[1] دغه انقلابي چپیان یا راستیان، چې ټولو مکتب لوستی. د دنیا نه خبر دي. او د آزادۍ او خپلواکۍ په نامه یې پټې او ښکاره نشریې او کتابونه خپاره کړي؛ خو د واک او صلاحیت د دورو تجربو یې وښووله، چې نه یې خلکو ته آزادي راوړه او نه یې خپله د آزادۍ اوبه وڅښلې.

د خلقیانو له سره انقلاب څخه نیولې، تر را وروسته بغاوتونو، کور په کور جنګونو، د نظام او جوړښتونو له منځه تللو، دا ټول د سیاسي ایډیالوجیو په امر تر سره شوي. موږ د وچو او یو اړخه ایديالوجیو قربانیان یاستو.

وایي، پک هغه دی، چې وېښتان یې نه وي؛ نه دا چې ماغزه یې وتلي وي!

ړوند به یو ځل امسا ورکوي.

موږ خپل دوه میلیونه وروڼه، عزیزان، افغانان په خاورو ننوېستل. هغوی نه ژوند ولید، نه آزادي او نه یې چا خندا او د کامیابۍ ورځ ولیده؛ خو موږ لا د یو بل په غوښو او وینو کې اوړو را اوړو!!! نه پوهېږم، څه وخت به له دې ډول فکري اسارت څخه آزادېږو او څه وخت به ځان او نورو ته په پوره آزادۍ قاېلېږو!؟

 

[2]حیران یم، چې موږ ولې په دا شان ملي ترانو باندې غوږ نه ګروو!؟ ولې یو بل ته په ژوند او آزادۍ نه قاېلېږو؟ ولې د یو بل انساني شرافت ته احترام نه کوو؟ ولې د ژوند درناوی نه کوو؟ ولې د خدای تعالی ژوندي مخلوقات، په خپل شخصي خواهش او قضاوت سره، نیست او نابود کوو؟

هر سړی پوه شه او ګور او کفن یې پوه شه! تر خدای تعالی به بل ستر قاضي څوک پیدا شي، چې په دې نیمګړې دنیا کې د چا په فکر او عقیده قضاوت وکړي؟

زه نه پوهېږم، چې ولې خپلو کورونو او د نورو کورونو ته ویر او ماتم راوړوو؟

ولې ګلالي ماشومان د پلرونو له غېږو اخلو؟ ولې وژنې خپل مسلک ګرځوو؟

ولې مېندې په غم کښینوو؟

ولې ښایسته ځمکه، چې خدای تعالی د ښو حاصلاًتو، غلو دانو او رنګ رنګ میوو لپاره موږ ته را سپارلې، په هدیرو ډکوو؟

ژوند ټول د الله په ذکر اخته دی.

هر موجود په خپله خاصه ژبه او خاص استعداد سره خدای تعالی یادوي.

ولې له ګېډې قضاوت کوو؟

هغه د بهلول صاحب کیسه را یاده شوه: وایي، چې سلطان محمود پاچا خپلو نوکرانو چاکرانو ته وظیفه سپارلې وه، چې هر چا د بهلول خندا ولیده؛ نو زه ښه سم انعام ورکوم.

له دې اعلان وروسته ټول درباریان او ناظران په بهلول صاحب پسې دي، چې دې به کله خاندي؟

د خدای کړه دي او د بنده ورته کاته دي: یوه ورځ، یو نوکر ګوري، چې بهلول صاحب د قصاب دوکان ته ولاړ دی او ځان سره کټ کټ خاندي.

بس دا زیری یې پاچا ته ورساوه. پاچا هم نوکر ته انعام ورکړ.

پاچا بهلول ور وغوښت. پاچا له هغه وپوښتل، چې تا خو په هېڅ وخت نه خندل، خو نن د قصاب دوکان ته ودرېدې او ودې خندل! ددې علت څه شی وه؟

بهلول صاحب ورته ووېل: ما داسې ګڼله، چې زما ورور سلطان دی. ملکونه نیسي. انسانان قتل کېږي. سیمې ورانیږي. نو زه به د حشر په ورځ خدای تعالی ته د خپل ورور جواب څرنګه وایم؟

خو نن مې د قصاب په دوکان کې ولیدل، چې وزه له خپلې پښې را ځوړنده وه. پسه له خپلې پښې را ځړېده؛ نو ما ته معلومه شوه، چې زه به د خپلو فکرونو او عملونو ځواب وایم او سلطان به د خپلو فکرونو او عملونو ځواب وایي. او دې سره زه خندا واخیستم او نور مې زړه له دې غمه بیغمه شو.

د بهلول صاحب کیسه به په خپل ځای پرېږدو: زه ځانته وایم، چې یو څوک په غلطه روان دی. زما د عقیدې له مخې غلط فکر او باور لري. نو زه څه کار پرې لرم!؟

هو! وختې چې خدای تعالی له هر چا جلا جلا پوښتنه کوي او هر چا ته د خپل فکر، عقیدي او عمل ثمره رسیږي؛ نو زه بیا کوم قاضي یم، چې قضاوت وکړم. یو څوک محکوم کړم. بند ته یې واچوم. یایې په دار وخېژوم، یا یې له وطنه فرار کړم!؟

ژوند توحید دی

عبادت او خدای پرستي په ژوند کېږي.

مړي به څه وکړي؟ مړی نه د ځان پېژندلو وس لري نه د خدای پېژندلو په وس پوره دی.

ژوند لوی معلم دی. طبیعت لوی معلم دی. دا ژوندي موجودات، مرغان، الوتونکي، هر یو ښه ښه شیان را زده کولای شي.

زموږ زړه چې په هره شېبه را ویښ شو، نو بیا هرڅه الهي حکمت ویني. هرڅه الهي نښې ویني. بیا نه کفر ته ځای پاتې کېږي او نه نفاق او بنده پرستۍ ته.

څوک پوهېږي، هغه کسان چې دا اوس زما له نظره، له خدایه لېرې او پردي دي، په رښتیا دې دوی هم پردي وي؟

ولې انسانانو ته دا حق نه ورکوو، چې نور هم ژوندي پاتې شي او ددې فرصت ولري، چې د توحید نښې په ژوند او خپله خواوشا کې وویني؟

زه له خپلې یادې کړې حافظې ږغېږم. درحالې چې انسانان، پرنده ګان، حیوانات، ونې، بوټي، ستوري، سیندونه او رودونه، ټول د خدای ژوندی ذکر په خوله لري.

لویه خدایه! زړه مې دومره را ویښ کړې، چې له هر ږغه ستا نوم او ستا ژوندی ذکر واورم!

زما لپاره ژوند کول، او ښه ژوند کول، عبادت دی.

شاکر انسانان، د خدای تعالی په عبادت کې اول نمره ګان دی.

 

[3] داسې جنګیالو سره سخته ده. هغوی نه په ځان بندواز دي نه په بل! هغوی ته دا دنیا دوه روپۍ ارزښت نلري. د هغوی لپاره ټول مقصد اخرت دی.

تاسو فکر وکړئ، یو انسان چې په خپل مرګ بند نه وي. او دا ژوند ورته دوه توته ارزښت ونلري؛ نو له هغه ښه سم ډار په کار دی. هغوی چې هره وسله ترلاسه کړه، بس پرته له ځنډه یې استعمالوي، ولو که ټول جهان ورباندې خراب شي.

دا دوه کاله او دوې مېاشتې چې زه هغوی ځان سره، کله دلته کله هلته، له ځان او جهان ناخبره ساتلی وم؛ ما ته را معلومه شوه، چې ټول فکر او دماغ یې په یوه موضوع را ټول دی: هغوی هرڅه د خپل فکر او عقیدې لپاره پرې ایښي وه. نه په رسم او رواج بند واز وه، نه په اقتصاد او نه د ژوند نور ارزښتونه په نظر ورتلل.

[4] د هغوی کار دا وه، چې د منطقې، ددغو اوو اتو ایجنسیو زوړ جوړښت را نسکور کړي. قومي مخور، هغه کسان چې لوی یا ملي فکر یې درلود، په تېره بیا با تعلیمه کسان په نښه او له منځه یوسي.

هغوی ډېر زیرک او ماهر خلک وه. یو ځل به یې د خلکو منځ کې دا مذهبي تعلیم والا کسان، لکه ملایان، مولویان؛ هغوی، چې د دوی مذهبي کرښو ته یې غوږ نیوه او لاس یې ورسره یو کاوه، هغوی به یې د نورو محلي او ملي مشرانو پرضد را پورته کول. نوم یې هم د دین ورکاوه او ساده، نو بیسواده پښتنو زلمو، چې د اخرت د اجرونو، حورو او غلمانو مسئلې به یې تر غوږه شوې، بیا یې بله د چا منله!

عرب او القاعده له دې ځایه (افغانستان) په شا شول، او هلته یې ساده قبایلو ته ننګ ور وړ او هغوی هم ځای ورکړ. کورونه او جایدادونه یې ور پرېښوول، خپلې ټینګې کلاګانې یې ورپرېښوولې او دوی هم د غیرت او امریکا ضد جنګ ناره اوچته کړه او خلکو لاملاتړ ورسره وکړ. هماغه وه، چې دغه ټوله حساسه غرنۍ منطقه په نظامي چوڼیو او قرارګاوو بدله شوه او خدای دې خیر کړي، چې نور به څه ورنه جوړېږي؟ او دا ځایونه ددغو عربو جنګیالو او هغوی نورو همفکرو لپاره تعلیمي مرکزونه شول. اوس دغه خلک هلته ځوانان، په تېره بیا پښتانه ځوانان په اسلامي جوش او خروش، د جنګي سپاهیانو په توګه آماده کوي. په ځای ددې چې هغوی قاضي شي، یا چېرې ملا شي امامت وکړي، هغه یو جنګي سپاهي شوی او لوی هدف یې د ځان الوزول او له ځان سره د لسګونو کسانو الوزول او له ژونده محرومول دي.

 

[5] هغوی دا یو اسلامي عمل ګڼي؛ نو څوک یې مقابله نشي کولای. که یې وکوي هم؛ نو سمدواره به سر په نیست کېږي.

 حال دا چې زما په نظر انتحار په اسلام کې نشته. څوک چې ځان وژني، هغه مرتد یادېږي. دا که په وسله وي، یا زهرو یا هر عمل چې وي، ځان وژل حرام دي. خو هلته سخته بېسوادي ده. خلک هم پاک زړي، په تېره چې واوري دا د دین کار دی، بس بیا په هیڅ نه دي اړ. ځغلي که یې سر ولاړ، که یې مال! په څه شي بند نه دي.

[6]  کلي په خانداني طریقه، د مخورو، د خپل وخت زیرکو خانانو او ملکانو له خوا اداره کېدل. خانانو، هم د وخت تر ټولو ښې او قیمتي وسلې پېرودلې او په کلي یې خپله مشري او دبدبه ساتله. دغسې د کليو خانانو زیاتې او تر ټولو ښې حاصلخیزه ځمکې، ځنګلونه، د اوبو سرچینې، رمې او څاروي لرل. خانانو په دودیزه توګه تجارت او د مالونو وړل را وړل، د کاروانونو استول. او د مالونو تبادله په واک کې لرله. او کلی د ژوند، چارو او د واک او اجتماعي، کلتوري مسایلو یو جلا او خپلواک واحد وه، چې دا چارې مخامخ د خان له خوا اداره کېدلې. کلیوال خانان د پاچاهانو غیر رسمي تام الاختیاره استازي وه، چې د جګړو، بیګارونو، جزیې اخیستلو، او جنګ یا غزا لپاره د ځوانانو راټولولو او استولو د چارو نظامي رهبري به یې هم کوله. 

کلي ساده قوانین درلودل، چې پښتنو قبایلو د پيړیو په ترڅ کې رامنځته کړي او نسل په نسل دود کړي وه. هره لانجه او اقتصادي، اجتماعي حتا کلتوري معامله به د خان او ملک په حجره کې، فیصله کېدله او ملا او امام به هم د دعا لاسونه ورپسې پورته کول.

لانجې به خلکو جوړولې او د خان حجرې ته به یې راوړلې، خو فیصله به خان کوله او ملا به هم ورپسې آمین کاوه.

خانان او ملکان، ددې ترڅنګ چې د تورې او خرپ او ترپ د ډګر سړي او مېړونه وه. ددې ترڅنګ د مصلحت او دور فکرۍ پخې تجربې او له پلرو ور پاتې پوهې یې هم لرلې.

خو افغانستان ته د فلسفي او مذهبي ایډیالوجیو په را وارېدېدلو سره، او د اوږدو کلونو داخلي جنګونو سره، د افغانستان دودیز، ټولنیز مشرتوب متلاشي شو. د هغو ځای د جنګ قومندانانو ته پاتې شو، چې له ټولنیز پلوه، زیاتره په منځنیو طبقو پورې تړلي وه، او اوس یې نظامي او سیاسي اقتدار، په مالي او اقتصادي برخه کې هم په برلاسۍ ختم شوی وه.

 

[7] اوس د کلي کنترول د خان او ملک له واکه وتی. پخوا که د «خان» او «ملک» نوم د عزت او دبدبې نښه وه، اوس «قومندان» په قوي کلمه بدل شوی. او په اورېدلو سره یې ځانګړی احساس سړي ته پیدا کېږي. نور نو څوک د خان او ملک حجرې په رسمیت نه پېژني. کلیوالي او قومي دودیزې جرګې هم له پخواني نوم او عزته لوېدلي. اوس واک جومات ته لېږدېدلی او جومات کې هم نوی ځوان ملاصاحب-یا قومندان ملا- ناست دی، چې سیاسي وعظونه کوي او په خطبه کې د آمریکا او اسراییلو او د هغوی د محلي پلویانو بربادي غواړي. ملا قومندان د جنګ فتوا ورکوي او ځوانان د جهاد او وسله وال جنګ خوا ته تشویقوي، تنظیموي او استوي یې. او نوي ماشوم حافظان سبا ورځې ته تیاروي.

دغه په سپینه پګړۍ او سپینو ملایي جامو کې پټ منور ځوان، کټ مټ د یوه عسکري ترینر په شان د جهاد او ګوریلایي جنګونو روزنه ورکوي او تنکي هلکان او ځوانان د شهادت په ارمان روزي.

[8] څوک وایي لس زره مدرسې پاکستان او قبایلي علاقو کې فعالې دي. څوک وایي چې نه تر دې لا ډېرې دي. هره مدرسه، هر کال لسګونه تازه زلمي فارغوي. اوس نو چې دغه کم سواده، غریب، ساده زړي ځوانان له مدرسو را ووتل، بس امر ته آماده دي. بیا دې ته انتظار دي، چې مشر ورته ووایي، فلانی سړی کافر دی. فلانی حکومت داسې دی، هسې دی...بس بیا نو همدا ډز او غپ دی او منطقه په همدې اور کې سوځي اخر یې هم خدای ته معلومه!؟

دا مشکل پاکستان کې جوړ شوی؛ خو پاکستان جوړ کړی او خپله پاکستان ور سره مخ دی. زه ددې ملک اینده ښه نه وینم. دا لوبه چې په ایجنسیو کې روانه ده، دا به ډېر ورانی پېښ کړي. خاتمه یې هم څوک نشي پیشبیني کولای. خدای پوه شه، چې څه به کېږي!؟

 

[9]  وایي: «چاه کن خودش در چاه است.» بیا شاعر څه ښه ویلي:

«کر د ګلو کړه، چې سیمه دې ګلزار شي/ اغزي مه کره، چې پښو کې به دې ولاړ شي.»

ما دا درک کړه، چې که دا اغزي د بل د پښو د خوږولو لپاره کرل شوي، نو یوه ورځ به خامخا د اغزو د کروندګر او پالونکي په پښو کې هم ولاړ شي. او بیا به کار له کاره تېر وي.

خلک وایي: «در کس را مزن به انګشت/  که نزند درت را به مشت!»

خو که روغ عقل خپل کړو او د ازغو پر ځای ګلان وکرو؛ نو ټوله منطقه به ګلستان شي، خلک به هوسا شي. خواري او نیستي به ورکه شي. ولسونه به سره خواږه او وروڼه شي. په هر کور او هره خاوره به خوشحالي راشي او بیا به ټولو ګټه کړي وي. او زموږ په امن او ثبات سره به د اسیا لویه وچه په آرام شي. ملتونه او هیوادونه به سره نېږدې شي، اقتصاد او تجارت به ډېر وغوړېږي او دا سیمه به د لوی اقتصادي او اجتماعي انکشاف مرکز وګرځي.