات
..........................

1- داکترعبدالغنی. بررسی اوضاع سیاسی در آسیای مرکزی. تاریخ نگارش کتاب سال ۱۹۲۱. برگردان به زبان فارسی: دکتر وحید نجفی. متن در دست داشتۀ نگارندۀ نبشتۀ سطرهای حاضر برای چاپ دوم.
2- Ludwig W .Adamec. Who´s Woh of Afghanistan p.۱۱۴-۱۱۵.Akademische
Druck-u. Verlasanstalt. Graz- Austria.۱۹۷۵ به زبان انگلیسی.
3- برای اندک اطلاع بیشتر مراجعه شود به: عوامل سیاسی چندهمسری درتاریخ افغانستان وپیامد های آن. نصیرمهرین.
4- میرزا یعقوب علی خافی. پادشاهان متأخر افغانستان.ص۳۸۹ .چاپ دوم. ۱۳۷۷ خورشیدی. مرکز نشراتی میوند.پشاور. پاکستان.
5- منبع بالا
6- میرمحمد صدیق فرهنگ. افغانستان در پنج قرن اخیر ص ۲۶۱.
7- م.غ. غبار افغاننستان درمسیر تاریخ.ص۶۳۹. م.م فرهنگ، به نقل از محمدحسن کاکر، نامش را بی بی حوا، معروف به والده، بیوۀ سردار رحمدل خان قندهاری، آورده است.افغانستان در پنج قرن اخیر.ص ۲۵۴
8- منبع پیشین. ص. ۲۶۱
9- (مهدی محبوبفرخواجه ها و خواجه سرایان در عصر صفوی - بخش چهارم
10- غبار. افغانستان درمسیر. . . ص ۷۱۰
11- برای معلومات بیشتر مراجعه شود به سید عبدالله کاظم.یک بررسی تحلیلی- تاریخی زنان افغان زیرفشار عنعنه وتجدد. ص۱۰۵. امریکا. ۲۰۰۵
12- کاتب فیض محمد هزاره سراج التواریخ ۴- ۳ ص۷۱۱.
13- منبع پیشین. ص ۷۱۲
14- پیرامون نارضایتی امان الله خان از علی احمد خان در این کتاب ها نیز مطالبی گفته شده است: غبار،افغانستان در مسیر تاریخ جلد اول. فرهنگ،افغانسنان در پنج قرن اخیر. کارگون افغانستان در سال های بیست وسی قرن بیستم. . .
15- کاتب فیض محمد. اثر یاد شده. ص ۶۹۹
16- منبع بالا.ص ۷۰۰
17- منبع ص ۶۸۱
18- غبار. افغانستان د رمسیر. . . جلد دوم ص .۲۶
19- کاتب. سراج. منبع یاد شده در شمارۀ ۱۲
20- منبع بالا.ص ۶۴۸
21- منبع پیشین.
22- منبع پیشین
23- منبع بالاص ۶۴۹
24- منبع پیشین
25- عبدالحی حبیبی. جنبش مشروطیت درافغانستان. ص .۱۶۳پشاور. پاکستان. ناشر سازمان مهاجرین مسلمان افغانانستان. سال ۱۳۶۴خورشیدی.
26- دکتر عبدالغنی خان. منبع شماره(۱)
27- لودویک آدمک. تاریخ روابط سیاسی افغانستان، از زمان امیرعبدالرحمان تا استقلال. ترجمۀ علی محمد زهما. صص ۱۷۴- ۱۷۵. کابل .افغانستان. مطبعۀ معارف. ۱۳۴۹همچنان: عتیق الله نایب خیل. قراردادهای افغانستان..چاپ دوم ص ۴۶. پشاور. انتشارات میوند. ۱۳۸۷. صص ۱۷۴- ۱۷۵
28- تاریخ روابط سیاسی افغانستان.ادمک- زهما. ص ۱۷۷
29- و. گ کارگون. افغانستان در سال های بیست وسی قرن بیستم. ترجمۀ جلال الدین صدیقی. کابل . افغانسنان. ۱۳۶۵. مطبعۀ دولتی.ص ۲۶۹. به نقل ار جریده اتحاد ملی
30- غبار. افغانستان درمسیر. . .ص۷۷۵
31- محمود طرزی در واقع به میسوری مطابق برنامۀ قبلی آزمایشی رفت. ص ۱
32- سراج ج.۴ منبع یاد شده.
33- غبار. افغانستان در مسیر. ص ۷۴۰
34- غبار. افغانستان در مسیر. ج.۲ ص ۲۸
35- کاتب. س. ج .۴ منبع یاد شده.
36- داکتر عبدالغنی .منبع شماره ۱و ۲۶
37- سیدمسعود پوهنیار.ظهور مشروطیت وقربانیان استبداد درافغانستان. چاپ اول.پشاور ۱۳۷۵. ص ۴۲-۴۴
38- منبع پیشین.
39- فضل غنی مجددی. افغانستان درعهد اعلیحضرت امان الله خان. امریکا. به نقل از صادق مجددی. شمارۀ ۱۱۵ منابع پیوست کتاب.
40- منبع بالا.ص ۲۶۲. نمرۀ ۱۱۶ منابع فضل غنی مجددی در پایان کتاب یاد شده در بالا .
41- سید مهدی فرخ افندی. تاریخ سیاسی افغانستان. ص ۴۹۹.قم. ایران. چاپ دوم . سال ۱۳۷۱ خورشیدی.
42- داکتر عبدالغنی. منبع شماره ۱
43- کارگون. منبع توضیح شده در شمارۀ۲۹. ص ۱۱۷
44- فضل غنی مجددی. افغانستان درعهد اعلیحضرت امان الله خان ۱۹۲۹ ـ
45- کارگون. افغانستان در سال های بیست وسی قرن بیستم ص ۱۱۹
46- م. م. ص. فرهنگ افغانستان در پنج قرن. ص ۳۸۹
47- کارگون.افغانستان . . . ص ۱۲۰
48- برای اندک اطلاع بیشتر مراجعه شود به کتاب. استفادۀ ابزاری از دین اسلام در افغانستان. نصیرمهرین. انتشارات شاهمامه. هالند. ۲۰۱۶
49- غبار. افغانستان درمسیر. ص۸۲۴
50- محی الدین انیس. بحران ونجات. کابل. افغانستان. مطبعۀ انیس. ص ۱۰۷
51- درکتاب درنگی بر استبداد شناسی نادرشاه شناسی . . . روی این موضوع بیشتر پرداخته ام..
52- انیس. بحران ونجات ص ۱۰۹
53- کاتب . سراج التواریخ جلد چهارم. از ص ۶۵۸ تا ص۷۰۳ پیرامون موضوع روشنی انداخته است.
54- کاتب اثر یاد شده در بالا. ص ۶۶۴ .
55- وارتان گریگوریان..ظهور افغانستان نوین. ترجمۀ علی عالمی کرمانی.صص ۳۴۸-۳۵۳
56- کریم پیکار پامیر. ظهور وسقوط سلطنت اعلیحضرت امان الله خان. ص 287. چاپ دوم. انتشارات میوند. کابل. 1391 خورشیدی.
57- انیس.بحران و نجات ص ۱۰۹
58- انیس. بحران ونجات ص۱۱۰
59- حبیب الاسلام. به مدیریت برهان الدین کشککی. شمارۀ مسلسل ۳۰. زیر عنوان "فتح عالی فوج، ظفر موج حبیبی، درمشرقی. تقدیر از زحمات حضرت عالی، سردار اعلی حمیدالله خان معین السلطنه صاحب" کابل. ۱۳۰۸
شمارۀ مسلسل ۳۱، مداحیۀ شیراحمدجلال آبادی نشر شده است. این شاعر در زمان امیرعبدالرحمان مقام ملک الشعرایی داشت. پس از اینکه امیرعبدالرحمان خان، مردم نورستان را به پذیرش دین اسلام وادار نمود، شیراحمد جلال آبادی، قصیدۀ بلندی در مدح امیرو سپهسالاران امیر در جنگ نورستان سرود که "فتح نامۀ کافرستان" نامدارد.
60- فضل غنی مجددی ص ۲۶۲ ( نمرۀ ۱۱۶ منابع فضل غنی )
61- انیس. منبع شماره ۵۷
62- غبار. افغانستان در . . .ج.۲ صص ۱۰ و ۱۱
63- بررسی حکومت های افغانستان.نصیرمهرین. از زمان امیر حبیب الله خان تا ببرک کارمل در سال ۲۰۱۱ با فشرده گی در تارنمای رادیو صدای آلمان روی انتشار دید. امید است در آینده تمام متن در کتابی به چاپ برسد.
64- ازنامۀ زنده یاد داکتر محمداکرم عثمان عنوانی نگارنده.
65- وارتان گریگوریان..ظهور افغانستان نوین. ترجمۀ علی عالمی کرمانی.صص ۳۴۸-۳۵۳
66- و. گریگوریان.ظهور افغانستان نوین. ص ۳۴۷
67- م.م.ص. فرهنگ. افغانستان در پنج قرن . . . ص ۳۹۳.
68- م.ص. فرهنگ. افغانستان در پنج قرن . . .ص ۳۹۲. همچنان برای مزید معلومات مراجعه شود به: امام الدین امام. "از سپاهی تا سریر سلطنت. امیر حبیب الله کلکانی" .ص ۱۳۳. پشاور. ۱۳۹۶ خورشیدی. ناشرسلیم سنز پرنتر. دوکتور خلیل الله وداد."مردی درحریق تاریخ." ص ۱۴۰ چاپ سوم.۱۳۹۴ خورشیدی. چاپخانۀ سباوون.
و بحران ونجات انیس ص۱۹۷-۱۶۸
69- صدیق فرهنگ.خاطرات ص ۶۹ با عنوان "قندهار وقلعه بندی"
70- جنرال عبدالطیف. خاطرات یک قهرمان. به اهتمام دوکتورعبدالشکورلطیف.ص ۱۹۰. سدنی- آسترالیا. ۲۰۱۰ م.
71- م.غ. م.غبار. افغانستان درمسیرتاریه ج. ۲. ص ۱۱
72- شکورحکم. ص ۳۶۳ به نقل از عزیز احمد خان پنهان. مرکزنشراتی فضل.پشاور. پاکستان. ۲۰۰۲
73- یادداشت محمد آصف فکرت در حاشیه ص ۱۵۵ کتاب کرسی نشینان کابل.