كبير داس جولاى خدا

بشير سخاورز

كبير داس و آيين سيكهـ

در كتاب "گورو گرند صاحب"، كتاب مقدس سيكها، آهنگهاى كبير (پدا ها)، در راگ هاى مختلف بيش از ديگر گورو ها آمده است و در مجموع ٢٢٧ پدا در ١٧ راگ و ٢٣٧ سلوك، سروده هاى كبير اند.  وفرت درج سروده هاى كبير در اين كتاب مقدس، نشان مى دهد كه كبير جاى ويژه اى را در آيين سيكهـ اشغال كرده است كه مقام او پس از مقام "گورو" ها – پيامبران آيين سيك، والا مرتبه است.
تلاش كبير پيش از "گورو نانك" براى ايجاد تفاهم و بهزيستى در بين مسلمانها و هندو ها، عده ى را در غرب به گمان انداخته است كه گويا كبير پيشواى آيين سيك بوده و بر "گورو نانك" اثر گذار بوده است. مى شود  پذيرفت كه كبير بر "گورو نانك" اثر گذار بوده،  زيرا با شناختى كه از "گورو نانك" داريم، مى توان حدس زد كه "گورو نانك" با نام و هم فلسفه ى پيش كسوتان جنبش بختى آشنا بوده و آنها بر او اثرگذار بوده اند، اما بايد پذيرفت كه ديدار اين دو مرد بزرگ افسانه پردازى بوده است، زيرا كه شواهد زيادى وجود دارد كه كبير چند دهه پيش از "گورو نانك" درگذشته و حتا اگر باور كنيم كه اين دو مرد بزرگ معاصر همديگر بوده اند، هيچ برگه اى در اختيار ما نيست كه ديدار گورو نانك را با كبير داس ثابت كند.
به طور نمونه "گورو نانك" كه مرد گفتار، پندار و نوشتار بود، هيچ اشاره اى به اين ديدار نكرده است.  از سوى ديگر كبير ميلى به آفرينش جهت نوى نداشت و او تنها مى خواست آنچه كه او پنداشته و گفته به سود ايجاد تفاهم بين مسلمانها و هندوان باشد. شواهدى در دست نيست كه كبير در زمان حيات اش پيروان بى شمارى داشته است. تأريخ نگاران گفته اند كه كبير فرد عادى بود كه به كار جولايى اشتغال داشت و از راه جولايى امرار معاش مى كرد. صداى كبير آهنگين نبود و شعر هايش هم نمايانگرى از استعداد شاعر توانا نمى كرد.  به باور اين تأريخ نگاران كبير سواد برتر نداشت – تعريفى كه نمى توانست در خور يك پيشوا باشد و اين شاخصه ها در مجموع او را در موقفى قرار داده بود كه كبير نتواند پيروان زيادى داشته باشد، اما رهوار ساده ى كلام او پيام ژرفى را حمل مى كرد كه بعد ها، اين پيام هندوستان را فرا گرفت و اكنون توانسته است از مرز هاى هندوستان بگذرد و به غرب برسد و از اين رو شباهتهايى بين جلال الدين محمد بلخى و كبير مى توان يافت كه مولانا هم در بسا موارد زبان ساده به كار برد اما پيام ژرفى را سرود. مولانا در حقيقت از اين كه زبان فاخر بكار نمى برد و يا چارچوب عروض را مى شكست، فخر مى كرد و مردم پيرامون استعداد كبير هم پندارورزى كرده اند و عده اى باور دارند كه كبير شاعر بزرگى بود كه خواست حرفش را در پيچاك ساده بيارايد. به هر روى جايى براى ترديد باقى نمى ماند كه كبير پس از مرگ اش معروف شد و كلام او در كتاب مقدسى چون "گورو گرند صاحب" جا گرفت.

حتا اگر از تأثير كبير بر "گورو نانك" چشم پوشيم به دليلى كه "گورو نانك" از او يادى نكرده، نمى توان جاى پاى او را بر فرش انديشه ى ديگر "گورو" هاى سيك ناديده گرفت. به طور نمونه "گورو امر داس" در بياض خود كه اختصاص دارد به شعر "گورو" هاى سيك، چند شعر از كبير را درج كرده است كه اين كار مقام كبير را در بين "گورو" هاى سيك آشكار مى سازد. اين اشعار البته حالا در كتاب مقدس سيك ها يعنى"گورو گرند صاحب" گنجانيده شده اند و كسى كه اين كار را انجام داد و شعر كبير را همراه با شعر خود اش در چنين كتاب مقدس جا داد "گورو ارجن"، پنجمين "گورو" ى آيين سيك است.

ادامه دارد

 ٢٥ دسمبر سال ٢٠٠٩

بليز، امريكاى ميانه

(())(())(())(())(())(())