بازتاب شکست والی و دیگران در کابل

رفتن قوای امیرکابل، به سپهسالاری برادرش حمیدالله، فتح مشرقی را در قبال داشت. این موضوع را بسا از کتابهای که پسانتر اقبال چاپ یافته ویا در پیوند با حاکمیت محمد نادرشاه بوده اند، تذکر نداده اند. اما افزون بر درج خبر آن در شمارۀ ۳۰جریدۀ "حبیب الاسلام"، مدح غرایی از طرف شیراحمد جلال آبادی ملک الشعرای سابق درمدح حمیدالله نایب السطنه وبرادرامیرحبیب الله در شمارۀ ۳۱ به نشررسیده است، که حاکی از سرکوب قوای مخالفین در مشرقی است.
برهان الدین کشککی که شعر او را به نشر سپرده است، خود در مقدمۀ مدح با خوش گویی ها برای امیر و برادرش خبر فتح مشرقی را انتشار میدهد.

بیت های از آن مدح

الا ای اخ شهنشاه والا
کند عمرت فزون ایزد تعالی
بفیروزی لوایت باد بالا
بود بختت چوگل خندان وشهلا
حمیدالله خان سردار اعلی
مبارک فتح از درگاه مولا . . .
بسوی مشرقی بردی چو رایت
خدایت داد فیروزی ونصرت . . .
الهی عمر این شه باد دایم
شود در عدل ودر انصاف قایم
حمیدالله خان سردار اعلی
مبارک فتح از درگاه مولا
چو دردین رسول الله ست خادم
ز(شیراحمد) دعا گوی است لازم. (59)

در واقع والی را تنش های قبیله یی، کارکردهای زیرکانه و پنهانی محمد گل خان مهمند در راستای تحقق برنامه های محمد نادرخان و حملۀ سپاه حکومت کابل، از پای در آورد. چندی پس از آن مشرقی در دست قوای نادرخان افتاد.

علی احمد خان پشتوانۀ ملاها را هم نداشت

شکست پیهم والی، اگر ناشی از عواملی بود که در بالا یاد نمودیم، از یک کمبود دیگر نیز گپی دارد. این گپ را باید بیاوریم:
آقای فضل غنی مجددی نکاتی را از منابع خاندان مجددی که در اوضاع آنزمان هم مؤثر بودند، نقل نموده است که در شناسایی رویدادها، گویا و رسا اند. از جمله این ارزیابی از کوشش های علی احمد خان است که او پول نداشت و محروم از موافقت ملاها بود. وی می نویسد:
"علی احمد خان چون ملاحظ کرد که پادشاه تائید مردم مشرقی را از دست داده پس بهتر دانست تا از موقع استفاده کرده برای شخص خود کار کند. همین که اخبار مغادرت امان الله خان از کابل به جلال آباد رسید، علی احمد خان خود را بحیث پادشاه افغانستان اعلان کرد. علی احمد خان موفق با کسب تائید مردم مشرقی نشد زیرا نه پول داشت ونه ملا ها از وی راضی بودند. (60)

ادامه دارد