7. پس گفتار:

دموکراسی، انکشاف سالم اقتصادی و عدالت اجتماعی

- گذرگاه تنگ مبارزه علیه ریشه های عقیدتی و تاریخی پرخاشگری –

1)      عدم تصادفی بودن خیزش گروه دولت اسلامی

خیزش "دولت اسلامی" فر آورده نا ملایمت های تصادفی تاریخی نبوده، برخلاف گسترش این گروه هراس افکن بر مبنای عقیدتی ویژه با ریشه دیرینه تاریخی، محصول شرایط خاص متزلزل سیاسی، از هم پاشیدگی های اجتماعی و عدم انکشاف سالم اقتصادی در جهان عرب می باشد. از همه مهمتر فقدان یک نسخه کارا که جوابگوی توجیه دموکراتیک قدرت سیاسی و زمینه ساز بر آورده ساختن "احتیاجات اولیه" توده های وسیع باشد، منجر به طغیان یک پدیده افراطی دین پناه گردید و در اخیر "جنگ های نیابتی" در یک حوزه آسیب پذیر آتش این  پرخاشگری را هنوز هم بیشتر شعله ور ساخت.

2)      آیین سلفی گره خورده با آرمان "رستاخیز امپراتوری عرب"

با در نظر داشت اصول عقیدتی گروه "دولت اسلامی" – از الماوردی وابن تیمیه تا این عبدالوهاب –  این جنبش افراطی واکنشی است در یک روند تاریخی که در آن امپراتوری عرب یک پارچه گی اش را از دست داده و شکست های مداوم را از مهاجمان و امپراتورهای غیر عربی متحمل شده است. در کنار تهاجمات سوارکاران مغول که از جمله بغداد، پایتخت امپراتوری اعراب را با خاک یکسان کردند، امپراتوری عثمانی از سده 13ام به بعد، منجر به استیصال و درماندگی هویت سیاسی-عربی سرزمین های عرب گردید. پس از انقراض امپراتوری عثمانی در اوایل دهه ی دوم سده بیستم و نفوذ روز افزون غرب در منطقه، بازهم دوره های گوناگون سیاسی توام با فراز و نشیب ایدولوژی های اقتدار گرایی (سکولار و دینی) نتوانستند که جوابگوی آرمان های "رستاخیز امپراتوری" از دست رفته اعراب مهاجم و متعرض گردند. تجارب تلخ نظام های اقتدار گرای سیاسی با نام های مختلف (سوسیالیسمِ عربی، ناسیونالیسم عربی، پان عرابیسم)  به نوبت خویش نه تنها بیانگر عدم توانایی این نظام ها در جهت باز گرداندن گستره امپراتوری عربی بوده است؛ بلکه اقتدار گرایی حاکم مانع انکشاف سالم اقتصادی، رشد سیاسی و انکشاف اجتماعی در درون کشور های عربی-اسلامی نیز گردیده است. در راستای همین روند حتی خیزش "بهار عربی"، به استثنای جنبش آزادی خواهی در تونس،  نیز پس از یک چشم به هم زدن دوباره قربانی تضاد های ژرف اقتصادی-سیاسی درون مرزی و رقابت های نار وای بیرون مرزی گردید. از سوی دیگر کشور اسلامی ایران با آیین "ولایت فقیه" نظام اقتدار گرای نوع خودش را ایجاد کرده و پس از انزوا نشینی دو دهه، دوبار در صحنه سیاسی منطقه به مثابه یک قدرت سنگین وزن و فعال ابراز وجود کرد.  ایجاد محور "تهران- بغداد-دمشق" برای  کشور های رقیب عربی، به ویژه برای عربستان سعودی ناقوس خطر را به صدا درآورد. در کشور چند مذهبی عراق، "حکومت شیعه محور"  نوری مالکی، اولین نخست وزیر منتخب شیعه در آن کشور "حرکت جهادی های سنی کیش" را سریعتر ساخته و کشور های خلیج از طریق تسهیلات مالی و حمایت های پشت پرده سیاسی گویا آتش طغیان  جهادی ها را دامن زدند. در نتیجه جنگ های نیابتی بیشتر شعله ور گردیدند. 

3)      طغیان گروه "دولت اسلامی"  به مثابه یک جریان نا بهنگام  تاریخی

گروه "دولت اسلامی" از این رویداد های سیاسی و دیگر گونی های اجتماعی  با تجارب مشخص در سرزمین بین النهرین و در اتحاد با افسران صدام حسین، اقتدار گرای سابق عراق  و کادر های حزب بعث وارد کارزار گردیده و بزودی به یک نهاد نیرومند نظامی تبدیل گردید؛ نهادی که نه تنها گروه های دیگر سیاسی را نفی کرده، بلکه در رد رهبری سیاسی القاعده، به مثابه سازمان مادر نیز بر آمد. درست همین طغیان، بیانگر بیدادگری و خشونت بی سابقه یک گروه پرخاش گر است  که در "کارزار سیاسی" به مثابه یک "همنوع خور" - cannibal- حتی بر نهادی که در آغوش آن پرورش یافته است، نیز "ترحم" نه می کند.  گروه دولت اسلامی به همه دیگر اندیشان، دیگر کیشان و دیگر پوشان مهر "مشرک، فاسق و کافر" می زند. در نتیجه هواداران همه گروه های را که به خط سلفی آن گروه باور نداشته و در "قلمرو اسلامی"  به "خلیفه البغدادی" بیعت نه نمایند، واجب القتل  می داند.

4)      گروه دولت اسلامی در "زندان تضاد نوآوری در دین"

بازیگران گروه دولت اسلامی نه تنها پیروان ادیان دیگر را کافر دانسته، بلکه همه مسلمانانی را که پیرو خط سلفی-وهابی نباشند، نیز "مشرک و مرتد" می خوانند. به این ترتیب این گروه کژ اندیش در صدد آن بر آمده است تا از طریق پرخاشگری نوع خودش "سرنوشت" انسان های را که آزاده خلق شده اند، به تنهایی تعیین کند. راه کار عملی گروه دولت اسلامی بیشتر از آموزه دینی اسلامی است که انسان را "خلیفه خدا" بر زمین خاکی می داند. چنانچه بازیگران این گروه انحصار گر، نظر به خدا باوری خود شان، خود را به "سطح خدایی" بلند برده و در نتیجه  در تضاد به اصل توحید و یگانگی خداوند، مرتکب "شرک" می شوند. این راه کار دین پناهی به نوبت خود بیشتر از "بدعت به دین" می باشد؛ در حالی که گروه دولت اسلامی  هر نوع "نو آوری در دین" را رد کرده و عاملین آن را متهم به ارتداد می نماید.

5)      به چالش کشیدن "خادم الحرمین" به مثابه "حرمت شکنی تاریخی"

به این ترتیب "دولت اسلامی" نه تنها همه کرسی نشینانی را که - با توجیه حکومت الهی و یا سکولار دمکراتیک – در سرزمین های اسلامی حکم روایی می نمایند، علناٌ به چالش می طلبد؛ بلکه حتی توجیه دینی حکومت "خادم الحرمین" را در عربستان سعودی  نیز یک سره رد می کند. در مقابل تمامیت گرایان سعودی این چالش را یک نوع "حرمت شکنی تاریخی" دانسته و به هیچ گونه آنرا نه می پذیرند. آل سعود پس از جنگ جهانی دوم چندین بار با رژیم های اقتدار گرای سکولار عربی، از حکومت جمال عبدالناصر در مصر تا رژیم های معمر قذافی در لیبیا و صدام حسین در عراق، دست و پنجه نرم کرده اند. ولی "حریر پوشان" وهابی، در تاریخ معاصر برای نخستین بار خود را با چالش بزرگ دینی از قماش سلفی گروه "دولت اسلامی"  مواجه می بینند. از همین نگاه ریاض حاضر است تا در راه مبارزه با "دولت اسلامی"، با غرب عملا همکاری نماید تا نیرو های ضد "دولت اسلامی" در خاک عربستان سعودی از  آموزش نظامی بر خور دار گردند. ولی، ریاض درعین حال به هیچ وجه حاضر نیست تا از پشتیبانی گروه های دیگر افراطی مانند "جبه النصره"  دست بکشد.

6)      تحت پرسش رفتن توجیه دینی "امارت اسلامی" ملا محمد عمر

با اعلام "خلافت اسلامی" البغدادی، که در آن - نظر به قرائت سلفی - چهار رکن اصلی خلافت تامین گردیده است، توجیه دینی "امارت اسلامی افغانستان" نخست به شکل عام و همزمان به آن مشروعیت ملا محمد عمر به مثابه "امیرالمومنین" تحت پرسش رفت. نظر به تعبیر سلفی برای مشروعیت خلافت چهار رکن به مثابه پیش شرط طرح میگردد:  وارد بودن در امور دین به سطح یک فقیه اسلامی، عرب تباری از نگاه این تیمیه و قریش تباری از نگاه الماوردی، عقل سلیم و در اخیر انتخاب از طریق شورای اهل حل و عقد.

برخلاف "البغدادی"، ملا محمد عمر فاقد تحصیلات عالی امور دینی بوده و کفایت اداره یک مسجد کوچک در یک دهکده را هم ندارد. بازهم برخلاف البغدادی که نصبش به پیامبر اسلام می رسد، گویا هم از نگاه الماوردی و هم از نگاه ابن تیمیه، یک رکن اصلی "خلافت" را بر آورده می سازد، ملا محمد عمر به مثابه یک مسلمان پشتون تبار فاقد این شرط اساسی "خلافت و امارت" می باشد.  به این ترتیب ملا محمد عمر به مثابه یک مسلمان غیر عرب تبار مانند موالی های دیگر، یعنی وا بستگان تمام قبایل غیر عربی،  یک "مسلمان درجه دو" به حساب می رود. در نتیجه ملا محمد عمر دو پیش شرط لازم خلافت (عرب تباری و  فقیه بودن) را بر آورده نه می سازد. در رابطه با عدم اهلیت ملا عمر به مثابه "امیرالمومنین"،  "خلیفه البغدادی" هنوز هم یک گام بیشتر برداشته و - نظر به گزارش "رادیو آزادی" – ملا عمر را " یک جنگ سالار بیسواد و نادان" خوانده است. (101)

با رد کردن  ملا محمد عمر به مثابه امیرالمومنین، البغدادی مولوی عبدالرحیم مسلم دوست را به مثابه نایب خلیفه در ولایت خراسان تعیین کرد. از آن چایی که مسلم دوست به حیث یک "مجاهد مجرب، فقیه وارسته و مبلغ فصیح کلام" در بین حلقه های مجاهدین متعرض  شهرت به سزایی دارد، احتمال آن می رود که بتواند در حلقه های پایین گروه "امارت اسلامی افغانستان"  نفوذ کرده و بخشی از "مجاهدین ولگرد" را جلب و بسیج کند. این که آیا مسلم دوست تا کدام حد توانایی آنرا دارد تا بیرق سیاه دولت اسلامی را در مقابل بیرق سفید امارت اسلامی به اهتزاز در آورد، وابسته به یک سری عوامل پیچیده سیاسی-نظامی است که گستره ان بیرون از مرز های کشور بوده و در این راستا  پیاده کردن نسخه "صلح دوامدار" حکومت وحدت ملی - بدون تغییر اساسی شیوه فکری سیاسی – فاقد کارایی می باشد. ولی تاثیر گذاری رقابت بین ملا محمد عمر و عبدالرحیم مسلم دوست برای افغانستان به مثابه گزینش بین بیماری های "وبا و جزام" است، دو بیماری عفونی و مدهش که نیاز به مبارزه دوامدار، چند لایه یی و گسترده دارند.

7)      کوتاه نظری غرب با راه کار دو سویه

سیاست واشنگتن در قبال مبارزه علیه گروه "دولت اسلامی" بر راه کار "نیروی هوشمند"  - هیلری کلینتن - تکیه می زند، راه کاری که با بکار برد اصل بهینه در جهت پایین آوردن هزینه های نظامی طرح و تدوین گردیده است. اوباما، رییس جمهور امریکا این راه کار را هنوز هم انکشاف بیشتر داده و در چارچوب اتلاف گسترده علیه گروه دولت اسلامی از "رهبری هوشمند امریکا" یاد دهانی  می کند. به اساس همین راه کار، غرب به نوبت خویش سیاست متضاد و دوگانه را پیاده می نماید. سیاست غرب بیانگر این نکته است که واشنگتن مانند گذشته ها مبارزه علیه بنیاد گرایی را تنها و تنها از  دریچه "امنیت ملی" خود می بیند. تا زمانی که القاعده و "دولت اسلامی" اعلام جنگ علیه امریکا را در دستور کار خویش دارند، مبارزه علیه این هراس افکنان  لازم پنداشته می شود. خام کاری استراتژی و کوتاه اندیشی این راه کار درست در همین نکته نهفته است که غرب خطرات گروه های دیگر پرخاش گر و پی آمد ها ی ناشی از گسترش عقاید بنیاد گرایی را کم بها می دهد. در راه کار غرب "امنیت ملی" و "اهداف استراتژی" شان از اولویت برخوردار بوده، مسأله "دموکراسی و آزادی" به مثابه نسخه بیرون رفت از بحران  در بهترین حالت آن نقش ثانوی بازی می نماید.

8)      بنیاد گرایی دینی، پرخاشگری نظامی و جزم گرایی سیاسی

گروه دولت اسلامی با پیروی از اصول عقیدتی سلفی- وهابی، از نگاه نظامی قاطعانه و از نظر  سیاسی جزم گرا عمل می نماید. راه کار پرخاش گر این گروه در عین زمان افشا گر حیله و نیرنگ بازیگران سیاسی می باشد که به نوبت خویش فاقد تفاهم سیاسی و عدم بردباری مذهبی بوده و دیگر ستیز اجتماعی می باشند؛ در نتیجه راه کار های نا بخردانه همین کرسی نشینان به نوبت خویش منجر به آن گردیده  است که:

Ø      فضای آسیب پذیر سیاسی و اجتماعی هنوز هم بیشتر مکدر گردد،

Ø      نظر به عدم انکشاف سالم، شکاف اقتصادی بزرگتر گردد و در اخیر

Ø      زمینه برای پذیرش جزم گرایی عقیدتی هنوز هم بیشتر آماده گردد.

9)      ستیز  "دولت اسلامی" با اندیشه ورزی و مقاومت مدنی

باور مذهبی "دولت اسلامی" به مثابه یک گروه سلفی- وهابی و در همسویی با یک سری از گروه های بنیاد گرای دینی دیگر، فطرتاً خشونت گرا، پرخاش گر و استبدادی می باشد. راه کار دژخیمان این گروه ها – به هر نام و نشانی که هم تظاهر کنند – "جهاد" علیه همه گروه ها ی غیر سلفی-وهابی  با پی آمد های قتل افراد بی گناه و ستیز با اندیشه ورزی می باشد. گروه دولت اسلامی خود را در خدمت خدایی معرفی می کند که خونریزی دیگر کیشان را صواب دانسته، به غنیمت گرفتن مال و منال دیگران را فرض دانسته و برده آفرینی انسان های آزاده و کنیز سازی دختران دیگر کیش را  وجیبه دینی می خواند. کارنامه البغدادی و ملا عمر مانند چکمه های حکمت یا ر و فضل الرحمن، همه خونین و فاجعه بار بوده و جنایت ضد بشریت است. بازیگران دولت اسلامی سیاه اندیش های اند که در مبارزه علیه خرد ورزی، آگاهی سیاسی، فرهنگ و دانش پروری و در اخیر به مبارزه علیه آزاده گی قیام کرده اند. آیین سلفی-وهابی در نهاد خود "ممنوع التفکر" است.

 پیشروی های برق آسای این گروه توام با قلع و قمع  دیگر کیشان، نه تنها  خیزش نوپا و آسیب پذیر "بهار عربی"  را سخت متاثر ساخت، بلکه بازیگران سیاسی را در سرتاسر خاور میانه به بازنگری استراتژی شان مجبور کرد. به اضافه آن، آز آنجایی که  راه کار "دولت اسلامی"  در رد مقاومت مدنی از طریق اعتصابات، تظاهرات و راه پیمایی ها بر آمد، به "پرخاشگری سیاسی" روح تازه بخشید. دولت اسلامی، خشونت گری سیاسی را جایگزین گفتگو و بر خورد دموکراتیک کرد. 

10)   راه کار بیرون رفت از ورطه ی پرخاشگری

به باور من، از یک سو نظر به تجارب تاریخی و از سوی دیگر نظر به این اصل که "انسان به آزادی محکوم است" – ژان پاول سارتر -، از نگاه دراز مدت  "دموکراسی، آزادی و عدالت اجتماعی"  در مبارزه تنگاتنگ علیه ایین نیو لیبرالیسم اقتصادی وبا پیاده کردن استراتژی رفع "احتیاجات اولیه" به مثابه بدیل در مقابل "رژیم های دین پناه و نظام های اقتدار گرای سکولار"، زمینه ساز همزیستی مسالمت آمیز سیاسی، پیام آور رفاه اقتصادی و تامین عدالت اجتماعی و در اخیر تضمین کننده اصل "دیگر پذیری دینی، سیاسی و تباری" بوده و  به مثابه یک نسخه کارا و توام با شایسته سالاری مسئولیت پذیر و جواب ده، راه بیرون رفت از گذر گاه تنگ سیاسی را هموار می سازد.   

8. رویکردهای

 (1) جهاد متعرض دراین جا  با هدف متفاوت از "جهاد تدافعی" بکار برد ه می شود. در مورد جزییات این موضوع مراجعه شود به بخش چهارم

 (2) Bassam Tibi,  Der wahre Imam, Der Islam von Mohammad bis zur Gegenwart, Piper Verlag, 1998,  p 153

(3)  همان جا

(4) همان جا، ص 173

(5)  Elisabeth Monroe, Philbay  Of Arabia, London, 1973. Pp 69-70

دراین جا نقل قول از:

Hamid Algar, Wahabism – A Critical Essay, Oneonta, New York, 2002, P.22 

(6) http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%87%D8%A7%D8%A8

(7) Hamid Algar ، همان جا

(8) همان جا

(9) در ( Tariq Ali, Fundamentalismus im Kampf um die Weltordnung; HEINRICH Hugendubel  Verlag, 2002, S. 115

 (10)   Hamid Algar    ، همان جا ، ص 22

(11) هما ن جا ص 25

(12) همان جا، ص 42

(13) http://www.longwarjournal.org/threat-matrix/archives/2014/09/the_islamic_state_and_the_sham.php

(14)  http://www.bbc.co.uk/persian/blogs/2014/06/140617_l44_nazeran_daesh_alqaeda.shtml

(15)

Dr. Jacques Neria, The Structure of the Islamic State, in:

http://jcpa.org/structure-of-the-islamic-state/

(16) http://edition.cnn.com/2014/09/18/world/meast/isis-syria-iraq-hierarchy/index.html

(17)

(http://munichwestblog.wordpress.com/2014/09/16/isis-structure-and-funding/

(18)   http://www.dw.de/wer-finanziert-isis/a-17718504

(19)  http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%DB%8C%D9%85%D9%86_%D8%A7%D9%84%D8%B8%D9%88%D8%A7%D9%87%D8%B1%DB%8C

(20)  http://www.longwarjournal.org/archives/2014/07/osama_bin_laden_disc.php

 (21)  همان جا

(22) همان جا

(23)  در مورد جزییات این موضوع مراجعه شود به: سید موسی صمیمی، گفتمان بحران افغانستان، د ملالی مطبعه، قندهار، سال 2014، ص 88

(24) http://www.bbc.co.uk/persian/wolrd/2014/09/140903

(25) http://.bbc.co.uk/persian/world/2011/05/110510

(26) http://shahamat-farsi.com

(27) http://theunjustmedia.com/Islamic%20Perspectives/sept09/An%20Interview%20with%20the%20Director%20of%20Military%20Affairs%20of%20Islamic%20Emirate%20of%20Afghanistan%20for%20Paktika%20province%20Mawlawi%20Sangeen%20%28May%20Allah%20protect%20him%29.htm

(28) http://kabulpress.org/my/spip.php?article4814

(29) http://www.bbc.co.uk/persian/world/2014/08/140828_l45_isis_syria_executions.shtml

(30)

http://www.bbc.co.uk/persian/world/2014/09/140902_l03_islamic_state_genocide.shtml

(31) همان جا

(32)  http://www.bbc.co.uk/persian/world/2014/08/140830_l26_isis_yazidi_syria_iraq_women.shtml

(33)

http://www.bbc.co.uk/persian/world/2014/09/140918_l45_isis_briton_hostage_video.shtml

(34) در مورد جزییات این فاجعه مراجعه شود به: سید موسی صمیمی، گفتمان بحران افغانستان..هما ن جا ص 134

(35) همان جا

(36)

http://www.bbc.co.uk/persian/afghanistan/2014/07/140715_k05_argon_explosion_killed_41.shtml

(37)

http://www.bbc.co.uk/persian/afghanistan/2014/07/140725_k02-ghor-cilians-killed.shtml

(38) http://razaqmamoon.blogspot.de/2014/09/blog-post_713.html

(39) سید موسی صمیمی، "گفتمان بحران"، همان جا ص 136 و 137

(40)

Ed Husain, Saudies Must Stop Exporting Extremis, in The New York Times, August 22, 2014

(41) http://www.bbc.co.uk/persian/world/2014/09/140917_mgh_obama_is_iraq

(42) (  http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13921130001570

(43) http://www.bbc.co.uk/persian/blogs/2014/06/140617_l44_nazeran_daesh_alqaeda

(44) همان جا

(45) http://www.longwarjournal.org/archives/2014/09/islamist_foreign_fig.php

(46)

http://www.longwarjournal.org/threat-matrix/archives/2014/09/islamic_state_spokesman_again.php

(47) http://www.longwarjournal.org/threat-matrix/archives/2014/09/on_the_cia_estimate_of_number.php

(48) همان جا

(49) (   http://www.bbc.co.uk/persian/world/2014/09/140905_u08_nato_core_coallition_fight_is

(50) همان جا

(51) http://www.bbc.co.uk/persian/world/2014/09/140911_l45_kerry_arab_isis

(52) http://www.bbc.co.uk/persian/world/2014/09/140913_l20_kerry_egypt_isis

(53) http://www.bbc.co.uk/persian/world/2014/09/140915_u04_paris_is

(54) http://www.bbc.co.uk/persian/world/2014/09/140925_l03_is_islamic_scholars

(55) http://www.khabaronline.ir/detail/374420/World/middle-east

(56) http://rajanews.com/Detail.asp?id=204765

(57)

http://www.tolonews.com/fa/afghanistan/13070-saudi-grand-mufti-prohibits-suicide-attacks

(58) http://www.bbc.co.uk/persian/world/2014/06/140629_l26_saudi_abdullah_iraq_isis

(59) http://www.bbc.co.uk/persian/world/2014/10/141002_mgh_un_iraq_report

(60)  http://www.bbc.co.uk/persian/world/2014/06/140611_u08_isis_iraq_unsc

(61)  http://www.bbc.co.uk/persian/world/2014/09/140915_u04_paris_is

(62)       Lionel Beehner, In Hot Pursuit of ISIS; in Foreign Affairs, October 2014, 

http://www.foreignaffairs.com/articles/142169/lionel-beehner/in-hot-pursuit-of-isis

(63) همان جا

(64) Dan Balz, Obama offers resolve and strategy within limits in Washington Post, September 11, 2014      

(65) در مورد جزییات این راه کار مراجعه شود به: سید موسی صمیمی، گفتمان "نیروی هوشمند" در راه یافت سیاست خارجی ایالات متحده امریکا، در گفتمان بحران افغانستان، همان جا، ص 455 تا 457

(65a)

Transcript: Obama’s State of the Union address 2015, in Washington Post, January 21, 2015

(66) Mitchel Bard, The Arab Lobby, Broadside Books, 2010, P.157

(67) همان جا، ص 158

(68) همان جا

(69) همان جا

(70)  Bard ، همان جا، ص 185

(71) The Globalist, Saudi Arabia: U.S .Ally or Enemy in the Fight Against ISIS?, September 13, 2014

(72) همان جا

(73)   http://www.khabaronline.ir/detail/379551/World/middle-east

(74) همان جا

(75)

http://www.sueddeutsche.de/politik/kampf-gegen-isis-saudi-arabien-stationiert-zehntausende-soldaten-an-irakischer-grenze-1.2029156

(75a) Joe Klein, The Path of Peace, in Time, January 19, 2015, P18

(75b) Joe Klein, With Friends like These, Time, February 23- P.21  

(77) http://www.darivoa.com/content/turkey-kurds-iran/2503391.html

(78) http://www.khabaronline.ir/detail/379551/World/middle-east

(79) همان جا

(80) ]http://www.tasnimnews.com/Home/Single/402809

 (81) http://jcpa.org/article/iran-and-the-isis-challenge/

(82) همان جا

(83) Bill Roggio, Taliban splinter group Jamaat-ul-Ahrar forms in northwestern Pakistan, in:  Long War Journal,

http://www.longwarjournal.org/archives/2014/08/taliban_splinter_gro.php

(84) Hard-Line Splinter Group, Galvanized by ISIS, Emerges From Pakistani Taliban, The New York Times, 26 August 2014

(85) http://www.farsnews.com/printable.php?nn=13930814000550

(86) The Express Tribune with the International New York Time, November, 13, 2014

(87) Financial News & Business, November 18, 2014  

(88) Lynne O’Donnel, Islamic State group reaches for Afghanistan and Pakistan, January 16, 2015, http://ap.org/

(89)    

Bill Roggio, January 22, 2015, Pakistan falsely claims it takes 'immediate action' against terror groups listed by the UN,

http://www.longwarjournal.org/archives/2015/01/pakistan_falsely_cla.php

(90) www.kabulpress.org 

(91) http://www.bbc.com/news/world-asia-29009125

(92) همان جا

(93) .  http://www.longwarjournal.org/archives/2014/11/ex-gitmo_poet_now_re.php   

(94) , http://razaqmamoon.blogspot.de/2014/11/blog-post_371.html

(95) http://www.siasat.pk/forum/showthread.php?304156-UK-‘mercenaries’-fighting-Islamic-State-forces-in-Syria

(96) در مورد جزییات این موضوع مراجعه شود به: سید موسی صمیمی، همان جا، ص 245 تا 254

(97) منشور تحول وتداوم، بخش اول، http://fa.tahawol.af/?p=1641

(98) همان جا

(99) منشور انتخاباتی تیم "اصلاحات و هم گرایی"    http://drabdullah.mihanblog.com/

(100) http://www.bbc.co.uk/persian/afghanistan/2014/11/141121_fm_saudi_arabia_islamic_centre_kabul

(101) “Mullah Omar is a fool and illiterate warlord“, al Baghdadi says, in : Khaama Press, January 29, 2019   http://www.khaama.com/?s=mullah+omar