ايکاش بعد از ۲۶ سرطان هم به دام آنها نمی افتاديم و به آنها اعتماد نمی کرديم.

به هر صورت تلاش به سوی صاحب منصبان پايان رتبه و کليدی و تحصيل يافته گان اردو معطوف گرديد که سلسله مراتب اردو به آنان اجازه نمی داد تا با مقامات عالی سرگوشی داشته باشند.

از جانب ديگر در اين رديف از صاحب منصبان، که دارای تحصيلات ليسانس و حتی مافوق ليسانس هم بودند، می شد جوانان ناترس و شخصيت های مؤمن در تغيير نظام را بيشتر و آسانتر از گروه جنرالان دربار زده جستجو کرد.  ولی متأسفانه تاريخ سلطنت سلالۀ سردار پاينده محمد خان و جنگ برادران و پسران و احفاد امير دوست محمد خان بر سر قدرت مانع از آن بود که صاحب منصبان آگاه باور کنند که مخالفت محمد داود جهت تغيير نظام است نه کسب قدرت.  و هم در آن روز و روزگار مردم باور نمی کردند يکی از اعضای برجستۀ خاندان سلطنتی در رده های پايينی اجتماع تماس های ضد سلطنتی برقرار کند.  از آنرو، برخلاف آنچه مخالفين جمهوری خواهان می لافند و می بافند، کار سياسی بس دشواری را که از در و ديوارش مرگ می باريد کودتاچيان در اردو پيش رو داشتند و می بايستی با قبول مخاطرۀ بزرگ، برای هدف بزرگتر از آن به اميد خداوند توانا دست به کار می شدند.

بالطبع رسيدن به چنين هدفی ايجاب می کرد تا آنانی که در رأس قدرت قرار دارند، از شاه گرفته تا صاحب منصبان ارشد و وفادار به وی را، توسط رادمردان مؤمن به جمهوری شدن کشور جهت تغيير نظام و جلوگيری از خونريزی با جهش غافل گيرانه دستگير نمود، جهشی که چراغ خاموش ماندۀ برادری و برادری را در وطن ما بيفروزد و نظامی را به وجود آورد که تحولات مثبت اجتماعی به صورت سالم در آن پياده شود.  نسل جوان احساس مصونيت نمايد و نشو و نمای حرکات خرافی و ضد اجتماعی را مانع گردد.

از آنرو همکاری صاحب منصبانی در نظر گرفته شد که در داخل گارد و قطعات گرد و نواحی ارگ شاهی مانند قوای 4 و 15 زرهدار، کماندو و قطعۀ انضباط وظيفه دار بودند.

ناگفته نماند به همان اندازه ای که خواندن اين سطور و تنقيد روی آن در اين روزها سهل و ساده است، در آن وقت هزار بار بلکه بيشتر هم اقدام به آن هيجان انگيزتر و ترس آورتر بود و به راستی پشت انسان از يادآوری و اعتماد آن به ديگران می لرزد ولی عشق به جمهوری شدن کشور همه را عقب می زد و با نيروی غير مرعی انسان را به پيش گزه لک می کرد.

همين گزه لک ها بود که باعث شد تا آشنای عزيز خويش غلام حيدررسولی را هرچه باداباد به جريان بگذارم.

او شوهر همشيرۀ دوست بزرگوارم غلام حيدر عدالت وزير زراعت بود.  شايد به همين مناسبت بوده باشد که رسولی مرا دوست می داشت و بيش از آنچه مستحق باشم برای سال های سال مرا احترام می کرد.

او را بعد از فراغت از ليسۀ استقلال به حربی پوهنتون برده بودند و از ح. پ. در رشتۀ تانک (وسايل زرهدار) فارغ التحصيل شده بود.  سپس جهت تحصيلات مافوق ليسانس در رشتۀ زرهدار وی را به هند فرستادند.  پس از ختم تحصيلات عالی در قوای 4 زرهدار که تازه در اردو تشکيل شده بود (پل چرخی) به حيث تانکيست موظف می شود و برای مدت بيش از بيست سال تا رسيدن به رتبۀ رئيس ارکان قوای 4 در همان قوا خدمت می کرد.  او در اين مدت با اکثر تانکيست های قوای 4 و پانزده زرهدار در پل چرخی روابط نزديک و علاقه مندی برادرانه پيدا کرده بود.  احتمالاً همين روابط باعث شده بود تا والاحضرت سردار عبدالولی قوماندان قوای مرکز، وی را از قوای 4 زرهدار چه، حتی از اردو براند و از وی در جايی مدير مکلفيت بسازد که صدها کيلومتر از رشتۀ تحصيلی وی و دهها کيلومتر از قطعۀ منسوبۀ آن فاصله داشته باشد (غزنی).

ولی با وجود آن روابط و رفت و آمد او با هم رديفانش در قوای 4 و 15 زرهدار ادامه داشت.  اما با همه شناختی که از رسولی داشتم بازهم آنچه بيشتر مرا دلير ساخته بود که تغيير رژيم و کودتا را جهت تأسيس جمهوری در افغانستان با او در ميان بگذارم، همانا عقده مندی وی از بی عدالتی بود که وی را از قطعه ای که در آن اُنس گرفته بود و به کارمندانش عشق می ورزيد بدون هيچ مدرک و سندی به دور انداخته بودند.

بناءً او بدون چون و چرا پيشنهاد مرا پذيرفته گفت:

يقين دارم دوست مشترک ما محمد سرور نورستانی قوماندان تولی تانک در قوای 4 زرهدار از چنين پيشنهادی استقبال می کند.  واقعاً او هم عاشقانه پيشنهاد تغيير نظام را پذيرفت، و هم با تلاش مشترک شان محمد يوسف (قوماندان تولی تانک در قوای 15) و مولاداد تانکيست قوای 4 در صف ما قرار گرفتند.  حضور اين دو سر سپردۀ جوان که همکاری حبيب الله خان تانکيست، قوماندان بلوک تانک قوای 15 در داخل ارگ شاهی، را با خود داشتند به آنان جرأت و اجازۀ آن را می داد تا فعاليت های محرمانۀ خويش را در جذب صاحب منصبان مؤثر و توانمند و معتقد به جمهوری شدن در قوای 4 و 15 زرهدار توسعه دهند، که در نتيجه ديد و واديدها نهايت مؤثر و باعث تحکيم روابط دو جانبه و فعاليت های مؤثرتری می گرديد.

چنانچه در اثر فعاليت های غلام حيدر رسولی، محمد سرور نورستانی، محمد يوسف و مولاداد تعداد تانکيست ها در ظرف چند ماه به بيست نفر رسيدند و برای نفوذ بيشتر در اردو ايجاب می نمود تا ديدار چند نفری از نمايندۀ تانکيست ها با حضورداشت محمد داود سر به راه شود.

از آنرو در يک ديدار رو در رو، که از هر جهت بايستی تصادفی تلقی می شد، در چهل تن پغمان محمد داود با غلام حيدر رسولی، محمد سرور نورستانی، محمد يوسف و مولاداد رو به رو می شوند و پيرامون اقدامات عملی جهت تغيير نظام تبادل نظر کرده تصميم گرفته می شود که:  هر اقدامی در اين مورد با اتفاق آرای حاضرين که اعضای آن در آينده نبايستی از ده، نهايتاً 15، نفر تجاوز نمايند اتخاذ گردد.  و در صورت کامياب شدن در کودتا تا تصويب قانون اساسی جمهوری انتصاب رئيس دولت، صدراعظم، اعضای کابينه، مامورين عاليرتبه، طرح ادارۀ کشور و تعيين خط مشی دولت در سياست داخلی و خارجی از وظايف اينها می باشد، به عبارت ديگر حکومت دسته جمعی به جای حکومت فردی.

همچنان فيصله شد تا اشخاصی که در جلب و جذب صاحب منصبان تحصيل يافته در صف کودتاچيان مهارت و رشادت داشته باشند در صورت کسب اتفاق آرا به حيث سرگروپ ناميده شوند.

محمد داود گفت: پاچاگل وفادار را که صاحب منصب لايق و فعلاً آمر مخابرۀ قوای هوايی است می شناسم و با وی در بارۀ کودتا و اهداف آن بحث کردم.  او از اشتراک و اقدام به کودتا استقبال نمود.

محمد يوسف گفت: در حاليکه صدراعظم صاحب او را می شناسند بهتر است او هم به حيث سرگروپ هوايی داخل جمعيت ما شوند.

(تا يک روز قبل از 26 سرطان 52، کودتاچيان محمد داود را صدراعظم و بعد از آن رهبر کودتا خطاب می کردند.)

محمد داود گفت: همين اکنون تصميم گرفته شد تا شمول اشخاص در رديف سرگروپ ها به اتفاق آرا پذيرفته شود.  بناءً بهتر است به آنچه دسته جمعی تصميم گرفته می شود احترام گذاشت نه به نظر اشخاص.  (ايکاش بعد از تأسيس جمهوريت هم اين فيصله در نظر گرفته می شد تا از بسا بدبختی های وارده در افغانستان جلوگيری می گرديد.)

به هر صورت پاچاگل وفادار در روزهای بعد به اتفاق آرا به حيث سرگروپ شناخته شد، زيرا علاوه بر اينکه محمد داود وی را می شناخت، معاون خود عبدالحميد محتاط (سپس سرگروپ) و تعدادی از صاحب منصبان با درايت و دارای تحصيلات عالی در قوای هوايی و دافع هوا را به کودتا راضی و جذب کرده بود.

ديری نگذشت که در اثر توجه و فعاليت سرگروپ ها دو ستارۀ درخشان ديگر (احمد ضيا مجيد مدير پيژند قطعۀ انضباط و فيض محمد مدير حرکات کماندوها) در آسمان کودتاچيان درخشيدند.  اين ها صاحب منصبان رشيد و کليدی کماندو و انضباط را به کودتا در جهت تغيير نظام جلب و جذب کردند.  دو قطعه يی که والاحضرت سردار عبدالولی به آن می نازيد و همه را از آنها می ترسانيد، اکنون از توجه دو شخصيت فوق از والاحضرت رو گرداندند و به صف جمهوری خواهان پيوستند.  از آنرو فيض محمد و احمد ضيا مجيد هم به حيث سرگروپ در کنار ديگر سرگروپ های سر به کف شامل شدند.

دور و پيش همين جلب و جذب ها بود که غوث الدين فايق صاحب منصب احتياط اردو توسط غلام حيدر رسولی به سرگروپ ها معرفی شد.  با اينکه صاحب منصبان احتياط کنده کنده از جانب سرگروپ ها جذب می شدند، فعاليت غوث الدين فايق در اين باره چشم گير تر شده می رفت و در پهلوی آن وی وظيفه داشت تا گفته ها و خواسته های بعضی از کودتاچيان را حتی المقدور به اطلاع سرگروپ ها برساند.  از آنرو در روزهای نزديک به اقدامات عملی او هم در جمع کودتاچيان به حيث سرگروپ انتخاب شد.

افزونی در جلب و جذب و لزوم ديد و واديدهای مشورتی کودتاچيان (جمهوری خواهان) در پيريزی هر چه سريعتر قيام مسلحانه (کودتا) ايجاب می نمود تا پناهگاه های مصون و مطمئنی را جهت ديدارهای مخفی جستجو کرد.  بناءً خانۀ سيد عبدالاله و دوست وی عبدالقدير نورستانی، که کمتر مورد توجه مردم بودند و در آن روزها از محبت و تواضع زياد آنان برخوردار بودم، به حيث مخفيگاه جمهوری خواهان همراه با سرپناه مولاداد خان از جانب سرگروپ ها پذيرفته شد.

اين دو نفر در تنظيم ملاقات های مخفی و حفظ روابط سرگروپ ها زحمات و فعاليت های پی گيری را متحمل می شدند.  از آنرو هر دوی شان در اولين جلسۀ سرگروپ ها که بعد از موفقيت کودتا در روز 26 سرطان 1352 هـ.ش. به نام کميتۀ مرکزی جمهوريت دائر و اعلام گرديد، به حيث اعضای کميتۀ مرکزی شامل جلسه شدند.

ناگفته نماند که در اثر فعاليت سرگروپ ها تعداد افسرانی که در تأسيس جمهوريت با هم متعهد و متحد شده بودند و در شب 26 سرطان 1352 هـ.ش. تحت رهبری محمد داود به قيام مسلحانه اقدام کردند همه با هم يکصد و نوزده نفر بودند.

افسران موصوف به صورت عموم به استثنای صاحب منصبان احتياط و دو سه نفر ديگر، يا قوماندان بلوک و يا از تولی بودند که در آن شب قطعات تحت قوماندۀ خويش را با نظم و ادارۀ خارق العاده، مسلح و به نکات قبلاً تعيين شده جهت دستگيری شخصيت های عالی مقام وابسته به سلطنت سوق دادند.

اگرچه تغيير نظام در اثر ارادۀ خلل ناپذير افسران ناترس اردو تحت رهبری عالمانۀ محمد داود جهت تأسيس جمهوريت در ظرف چند ساعت به پايان رسيد و با شور و شعف بالاتر از تصور از جانب اکثريت کامل مردم استقبال گرديد، ولی با وجود آن جمهوری خواهان از همان روز اول با دسائس و تبليغات بی امان طرفداران سلطنت و اخوانی ها، گلاويز می شوند، و در پهلوی آن مخالفين با به راه انداختن سه کودتای نظامی و چندين شورش مسلحانه در نقاط مختلف کشور در ظرف دو سال اول جمهوری جهت سقوط جمهوريت و از پای درآوردن جمهوری خواهان اقدام کردند.

از آنجايی که جمهوری خواهان در تأسيس و دفاع از جمهوريت و پياده کردن آرمان های شان (تحت عنوان خطاب به مردم افغانستان) عالمانه گرويده و فهميده مصمم شده بودند، با مخالفين مسلح هم ناترسانه رزميدند و آنان را يکی پشت سر ديگری کنار زدند.

از آنرو دشمن که از صحنۀ جنگ رو در رو نا اميد و دلسرد شده بود، کوچه بدل می کند و کشاکش های مسلحانه را با تبليغات تخدير کننده افکار عامه و ايجاد تفرقه در جمهوری خواهان تعويض می نمايند و با استفاده از مشهور نبودن جمهوری خواهان در جامعه آنرا پی می گيرند.

چون اکثريت کامل جمهوری خواهان با وجود داشتن تحصيلات عالی، فرزندان ده و قريه و ناشناخته در جامعه بودند، از آنرو می شد مانند جامۀ سپيد هر رنگی را به آن تاپه زد و بدين گونه از نفوذ آنان در توده ها جلوگيری نمود.

مخالفين هم از همان دقائق اولی به دامان پاکيزۀ آنان رنگ سرخ پاشيدند و توسط عقده برداشته گان داخلی و خارجی، که يکی منافع طبقاتی و ديگری منافع سياسی خويش را در تغيير نظام از دست داده بودند، تبليغ و ترويج می نمودند که جمهوری خواهان عناصر بی خدا و وابسته به اتحاد شوروی اند و بدينسان ميان مردم مسلمان افغانستان و فرزندان مؤمن شان به اميد بازگشت نظام تخم تفرقه می کاشتند و به انتظار سقوط جمهوريت دقيقه شماری می کردند.

چنانچه صبح 26 سرطان هنگامی که مارشال شاه ولی خان غازی، کاکای اعليحضرت محمد ظاهر شاه، را از تفريحگاه شان در پغمان به کابل می آوردند، می پرسند:

"بچه ها، به اين وقت صبح مرا به کجا آورديد؟"

می گويند: "در کابل کودتا شده و شما را به درخواست عبدالولی جان (پسر مارشال) آورده ايم."

مارشال: "بار ها به وی گفتم به چنين کاری اقدام نکند، آخر آنچه می خواست کرد."

می گويند: "نه مارشال صاحب، عبدالولی کودتا نکرده است، محمد داود و رفقايش کودتا کرده اند."

مارشال: "بدبخت ملک را به روس ها داد."

از وی می پرسند: "مارشال صاحب اگر عبدالولی کودتا می کرد، مملکت را به کی می داد؟"

مارشال جواب نمی دهد و خاموش می شود.

از آوردن مارشال در توقيف خانۀ موقت (خانۀ عبدالقدير نورستانی در بينی نيزار) و گفته هايش قبل از اينکه محمد داود از خانۀ خويش (محل قومانده) به صبح 26 سرطان جهت پخش اعلاميۀ موفقيت جمهوری خواهان در تغيير نظام به راديو کابل تشريف ببرند، با موجوديت نويسنده اطلاع داده شد.

فرمودند: مارشال صاحب خيلی پير شده، هوش کنيد نا آرام نشوند.

سال ها بعد از تأسيس جمهوريت از يکی از دانشمندان معروف افغانستان پوهاند داکتر عبدالفتاح نجم، داکتر مخصوص و دوست نزديک اعليحضرت محمد ظاهر شاه شنيده می شد که می گفت:

"من با اعليحضرت که جهت معالجۀ چشم خويش به ايتاليا رفته بودند، شرف همراهی داشتم.

"زمانی که کودتا را در کابل به رهبری محمد داود در صبح 26 سرطان به اطلاع شان رسانيدند رو به من کرده فرمودند:

"به دامن روس افتيدن کار ساده بود."

شام 26 سرطان راديو پاکستان خبری را به اين مفهوم نشر و پخش می کند که:

در کابل تحت رهبری محمد داود، شوهر خواهر شاه افغانستان، به همکاری کمونيست ها، کودتا شد و موفق شدند تا نظام شاهی را سرنگون و نظام جمهوری را اعلام کنند.

و سپس با افزودن چند کلمۀ گمراه کننده در گفته های فوق سالها است که آنرا به خورد مردم می دهند که:

کودتاچيان 26 سرطان صاحب منصبان خُرد رتبۀ تحصيل کردۀ شوروی، کمونيست و وابسته به گروه خلق و پرچم در اطراف محمد داود حلقه زده و کودتا کرده اند و بناءً کودتا منشأ خارجی دارد و نه مردمی."

متأسفانه مردم افغانستان تا هنوزهم عادت نکرده اند که به فرزندان کلبه نشين ده و قريه که اکثريت کودتاچيان (جمهوری خواهان) 26 سرطان را تشکيل می دادند، ارزش و اهميت آنرا قائل شوند که توانسته اند به اتکاء به خداوند توانا، نظامی را با آنهمه وابسته گی هايش زير و رو کنند و به آرزوی سعادت و اعتلای مردم خويش جمهوری را در افغانستان تأسيس نمايند.

مخالفين جمهوری هم با اينکه برای وارونه جلوه دادن حقائق سال ها دروغ بافيدند و اتهام بستند، هرگز برای اثبات گفته ها، نه خود شان و نه آنانی که نافهميده قصه ها را نشخوار می کردند و به دهل آنها می رقصيدند، از خود يا کس ديگری پرسيده اند که مؤسسين جمهوری چند نفر بودند؟ اسامی آنها چيست؟ کدام شان در داخل و کدام يک در خارج تحصيل کرده اند؟ و به استناد کدام سند اعضای يکی از احزاب علاقه مند به شوروی بوده اند.

شايد می دانستند که روشن شدن واقعيت ها شرمنده گی و روسياهی در بر دارد که از طرح چنين سوال ها طفره می روند.  زيرا تا امروز هيچ مدرکی به نشر سپرده نشده است که شوروی ديروزی و يا روسيۀ امروزی مدعی شده باشد که از وقوع چنين تحولی (تأسيس جمهوريت در افغانستان) اطلاع قبلی داشته است، چه رسد به اينکه ادعای همکاری کرده باشد.

زمامداران هم عقيده با حکومت اتحاد جماهير شوروی در افغانستان، نور محمد تره کی، حفيظ الله امين، ببرک کارمل و داکتر نجيب الله در هيچ بيانيه، مصاحبه و يا نوشته ای از اشتراک و يا اطلاع قبلی خويش از کودتای 26 سرطان نه حرفی به ميان گذاشته اند و نه مدعی حضور خويش در تغيير نظام شاهی به جمهوری شده بودند.  چنانچه در سه اثر، سه شخصيت شناخته شدۀ حزب دموکراتيک خلق (ح.د.خ.):

1- درس های تلخ و عبرت انگيز افغانستان، نويسنده شاغلی ميرصاحب کاروال، عضو برجستۀ دفتر سياسی ح.د.خ.؛

2- از ظهور تا زوال ح.د.خ.، اثر علام دستگير پنجشيری، عضو دفتر سياسی، رئيس تشکيلات و يکی از مؤسسين پر سر و صدای ح.د.خ.؛

3- يادداشت های سياسی و رويداد های تاريخی، اثر دانشمند سلطان علی کشتمند، عضو دفتر سياسی و يکی از مؤسسين نامور ح.د.خ و رئيس شورای وزيران؛

نه تنها نام هيچ يک از جمهوری خواهان در رديف اسمای اعضای ح.د.خ ديده نمی شود، بلکه سلطان علی کشتمند در اثر مشهور خويش در صفحۀ 243 نوشته اند:

در هر حال، نظريات هر چه باشد ولی واقعيت سرسخت اين است که کودتای 17 جولای (26 سرطان) به تشخيص و به ابتکار شخص محمد داود سازمان داده شده و انجام گرديده بود.  دست داشتن اتحاد شوروی و به ويژه سهم گيری پرچمی ها در آن يک افسانۀ محض است و صرف از روی تخمينات، حدسيات، قياس ها و قرينه سازی های ناشی از بدگمانی ساخته و پرداخته شده است.

حقايق گواه آنست که پرچمی ها مانند نيروها و گروه های ديگر در برابر يک عمل انجام شده قرار گرفتند.  ختم

مهم تر از همه اينکه؛ تا امروز هيچ يک از آنانی که در تغيير نظام شاهی به جمهوريت با هم متعهد شده بودند به استثنای "سيد محمد گلاب زوی" نگفته و نه نوشته اند که قبل از 26 سرطان در يکی از احزاب طرفدار شوروی عضويت داشته اند.

گلاب زوی هم که پيش از 26 سرطان 1352 هـ.ش. به نورمحمد تره کی ارادت داشت در اثر توجه پاچا گل وفادار به صف جمهوری خواهان می پيوندد و اسرار کودتا را (قرار گفتۀ خودش) تا زمان موفقيت با تره کی و همراهانش در ميان نگذاشته بود.

اخوانی ها و حاميان شاه هيچ دست آويزی برای وابسته بودن جمهوری خواهان به هيچ يک از احزاب طرفدار شوروی به غير از کشور خود شان و پيروی از دين مقدس اسلام نيافته بودند، ولی باز هم مزورانه می کوشيدند تا ما را در نزد جامعۀ مسلمان افغانستان انسان های مشکوک و غير مذهبی جلوه دهند.  اما از آنجايی که از زبان و قلم هيچ فردی از جمهوری خواهان گفته و يا نوشته ای ديده و شنيده نشده بود که نغوذ بالله با مقدسات دين مبين اسلام مغايرت داشته باشند و يا در مراسم مذهبی مردم مسلمان افغانستان خدشه وارد کرده باشند تا مردم به گفتۀ دشمنان آنان باور کنند، از آنرو اخوانی ها بار و بينه را از سرزمين رادمردان تحول پسند افغانستان بر چيدند و به دامن احزاب اسلامی پاکستان چنگ زدند.

حکومت پاکستان هم که در آن روز و روزگار با قيام مسلحانۀ مردم بلوچ و پشتون جهت آزادی شان مواجه بود و مانند کور جهت ويرانی افغانستان عصا می پاليد، از اخوانی های فراری از افغانستان (بعداً هفت تنظيم) شاهانه استقبال می کند و بدان سبب علمای پاکستان به اطراف آنها حلقه می زنند و فتوا می دهند که جمهوری خواهان پرچمی های لامذهب و مخالف اسلام اند.  بناءً در سرنگونی آنان جهاد مطابق دين مبين اسلام است.

بدين سان رد پای علمای پاکستان و آنانی که فتوای علمای مذکور را در بغل داشتند در کودتاهای ضد جمهوری و شورش های مسلحانه در لغمان، لوگر و پنجشير و غيره ديده می شد.  به هر صورت تبليغات گمراه کننده زمينه را مساعد ساخته بود تا روزی نه روز ديگر به گوشه ای نه در کنج ديگری از کشور، با استفاده از کوچکترين فروگذاشت ما در توده های مردم عقب نگه داشته شده به کمک رهبران مذهبی پاکستان فتنه و آشوبگری های بس بزرگ مذهبی در افغانستان به راه اندازند.

ولی به هر صورت، ناگزير بوديم جهت تعميم جمهوريت برای همه، اقداماتی را در عمل پياده کنيم که متعصبين مذهبی و هواخواهان قبيلوی شاه می توانستند از آن بهره برداری های ناجائز و تخريبی نمايند.  به طور مثال:

از زمانی که مردم اين سرزمين به دين مقدس اسلام مشرف، و بعد پای بند سلطنت قبيلوی شده بودند، عادت به اين رفته بود که رئيس دولت (شاه) حنفی مذهب و منسوب به قبيلۀ مشخصی باشد.  ولی اگر اين دو جمله در شرايط رئيس جمهور شدن گنجانيده می شد در واقع آنانی که پيرو ديگر مذاهب و از اقوام ديگر افغانستان بودند از رسيدن به مقام رياست جمهوری محروم می شدند و اگر توضيح می گرديد به تبر ملاهای وارده و رؤسای قبائل به سرکوبی ما سند می شد.

از آنجايی که قبل از اقدام در تغيير نظام نفر اول و دوم (طراحان کودتا) پيرامون بحث خط مشی جمهوری، به حساسيت اين دو موضوع بيشتر متوجه بودند بعد از ساعت ها بحث و مشاجره به اين نتيجه رسيدند که:

در صورت موفقيت در فصل رياست جمهوری نوشته شود که: دين مردم افغانستان دين مقدس اسلام است و رئيس جمهور بايد افغان و مسلمان باشد.

با وجود اينکه به علاقه مندی شديد مردم افغانستان در برادری و برابری و تعيين زعامت کشور شان خصوصاً بعد از استقبال از جمهوری متيقن شده بوديم با هم تصميم به آن گرفته شد تا کميسيون اول تسويد قانون اساسی تحت رياست منشی (نويسنده) و بعضی از اعضای کميته مرکزی بدون سروصدا دائر گردد.

از آنجايی که هيچ يک از اعضای کميته مرکزی در بارۀ تسويد قانون اساسی دارای صلاحيت علمی نبود، از آنرو بيشتر از قانون اساسی ترکيه، مصر و قانون اساسی 1342 هـ.ش. افغانستان موادی برچيده و جای به جا می شد که با روحيۀ مردم و قوانين افغانستان مغايرت نداشته باشد.  حال آنکه در واقع هدف و وظيفۀ اين کميسيون جا به جا کردن موادی بود که در شرايط رياست جمهوری بايستی گنجانيده می شد که خوشبختانه آنهم به خوبی و بدون اينکه لحظه ای روی آن بحث شود به تصويب رسيد.  ولی با آنهم به احتياط اينکه کميسيون مورد تهاجم اين و آن قرار نگرفته باشد هويت آنان به دسترس مردم گذاشته نمی شد و تنها در فرمان کميسيون دوم تسويد قانون اساسی که از دانشمندان معروف کشور تشکيل شده بود، تذکر داده بودند:

مسوده ای که از جانب کميسيون اول قانون اساسی تنظيم شده است به کميسيون دوم جهت غور و تجديد نظر ارائه گرديد.

خوش نما تر اينکه در اين کميسيون هر مادۀ مسودۀ قانون اساسی کميسيون اول جهت رد يا قبول و يا اصلاح ساعت ها و حتی روزها مورد بحث و مشاجره قرار می گرفت.  ولی برخلاف انديشه و وارخطايی ما بعد از قرائت آن از جانب کميسيون بی آنکه بحث روی آن صورت گرفته باشد دست ها برای موافقت بلند می شد (رئيس جمهور بايد افغان و مسلمان باشد).  و برای اينکه از کلمۀ افغان برداشت قبيلوی و تبعيضی نشده باشد هم در قانون مدنی و هم در قانون اساسی 1355 هـ.ش. تصويب شده است که افغان: يعنی شخصی که ده سال در افغانستان سکونت کرده باشد.

تصويب بدون سروصدای مادۀ مذکور در لويه جرگۀ 1355 هـ.ش. نشانۀ آن بود که مردم افغانستان بالقوه آرزومند آنند تا زعيمی داشته باشند افغان و مسلمان، پاک نفس و پاک دامن نه قلدر اين قوم و نه جنگ سالار آن قبيله.

اما در نزد مخالفين جمهوری همان آش بود و همان کاسه، همان وابسته گی و کافر بودن ما و همان مسلمان ماندن شورشيان مسلح، آنهم به استناد فتوای علمای پاکستان از جانب اخوانی های مقيم پاکستان (رهبران هفت تنظيم) و تبليغ و ترويج آن توسط دستگاه های شايعه پراکنی طرفداران بازگشت سلطنت.

اما همين که روابط افغانستان با پاکستان بعد از ملاقات بوتو صدراعظم پاکستان با محمد داود رئيس دولت افغانستان در 1355 هـ.ش. در کابل نسبتاً رو به بهبودی گذاشته بود و پاکستانی ها ديگر احتياج به شورشيان مسلح يا به گفتۀ خود شان (برادارن افغان) نداشتند، از آنرو جُل و پستک آنان را می بندند و به نکات دور از سرحدات افغانستان تبعيد شان می کنند.

آنان هم با دست های آلوده به خون برادران هموطن شان در مخفی گاه های استخبارات پاکستان به مذلت تن در می دهند و به آغوش دشمنان سرزمين شان زمزمه کنان لانه می کنند که:

شمشير آب داريم و اما هزار حيف       آئيم بکار ديگر و نائيم به کار خويش

به استناد دلائل فوق می توان گفت که ارادۀ خلل ناپذير تعدادی از فرزندان مسلمان و سرسپردۀ افغانستان بود که:  آرزوی بالقوۀ مردم افغانستان را در جمهوری شدن کشور شان در عمل پياده کردند و از آن سربازانه حمايت می کردند.  نه گروه های سياسی و يا قبايل داخل و نه هيچ قدرت بزرگ و يا کوچک خارجی.

***

آنچه آنان را از پای در آورد بازهم نه برداشت های دور از واقعيت واقعه نگاران، از سر به سر کردن گفته های احمد بالای فرموده های محمود، بود و نه هم جست و خيز کلبی و مقصود برای بهره برداری از شورش صاحب منصبی چند در اردو (به نام انقلاب ثور).  بلکه پايه و اساس فروپاشی آنان (چشم ديد نويسنده) تأثير شايعات بی بنيادی بود که هيئت رهبری را به جان هم در گير کرد و زمينۀ بهره برداری دشمنان دولت جمهوری نافهميده مهيا شد.  بدينسان که:

با انتخاب محمد داود به حيث رئيس دولت (از جانب کميته مرکزی جمهوريت) و نويسنده به صفت منشی کميته مرکزی قبل از تشکيل کابينه، آوازه به دروازه ها افتاد که کودتای سفيد و آرام افغانستان شبيه به کودتای مصر است که در بطن خويش تعويض نفر اول را به دوم نهفته دارد (مانند جنرال نجيب و جمال ناصر).

با اينکه همسنگران محمد داود (رئيس دولت) عاشقانه از وی پيروی می کردند، ولی بازهم نشر و پخش افواه مذکور در رسانه های خارجی و شاخ و برگ و پنجه تراشيدن مخالفين داخلی، خصوصاً خانوادۀ سلطنتی، باعث گرديد تا رئيس دولت جهت جلوگيری از اتفاقات ناخواسته صلاحيت رفقای خويش را در ادارۀ کشور محدود نمايد.

چنانچه بعد از انتخاب شان رئيس دولت مرا مامور تشکيل کابينه نمود اما گفت:  عجالتاً وظيفۀ صدارت، وزارت دفاع ملی و وزارت خارجه را به عهدۀ من بگذاريد.

متأسفانه مخالفين دولت جمهوری قبول مسئوليت های بيشتر رئيس دولت را با تعبير نادرستی در جامعه ترويج می کردند.

حالانکه در آن روزها، با وجوديکه اکثريت کامل همسنگران محمد داود در تأسيس جمهوريت دارای تحصيلات ليسانس، مافوق ليسانس و چند نفری هم درجۀ ارکان حربی و داکتری داشتند به جای آنکه خواسته باشند وزير، سفير و امير شوند ترجيحاً برای تأمين امنيت و حفظ دست آورد های جمهوريت داوطلبانه در قطعات کليدی اردو به وظايف خويش باقی ماندند و صميمانه از تصويب کابينه از جانب کميته مرکزی استقبال کردند.   اما پيشنهاد رئيس دولت را در تقرر جنرال مستغنی به حيث لوی درستيز و سيد وحيد عبدالله را به حيث معين سياسی وزارت خارجه که در صف جمهوری خواهان نبودند به احترام رئيس دولت، اما با آرامشی که نمايانگر عدم رضايت کميته مرکزی بود، تصويب نمودند.

زيرا آنان علاوه برين که در کودتا سهيم نبودند، به نسبت وابسته بودن به نظام سلطنتی به جمهوری خواهان هم نظر مساعد نداشتند.  چنانچه چند صباحی از تقرر اشخاص مذکور نگذشته بود که سر و صدای مخالفت و افواهات نادرست آنان و صحه گذاشتن به تبليغات دشمنان جمهوری در ضديت با جمهوری خواهان در کوچه و بازار سر زبان ها افتيد.  اگر فراموش نکرده باشم يکی دو روز بعد از تقرر اين دو نفر بود که به ملکه و وليعهد، با دختران و فرزندان شان، از جانب رئيس دولت بدون تماس با کميته مرکزی اجازه داده شد به ايتاليا رفته با شاه مخلوع زندگی کنند.

مامورين وزارت خارجه که سند خود مختاری در دست داشتند، بدون توجه و اعتنا به اينکه حکومت، حکومت نظامی است و ميدان طياره و آمد و شد مسافرين آن به ادارۀ قوای هوايی تعلق گرفته، با ملکه و همراهانش جهت پرواز وارد ميدان شده بودند.

نظاميان بی خبر از موضوع، به فهم اينکه فراری در ميان است مانع مسافرت ملکه و همراهانش می گردند و زيورات با خود داشتۀ آنها را ضبط می کنند.

با اطلاع از اين خبر رئيس دولت با نا آرامی مرا احضار و مورد سوال قرار داد.  در حاليکه از سر تا پای قضيه بی اطلاع بودم، اجازۀ تحقيق خواستم.  ولی قبل از همه به آمريت ميدان طياره توسط پاچا گل وفادار هدايت دادند که مانع سفر ملکه و همراهان وی نشوند.

ملکه و همراهان به سوی ايتاليا پرواز کردند، اما از اخذ زيورات خويش ابا می ورزند.  اگرچه زيورات مذکور توسط اشخاص با صلاحيت قيمت گذاری و طور امانت به بانک مرکزی گذاشته شده بود.

هکذا جستجو هم نشان می داد که ممانعت پرواز ملکه و همراهان به ايتاليا در اثر بی خبری کارمندان و محافظين ميدان طياره از هدايت رئيس دولت صورت گرفته بود و نه به منظور انتقام جويی و کينه توزی.

ولی بازهم نزديکان ملکه، که به دور و پيش رئيس دولت زندگی می کردند، با ناباوری از حقيقت، محمد داود را به ضد جمهوری خواهان مخالف سلطنت، خصوصاً پاچا گل وفادار که ادارۀ ميدان را در دست داشت تحريک می کردند، که: تلاشی و اخذ زيورات خانم ها در افغانستان يک عمل ننگين، نامردانه و خلاف عنعنۀ مردم افغانستان است که در زمامداری شما، آنهم بالای خانوادۀ خود شما قصداً تحميل شده است تا شما را در جامعۀ افغانستان به نام متجاوز به حرمت زنان بدنام نمايند.

به هر صورت چند روز بعد از رفتن و رسيدن ملکه به ايتاليا، داد و بيداد بقايای خاندان سلطنتی در کابل فروکش کرد.

و اما در ايتاليا: از سوی ديگر شاه که با از دست دادن سلطنت مانند شير زخم برداشته در ايتاليا پهلو به پهلو می شد و داماد نامدارش سردار عبدالولی مثل گنجشک در دام کودتاچيان می طپيد، قضايا را صبورانه زير و رو می کرد و با شناختی که از محمد داود داشت به خوبی می دانست که با دوستی و نزديکی بهتر می تواند از آنچه پيش آمده از وی انتقام بگيرد تا با دشمنی و کينه توزی.  خصوصاً در روز هايی که مردم در سرتاسر افغانستان سقوط سلطنت وی و جمهوری شدن کشور خويش را جشن گرفته بودند و کوچکترين روزنه و اميدی در بازگشت خويش به سلطنت نمی ديد.

از آنرو برای جلب اعتماد اما در واقع اغوای محمد داود، از جمهوری شدن افغانستان استقبال و از سلطنت از دست رفته استعفا کرد و توسط نامه­ای ذريعۀ نوراحمد جان اعتمادی سفير افغانستان مقيم ايتاليا رياست دولت جمهوری را به محمد داود تبريک گفت، و ضمناً با جملات دلسوزانه وی را از نزديکی و اعتماد به هم سنگرانش برحذر داشته بود.  هم سنگرانی که باعث سقوط سلطنت وی و برقراری رهبری محمد داود در افغانستان شده بودند.

دو سه روز بعد از ديدار با نوراحمد جان اعتمادی، رئيس دولت ضمن توضيح و ستايش از نامۀ شاه برايم گفت:

متوجه باشيد تا بدخواهان جمهوريت، با تعبيرات غلط از نامه و استعفای شاه دوگانگی و بی اعتمادی را در جمهوری خواهان ايجاد نکنند.

اما به هر صورت با آمدن نوراحمد جان اعتمادی به حيث نمايندۀ شاه جهت تبريک جمهوريت به رئيس دولت و نشر استعفا و پخش نامۀ شاه در ميان بعضی از طبقات، خصوصاً آنانی که از سفارش شاه به محمد داود جهت کنار گذاشتن هم سنگرانش اطلاع يافته بود، گفته می شد که احتمال آن وجود دارد که محمد داود از مخالفين سلطنت (رفقايش) برای جلب رضايت بيشتر شاه دوری گزيند.

اما همدلی و همبستگی جمهوری خواهان برای رسيدن به اهداف شان در آن روزها، و توصيف رئيس دولت از کارنامه های آنان کمتر اجازه می داد تا به گفتۀ مخالفين جمهوری صحه گذاشت.

چنانچه رئيس دولت در بيانيۀ شام اول سنبلۀ 1352 هـ.ش.، به مناسبت سالگرد استقلال افغانستان، تحت عنوان "خطاب به مردم" در بارۀ هم رزمانش در تغيير نظام شاهی به جمهوری، چنين گفته بود:

به مناسبت اين رستاخيز ملی و تحول شگفت انگيز سياسی که در وطن عزيز ما افغانستان رخ داده است، باز هم مراتب تبريکات صميمانۀ خود و رفقای قهرمان خويش را که به تأسی از ارادۀ بالقوۀ مردم افغانستان جانبازانه به امر عظيم تاريخی ملی اقدام نمودند و سنگ تهداب اولين جمهوريت افغانستان را گذاشتند به همه مردم نجيب و زحمتکش کشور به خصوص به اردوی فداکار و جوان افغانستان تقديم می دارم.

و در بيانيه ای به مناسبت اولين سالگرد جمهوری گفته بود که:

بلی، شب 26 سرطان 1352 شبی بود که سحر تاريک و خونين و يا شفق روشن و درخشانی، پر از اميد و پر از خطر در بر داشت.

اکثر هم شهريان در آن شب که نيمۀ از آن گذشته بود، در خواب عميق و عدۀ قليلی سرگرم عيش و نوش خويش بودند.

و در همين شب فرزندان فداکار وطن بدون آنکه حتی زن و فرزندان شان احساس کرده بتوانند در قلب از خانواده و هر چيز عزيزی که در حيات داشتند در راه خدمت و اعتلای کشور و سعادت مردم خويش (جهت تغيير نظام شاهی به جمهوری) خموشانه وداع می کنند، زيرا هيچ فردی در بين ما نمی توانست ضمانت کند و يا بداند که فردا سرنوشت خود شان، خانواده شان و وطن مقدس شان چه خواهد شد.  ختم.

ولی با وجود آن برای صحه گذاشتن بر گفته های شاه و ايجاد وسوسه در محمد داود تبليغات وسيع و دامنه داری از جانب رسانه های غربی، پاکستان و کم و تم ايران و طرفداران سلطنت در افغانستان، دو باره خانه به خانه به راه افتاده بود که جمهوری خواهان در تلاش تعويض محمد داود هستند.

از قضا دور و پيش همين روز ها بود که دو سه نفر از جمهوری خواهان در کودتای محمد هاشم ميوندوال جهت سرنگونی محمد داود و هم رزمانش همدست شده بودند.  با اينکه همدستی همکارانش خصوصاً سيد امير قواندان قوای هوايی و دافع هوا که در رشتۀ هوانوردی دارای تحصيلات عالی از ايالات متحدۀ امريکا بود و در تأسيس جمهوريت سهم فعال داشت در محمد داود در بارۀ رفقايش ايجاد وسوسه و بدگمانی کرده بود، بازهم پيشنهاد پاچاگل وفادار و عبدالحميد محتاط در تقرر عبدالقادر پيلوت به حيث قوماندان هوايی به اکثريت کامل در کميته مرکزی جمهوری پذيرفته شد.

با آنهم بدون هيچ مقدمه ای با همه اعتباری که پاچاگل وفادار در کميته مرکزی و قوای هوايی داشت بدون اينکه اعضای کميته مرکزی را در جريان گذاشته باشد به مشورۀ رئيس دولت مستعفی و به حيث سفير کبير افغانستان در بلغاريا مقرر شد.  پاچاگل وفادار که در اثر فعاليت در جلب و جذب تعدادی از صاحب منصبان قوای هوايی در صف کودتاچيان 26 سرطان جهت سقوط سلطنت مقام والايی کسب کرده بود، يگانه صاحب منصبی در جمع کودتاچيان بود که قبل از اراده به کودتا با رئيس دولت مراوده داشت و رئيس دولت بود که وی را در صف مخالفين سلطنت به کودتا دعوت کرده بود.  از آنرو کميته با چند صبا عمر خويش هرگز نتوانست کمبود وی را جبران کند.

حادثۀ ديگری که کميته مرکزی جمهوريت را صدمه پذير کرد همانا اسناد و مدارکی بود که با حضورداشت عبدالحميد محتاط عضو کميته مرکزی از جانب عبدالقدير و سيد عبدالاله اعضای کميته مرکزی که قبلاً رئيس دولت را در جريان گذاشته بودند، در جلسه ارائه گرديد که نشان می داد:

عبدالحميد محتاط برخلاف تعهدات و خط مشی جمهوری خواهان (خطاب به مردم افغانستان) با چند تن از صاحب منصبان قوای هوايی گروهی را به نام گروه کار تشکيل داده بود که واقعاً با اهداف جمهوری مغايرت داشت و آنهم در روزگاری که از طرف کميته مرکزی جمهوريت که خودش عضو آن بود حکومت نظامی در سراسر کشور برقرار و فعاليت های سياسی ممنوع شده بود.

با اينکه محتاط حاضر گرديد که سهو خويش را جبران کند اما کميته مرکزی بدون توجه به پوزش وی، با يک اقدام غيردوستانه وی را از کميته مرکزی و وزارت مخابرات برکنار کرد.

تصميم عجولانه و بی مروتی اعضای کميته، محتاط را در تقويه و ترويج افکار گروه کار مصمم تر کرد، و انتقامجويانه در هر سه اثرش، در بارۀ تأسيس جمهوريت در افغانستان، اعضای کميته مرکزی را با کينه توزی بيش از حد به کارهای ناکرده متهم می کند.

ولی به هر صورت کمبود اين دو شخصيت در حلقه های مختلف تعبيرات مختلفی هم در پی داشت.  گروهی حذف آنان را از رهبری جمهوريت با اشتراک سيد امير قوماندان قوای هوايی در کودتای ميوندوال پيوند می زدند.  دسته ای هم برخورد نادرست نظاميان تحت ادارۀ آنان را با ملکه در ميدان طياره مثال می آوردند.

اما آنچه به حقيقت پيوست آن بود که هواخواهان شان در قوای هوايی بدون سروصدا با کميته مرکزی مقاطعه نمودند.  چنانچه با برطرفی عبدالقادر از قوماندانی و بعضی از صاحب منصبان طرفدار پاچاگل وفادار از قوای هوايی از جانب وزارت دفاع ملی، از تماس با هيئت رهبری طفره می رفتند و همه باهم سرآغازی بود از مخالفت علنی با ما و پيوستن پنهانی به مخالفين ما.

به هر صورت با گذشت زمان و رويت اسناد و حضور شواهد، واضح تر شده می رفت که هيچ يک از صاحب منصبان اردو که جهت سقوط سلطنت برای تأسيس جمهوريت گرد هم آمده بودند در صبحگاه 26 سرطان در هيچ حزبی از احزاب سياسی کشور عضويت نداشتند بلکه گروهی بودند محدود و منحصر به فرد برای رسيدن به اهداف مشخص خويش.

ولی بعد از 26 سرطان غرور و خودسری يک دسته، وبی تفاوتی دستۀ ديگر از جمهوری خواهان سبب گرديد تا خدمات و جانبازی های ناترس ترين رادمردانی را که در تغيير نظام شاهی به جمهوری در صف اول قرار داشتند ناديده انگارند و از آنها دوری گزينند.

طرد شدگان هم با عقده مندی به دامن احزابی لغزيدند که با دولت جمهوری کينه توزی داشتند.  به طور مثال:

از آنجايی که در واويلای هفت ثور به حيث سفير در جاپان اقامت داشتم ماجرای سقوط جمهوری را از قادرخان رهبر صاحب منصبان شورشی در حادثۀ هفت ثور پرسيدم که:

- چرا از جمع ما بريدی و باز چرا به تره­کی و امين پيوستی؟

گفت: راستش را بگويم؟ از بی توجهی رهبر کودتا و کم لطفی تو پيرو تره­کی شدم.

-         چه می گويی؟

-         حقيقت را.

سپس ادامه داده گفت:

طوری که می دانيد، من در حلقۀ دوم رفقا (کميته مرکزی) بودم و برای بار اول پس از اينکه به قوماندانی قوای هوايی مقرر شدم به حضور رئيس دولت مشرف گرديدم و به اجازۀ اوشان هفته وار کارهای دفتر خويش را جهت اخذ هدايت و رهنمايی خدمت شان می بردم.  بدون اينکه پی برده باشم و يا چيزی بگويند بعد از کمبود پاچاگل وفادار در هيئت رهبری روز به روز از محبت های شان کاسته شده می رفت تا اينکه روزی بعد از صرف نان چاشت با چند تن از همکارانم در اطاق قوماندانی نشسته بودم که ضابط امر آمد و گفت: دگر جنرال موسی خان آمده و می خواهند شما را تنها ملاقات نمايد.  تا بيرون دروازه به استقبال شان رفتم و زمانی که در اطاق با وی تنها ماندم فرمان رئيس دولت را برايم داد که در آن بدون اينکه از من تذکری داده شده باشد، نوشته بود:

دگر جنرال موسی خان را به حيث قوماندان قوای هوايی مقرر نمودم.

به ايشان وظيفۀ جديد را تبريک و از اطاق کار خارج شدم.

خلاف انتظار متوجه شدم که چند ضابط ناشناخته به دروازه پهره می دهند.  از خود پرسيدم آيا طرفداران شاه کودتا کرده و فرمان تقرر موسی خان ساختگی است؟  زيرا موسی خان از طرفداران شاه بود.  به هر صورت از يکی از ضابطان خواهش کردم موتروان مرا صدا کند.

گفت موتروان شما کارداشت خانۀ خود رفت.

بناءً پياده و شرم زده و سرخورده از قوماندانی برآمده و سوار تکسی خانه رسيدم و به جز خجالت چيزی نداشتم که به خانمم بگويم که چرا به اين وقتی خانه آمده ام.

از آنرو خواستم به شما و يا به رهبر تليفون و از پيش آمد غير منتظره شکايت کنم، ولی تليفون را هم قطع کرده بودند.  دفتر رياست جمهوری فردای آن روز و فرداهای ديگر هم اجازۀ ملاقات با رئيس دولت را ندادند.  تو هم با مشکلاتی که در آن روزها ترا به خود پيچانده بود از ملاقات من و ديگر جمهوری خواهان طفره می رفتی.

در گيرودار سرگردانی ناخواسته و نادانسته شام يکی از روزهايی که برايم خيلی دلگير کننده و دردآور شده بود، دو نفری که قبلاً نه ديده و نمی شناختم به دروازۀ خانه ام آمده گفتند: من نورمحمد تره­کی و اينهم رفيق امين.  ما از جانب حزب مامور شده ايم تا شما را به عضويت ح.د.خ. بپذيريم.

گفتم من عسکرم و از پيروان محمد داود و بناءً به حزب شما داخل نمی شوم.

تره­کی خنديد و گفت: از شما ديگر کاری ساخته نيست و داود هم به شما کار ندارد.

شنيدن گفته هايش مثل کاردی به قلبم خله می زد، چون چيزی در ترديد آن نداشتم.

گفتم اجازه بدهيد در بارۀ آن فکر کرده خدمت شما اطلاع می دهم.

با تشکر از من جدا شده گفتند: ما منتظريم.

بعد از اين گفت و شنودها چندين روز تلاش کردم که تو يا رهبر را ملاقات کنم، متأسفانه ميسر نشد که نشد.  بدان سبب حوصله ام تنگ و سراپای وجودم به مقابل شما عقده و نفرت شده بود و آنها چون دشمنان آشتی ناپذير با شما بودند به آنها اطلاع دادم که به حزب شما شامل می شوم.

هر دوی شان دو باره آمدند و کارت عضويت ح.د.خ. را بدون اينکه از طرز تفکر و عقايدم چيزی بپرسند با استفاده از عقده مندی­ام به من دادند.  و منهم نافهميده و نادانسته از عقايد و خط مشی خلقی ها، جهت مخالفت و سرنگونی دولت جمهوری با آنها متعهد شدم و عضويت حزب آنها را پذيرفتم.

برای رسيدن به اين مقصد به غلام حيدر رسولی، که چندی پيشترک همکاری با گروه آنها را که مخالف شما بود، رد کرده بودم مراجعه کردم.  او خنديده گفت: حالا که با ما شدی موقتاً به حيث رئيس مسلخ اردو کار کنيد و به زودی رهبر شما را به قوای هوايی مقرر خواهد کرد.

به راستی هم ديری نگذشت که مرا رئيس ارکان قوای هوايی و دافع هوا مقرر کردند و منهم با اشتراک جمهوری خواهان رانده شده (از کنار رئيس دولت) شالودۀ کودتای ضد دولت جمهوری را با حفيظ الله امين نمايندۀ نظامی جناح خلق ح.د.خ. پی ريزی کردم که بدبختانه اجرای آن با درک نادرست ما از اهداف شخص مذکور منجر به در به دری و اسارت مردم و ويرانی کشور محبوب ما گرديد.

عضويت محمدنبی عظيمی در جناح پرچم:

او در اثر مشهورش به نام اردو و سياست در صفحۀ 83 نوشته اند:

بعضی از اشخاص فکر می کردند که من عضو ح.د.خ. هستم.  چنانچه ضيا مجيد (عضو کميته مرکزی) هم عضو حزب نبود.  در قطعۀ انضباط هيچکس عضو حزب نبود و هيچکس هم به شوروی به تحصيل نرفته بود.

در صفحۀ 120 همان اثر می نويسد:

در تابستان 1355 هـ.ش. عبدالوکيل (بعدها وزير خارجه) نزدم آمده مرا تشويق نمود که اگر عضويت جناح پرچم ح.د.خ. را بپذيرم.

بعد از روزهای طولانی دودلی و ترديد، در حاليکه سرخورده گی ها و عقده های شخصی ما نسبت به دست اندرکاران رژيم (دولت جمهوری) بالای ما غلبه کرده بود به عضويت جناح پرچم ح.د.خ. پيوستم.

محمدنبی عظيمی دارای تحصيلات عالی و يکی از صاحب منصبان برازنده بود که توسط احمد ضياء مجيد (عضو کميته مرکزی جمهوريت) جذب و در گروپ وی در تغيير نظام شاهی به جمهوريت در کودتای 26 سرطان (در گرفتاری وزير دفاع نظام) سهم ارزنده داشت.  او پس از تأسيس جمهوريت به حيث قوماندان قطعۀ انضباط مقرر شده بود که در عين زمان به فرمان رئيس دولت قاضی محکمۀ نظامی هم تعيين شده بود.  قاضی محکمه ای که در محاکمۀ متهمين نظامی از برائت دادن تا اعدام مجرمين مختار بودند.

ولی متأسفانه مانند ده ها جمهوری خواه ديگر از کنار رهبری دولت کنار گذاشته می شود،  و او هم با عقده مندی، نه تنها به صف مخالفين دولت جمهوری می پيوندد بلکه در کتابش "اردو و سياست" به جز از کارنامه های خود بر همه آنانی که در تکوين و تأسيس جمهوريت سهم ارزنده داشته اند خط بطلان می کشد.

اما با وجود آن در سقوط دولت جمهوری در آشوب هفت ثور 1357 هـ.ش. اشتراک نداشت.

با وجود کمبود پاچاگل وفادار و عبدالحميد محتاط در هيئت رهبری بازهم کميته مرکزی جمهوری توانست تا روابط با همدستان خويش را در قطعات کليدی اردو جهت حفظ امنيت و تحکيم جمهوری در افغانستان استحکام بيشتر بخشد تا بدان وسيله در تطبيق آرمان های جمهوری خواهان به نام "خطاب به مردم افغانستان" عملاً اقدام نمايند.

از آنجايی که قسمت های عمدۀ خطاب به مردم در پلان پنچ سالۀ اول و دوم در عمل پياده شده بود و مردم افغانستان به آن آشنايی و طراحان کودتا در عملی کردن آنها تجارب کافی داشتند، بناءً دانسته شد تا اولتر از همه، در پی ريزی و طرح پلان جامع تری به نام پلان هفت ساله شروع و در تکميل پلان انکشافی موجود در کشور اقدام جدی عملی گردد، تا متکی بر تجارب گذشته در طرح پلان انکشافی هفت ساله و با سرعت بخشيدن کار عملی در تکميل پلان پنج سالۀ چهارم اميداوری بيشتر در بازسازی کشور توسط دولت جمهوری در مردم ايجاد گردد.

با اينکه متأسفانه گيرودارهای سياسی و رفت و آمد حکومت های زودگذر بين سال های 1342 و 1352 هـ.ش. کمتر اجازه داده بود تا تطبيق پلان های انکشافی چهارم و پنجم مؤثريت کافی داشته باشد، ولی بازهم دنبالۀ کار از هم نگسسته بود و می شد با مراقبت در کار بيشتر، استفادۀ بيشتر نمود.

از آنرو در تکميل کارهای نيم کله و حفظ و مراقبت سرک های پخته و نيم پخته و احداث و وصل سرک های جديد در شبکۀ حلقوی کشور و بسا کارهای ساختمانی ديگر عملاً اقدام شد.  و برای اولين بار در کشور کار 24 ساعته شبانه روزی (در 3 نوبت 8 ساعته) با تقويه و به کار گماشتن قوای کار آغاز گرديد.

(البته در کارخانه ها و مناطقی که اوضاع جوّی کشور و شرايط کار اجازه می داد).

قوای کار: در سال 1333 هـ.ش. حکومت افغانستان با لغو بيگاری (کار اجباری بدون مزد) و تشکيل قطعات کار در چوکات وزارت فوائد عامه از آنانی که دورۀ مکلفيت عسکری را در قطعات استحکام اردو سپری می کردند، دست به ابتکار نهايت مثمری در کار ساختمانی کشور زده بود.

زيرا افرادی که به جای اردو در قوای کار مکلفيت عسکری را سپری می کردند، بعد از دو سال ختم دورۀ مکلفيت تحت نظر انجينران ماهر استحکام (ساختمانی اردو) علاوه بر خوانا شدن، کار آزموده های مؤثر در رشته های مختلف ساختمانی به بار می آمدند.

اولين هستۀ قوای کار به تشکيل غندی (هزار نفری "يونت اول") در کار ساختمان پل و پلچک و تمديد سرک بين کابل و تورخم در پلان پنج سالۀ اول آغاز به کار کردند و در اخير پلان مذکور مهارت و کاردانی قوای کار به جايی رسيده بود که روزانه يک کيلومتر سرک را با پل و پلچک آن به عرض ده متر اعمار، پخته کاری و اسفالت می کردند و اميد آن وجود داشت که در پلان دوم روزانه فعاليت راه سازی آنها به يک عشاريه پنج کيلومتر در روز بيانجامد و تعداد کارمندان آن به تدريج تا ده يونت بالا برده شود.

ناگفته نماند که همين هنرآموزی و کار عملی افراد در قوای کار بود که بعد از ترخيص به حيث کارگران حرفوی و با تجربه در کشورهای خليج فارس بدون درد سر پذيرفته می شدند و سالانه مليون ها دالر از مزد آنان به عايدات کشور افزوده می شد.

ولی با وجود آن وسعت بخشيدن در تکميل پلان های انکشافی و ايجاد کار بيشتر برای بيکاران بيشتر، سرمايۀ بيشتر و مصارف بيشتر را ايجاب می نمود که متأسفانه عايدات و دارايی کشور به حدی نبود که حکومت افغانستان از نگاه مالی متکی به خود و از وابستگی های اقتصادی به دور نگه داشته شود.

بناءً حکومت های افغانستان ناچار بود تا مانند ديگر کشورهای رو به انکشاف، به کمک های کشورهای دارا، خصوصاً ابرقدرت ها، چشم داشته باشد.

ولی متأسفانه بعد از ختم جنگ جهانی دوم و دو قطبی شدن جهان به شرق و غرب، اخذ کمک از جناح های متخاصم مخصوصاً به کشورهای بيطرف آنقدرها هم که تصور می شود سهل و ساده نبود.

اگرچه حکومت افغانستان توانسته بود تا برای تکميل پلان انکشافی پنج سالۀ اول با استفاده از همچشمی و رقابت ابرقدرت ها و حفظ بيطرفی خويش از کمک های مالی هر دو طرف استفاده کند، ولی بازهم نزد مردم ما سوالی پيدا شده بود که چرا حکومت افغانستان از دولت های ثروتمند و مسلمان که دارای ثروت های بيشماری اند کمک نمی گيرند که از کشورهای منفعت جو و مخالف عقايد مذهبی ما کمک می گيرند، و تلاش دارند تا مردم ما را به دُم اقتصاد امريکا و يا شوروی گره زنند.  حتی بعضی ها اخذ کمک های خارجی را برای انکشاف کشور به کافر بودن و وابستگی حکومت به کشورهای بيگانه توجيه می کردند.  بی خبر از اينکه حکومت های افغانستان بارها از برادران مسلمان خويش استمداد کرده و جواب رد شنيده بودند.  ولی با آنهم دولت جمهوری دو باره در جستجوی اخذ کمک از کشورهای دارندۀ مسلمان می شود و اين خواسته ايجاب می نمود تا زمينۀ گفتگو ميان سران کشور های مورد نظر و رئيس دولت جمهوری آماده ساخته شود.  اگرچه دولت های متذکره از جمهوری شدن افغانستان دل واپسی داشتند و بعضاً خبرهای نادرست و نامستندی را جهت تخريب اذهان مردم افغانستان پخش می کردند و حتی در کودتاهای سنبله و زمستان 1352 هـ.ش. جهت سقوط دولت جمهوری و بعضی ناآرامی های خُرد و بزرگ در کنج و کنار کشور همکاری ساواکی ها ديده شده بود، و از همه مهمتر اينکه مخالفين دولت جمهوری خصوصاً شاه سابق افغانستان و اطرافيانش از جانب دربار ايران بيدريغ تمويل و کمک مالی می شدند.

چنانچه اسدالله عَلم وزير دربار شاه ايران در بارۀ شخصی که نفرت خود را به جمهوری خواهان پنهان نمی کرد، در جلد چهارم يادداشت هايش در صفحۀ 278 می نويسد:

"وقتی که به زلمی محمود غازی (پسر عم شاه و داماد محمد داود) سفير افغانستان در تهران گفتيم هرچه پول بخواهيد به شما چک سفيد می دهيم، خيلی خوشحال شد."

مگر از وی به جز تخريب جمهوری افغانستان چه می خواستند که می پرسند؟؟؟ هرچه پول بخواهيد به شما چک سفيد می دهيم؟؟

ولی به هرصورت دولت جمهوری که تازه يک تحول عظيم سياسی (جمهوريت) را در افغانستان پياده کرده بود، برای ساختن يک افغانستان نوين بيش از همه کشورها به صلح و آرامش و روابط نيک با همه کشورها خصوصاً همسايه گان خويش نيازمند بود، لازم بود به جای پرخاش با پرخاشگران جهت حفظ منافع و مصالح ملی در تلاش رفع سوء تفاهمات ايجاد شده در کشورهای مسلمان خصوصاً دولت های حوزۀ خليج فارس شود.

بناءً به پيشنهاد رئيس دولت و تصويب کميته مرکزی جمهوری محمد نعيم وزير خارجۀ اسبق افغانستان که از شخصيت های شناخته شدۀ افغانستان در کشورهای بيطرف و مورد اعتماد اکثر زعمای منطقه بود به حيث نمايندۀ خاص رئيس دولت تعيين و عازم کشورهای خليج فارس و ايران شد.

اوشان بعد از دو سه مسافرت و ديدار با شاه ايران، شاه عربستان سعودی و شيوخ حوزۀ خليج فارس ضمن صحبت با نويسنده گفت:

"برعکس آنچه در افغانستان می گذرد، سران کشورهای مذکور (از نارسايی های سياسی و مطبوعاتی ما) در گمراهی عجيبی قرار داشتند و پرسش های شان در بارۀ تأسيس جمهوری در افغانستان و عاملين سقوط سلطنت (کودتاچيان) نزديکی و شباهت زيادی به اخبار جعلی پاکستان و تبليغات طرفداران داخلی و خارجی سلطنت داشت."

ولی با وجود آن زمانی که پيام رئيس دولت به آنها تقديم و تصريح گرديد که: دولت جمهوری افغانستان برعکس شايعه پراکنی دشمنان مردم افغانستان، مثل گذشته در صف کشورهای بيطرف به حيث يک کشور مسلمان و مستقل باقی خواهند ماند و به هيچ گروهی در افغانستان اجازه داده نخواهد شد تا فعاليت ضد مذهبی به راه اندازند، بی نهايت خوشحال می شدند.

و با گفتن اينکه: هيئت رهبری جمهوری افغانستان جهت تکميل و انکشاف پروژه های ساختمانی خويش از کشورهای ثروتمند مسلمان انتظار آنرا دارند تا آنها را از نيازمندی به ديگران وارهانند، به گرمی استقبال و برای کمک های مادی و معنوی اظهار آمادگی می کردند.

عاملين کودتا:  افواهات شنيدگی ام در بارۀ رفقای برادرم در سقوط سلطنت، کمتر از گفته هايی نبود که شما شنيده بوديد، اما واقعيت گواه اين است که تا امروز از هيچ يک اوشان نه کلمه ای شنيده شده، نه کاری ديده شده است که مخالف و مغاير اساسات دين مبين اسلام و عنعنات مردم افغانستان بوده باشد و يا سياست بيطرفی افغانستان را خدشه دار کرده باشد.

در ضمن مطابق هدايت داده شده حين ملاقات با سران کشورهای مذکور دعوت نامه های رئيس دولت را جهت بازديد رسمی از افغانستان به حضور شان تقديم می کردم، و هر کدام شان به خوشی آنرا می پذيرفتند و خواهش داشتند تا دعوت آنها را رئيس دولت جمهوری افغانستان به کشور شان نيز بپذيرند. (ختم)

بناءً رئيس دولت جمهوری به دعوت شاه ايران به ثور 1354 هـ.ش. عازم تهران شدند.  آنهم به روزگاری که جمهوری شدن افغانستان تأثيرات خوش آيندی برای بقای سلطنت ايران نداشت و طرفداری دربار در سقوط جمهوری و بازگشت سلطنت در افغانستان قابل فهم بود.

اما بازهم داشتن روابط نيک و تفاهم بين دو کشور همسايه و مسلمان برای تحکيم دولت جمهوری ارزش والا داشت و نمی شد آنرا ناديده گرفت.  چنانچه رئيس دولت در بازگشت از ايران و ملاقات با شاه و ديگر سران آن کشور در کميته مرکزی جمهوريت سفرش را ارزنده خواند و از ديدارش با شاه ايران نهايت خورسند و رضامند بوده گفتند:

در اثر هدايت شاه ايران قرارداد های قروض طويل المدت بيش از دو ميليارد دالر امريکايی برای تکميل پروژه های انکشافی به شمول احداث خط آهن در افغانستان بين وزرای پلان و تجارت افغانستان و دولت ايران به امضاء رسيد.

ناگفته نماند که روابط شخصی ام با محمد داود در مقايسه با ديگر رفقای کودتا و مامورين عاليرتبۀ دولتی متفاوت بود، و همه می دانستند که سال ها قبل از کودتا و شناسايی با کودتاچيان، ما با يکديگر روابط عميق و دوستانه داشتيم.  از آنرو ديدارهای نسبتاً طولانی ما در اوقات رسمی و يا غير رسمی نه تنها موجب حسادت هم سنگران ما نمی شد، بلکه بسياری از اوشان از محبت ما با يکديگر لذت هم می بردند.

من از اعتماد وی به خود می باليدم و او هوشياری و وفاداری ام را می ستود.

در يک ديدار خصوصی در بازگشت از تهران ضمن راضی بودن از سفر خويش گفت شاه ايران همه پيشنهادات طرف افغانی را با جبين باز پذيرفت و ضمناً خواهش نمود تا کشورهای برادر و دوست، ايران و افغانستان، در مسائل متعلق به دو کشور تبادل اطلاعاتی داشته باشند، و منهم پذيرفتم.

بناءً اطلاعات مورد علاقۀ کشورهای ما، بين ساواک ايران و استخبارات وزارت داخله، با مشوره با شما تبادله خواهد شد.

گفتم: در اين صورت ساواکی ها ديگر مخالفين مسلح جمهوريت را تمويل نخواهند کرد.

فرمودند: در اين باره به شاه ايران چيزی نگفتم.

ولی اضافه نمود که: در اين سفر با رئيس حزب رستاخيز ملی ايران ملاقات کردم، روش خوبی جهت رسيدن به دموکراسی واقعی انتخاب کرده اند.  ما می توانيم در تأسيس حزب در افغانستان تا حدودی از اين روش استفاده کنيم.

گفتم: تا جايی که اطلاع دارم اين حزب در جامعۀ ايرانی از شهرت خوبی برخوردار نيست و از جانب ديگر خط مشی آنان با سياست بيطرفی ما متضاد است.

چيزی نگفتند و منهم با برداشت اينکه اوشان قضاوت در بارۀ همکاری و يا عدم همکاری ساواکی ها را با مخالفين مسلح (اخوانی ها) پيش از وقت می داند، رخصت شدم.

اما آنچه از وحيد عبدالله معين وزرت خارجه و هم سفر رئيس دولت و رفته رفته از زبان وی در کوچه و بازار شنيده می شد چنين بود که: رئيس دولت افغانستان با شاه ايران در اين ديدار در بسياری از مسائل منطقه و جهان توافق نظر داشتند.

نزديکی و تفاهم دولت افغانستان با داشتن سياست بيطرفی فعال، و ايران دارای سياست يکدنده و يک جانبه و همبسته با ايالات متحدۀ امريکا، برايم نه تنها سوال برانگيز شده بود بلکه در منجلاب دست و پا می زدم که قدرت تفکر و تصميم يکی پشت ديگری از من فرار می کرد، و نمی شد باور کرد مردی که در داغ ترين روزهای جنگ سرد ابر قدرت ها بين سال های 1332 و 1341 هـ.ش. با چند کشور محدود سنگ تهداب اولين کشورهای بيطرف را رو به روی ابرقدرت ها گذاشته بود چگونه امکان دارد قرضه های ايران که هنوز به اصطلاح به شاخ آهو بسته بود او را از راه کشيده باشد.

باور چنين گفته ها آنهم از کوچه و بازار برای من که يک ربع قرن اهداف مشترکی را با هم تعقيب می کرديم بالاتر از تصور می نمود، ولی با تمام ناباوری هايم چرخ روزگار به نفع کسانی می چرخيد که تخريب جمهوريت را با سقوط محمد داود مرتبط می دانستند و نابودی محمد داود را به تجريد وی از هم سنگرانش شرط می بستند.  و ما را هم به دست خود ما نشانه گرفته بودند.

از اينکه شاه ايران به مشورۀ شاه مخلوع افغانستان محمد داود را از رفقايش برحذر داشته باشد، سندی در دست نيست، اما بعد از بازگشت از ايران از علاقه و اعتمادش به هم سنگرانش کاسته شده می رفت.

ديگر به رياست خويش در کميته مرکزی دلبستگی نداشت و ديدار شان با اعضای کميته منحصر شده بود با غوث الدين فائق، وحيد عبدالله و عبدالقدير.  و اگر نزدش کمتر می رفتم و اگر صحبت هايم حتی روی موضوعات مورد علاقۀ خودش کوتاه تر می بود، مانند گذشته مرا به زود آمدن و تفصيل بيشتر تشويق نمی کرد.

متأسفانه همه با هم نمايانگر آن بود که فهميده يا نافهميده، محمد داود از سر سپرده ترين ياران خويش در روزهای تجريد شدن است.

يارانی که در دشوارترين روزگار سياسی وی در کنارش برای تغيير نظام شاهی و تأسيس جمهوريت گرد هم آمده بودند و پر مخاطره ترين وظائف را در سقوط سلطنت به دوش داشتند.

آنهم در روزگاری که از ده ها نظريه پرداز امروزی (وزراء و جنرال های ديروزی) رد پای يکی از آنها به دور و برش ديده نمی شد، زيرا می دانستند که نظام حتی از پرواز  مرغان هوا بر فضای خانه اش هراس و نفرت دارد، چه رسد به آنانی که در دربار مقام و منزلتی داشته باشند.

مقدمه چين های جمهوری هم از آنچه می ترسيدند همين بلی قربان های امروزی بود که اگر از اقدام به جمهوری بوی بر می شدند سر کودتاچيان بود و سر دار.  و يک ستارۀ بيشتر بالای شانۀ بلی قربان های موجود.

اوراق کم و تُم باقی مانده از دفتر کميته مرکزی جمهوريت تعداد کسانی را که در شب 26 سرطان در قيام مسلحانه اشتراک داشتند يکصد و نوزده نفر نشان می دهند، اما تا جايی که به خاطر دارم تعداد شان بيشتر از يکصد و نوزده نفر بود.

از بين آنان تنها پاچاگل وفادار قبل از کودتا با محمد داود مراوده داشت، و در دوران طفوليت در زمان حيات پدر سيد عبدالاله، محمد داود وی را هم در خانۀ پدرش ديده بود.

اما از جلب و جذب کودتاچيان و معرفی آنان به محمد داود خصوصاً تانکيست ها و سرگروپ ها قبلاً خاطر نشان گرديد.

بناءً طراحان کودتا (محمد داود و نويسنده) با هيئت رهبری (سرگروپ ها) در تماس و گفتگو می بودند و هيئت رهبری بود که با صاحب منصبان هم عقيده رفت و آمد داشتند.

بدين صورت می توان گفت که اکثر کامل کودتاچيان، به استثنای تانکيست ها، همديگر و خصوصاً طراحان کودتا را به رويت نديده بودند و احتمالاً شناخت چهره هم نداشتند.  و بايستی هم نمی داشتند زيرا رو به رو نشدن دسته جمعی از شرايط عمده در کودتا ها است.

ولی آنچه آنان را به هم پيوند ناگسستنی داده بود همانا عقيدۀ مشترک در تأسيس جمهوريت در افغانستان بود و در پهلوی آن عشق و محبت آنان به کارکردگی های محمد داود و خصوصاً به اينکه در راه انتقال قدرت از خاندان خويش به مردم افغانستان با آرزوهای نسل جوان همراهی و حتی پيشدستی داشت.

واقعاً خاطره انگيزترين و پرشورترين دقايق زندگی کودتاچيان دقايقی بود که با پشت سرگذاشتن بزرگترين مخاطره، بزرگترين موفقيت را نصيب شده بودند و با معرفی يکديگر با چشمان پر از اشک شادی همديگر را به آغوش می کشيدند و می بوسيدند.

ولی حالا برخورد با جمهوری خواهان طوريست که اصلاً چيزی به وقوع نپيوسته باشد.

به راستی از پس منظر چنين اتفاقی آنهم با سر سپرده ترين دوستان خويش، با اينکه نفر دوم کشور بودم به خود می لرزيدم و با حضورداشت ده ها و صدها بلی قربان های درباری، احساس تنهايی می کردم.

زيرا به خاطر داشتم دو نفری را که مصمم به کودتا جهت تأسيس جمهوريت شده بودند، و برای پيدا کردن هم عقيدۀ سوم ديوان حافظ شيرازی را به اميد فال نيک ورق می زدند.  و اما امروز مثل اينکه اصلاً چيزی اتفاق نيفتاده باشد يعنی نه کودتايی بوده و نه کودتاچی.

بناءً به روزهايی که دو دوست ساعت ها با هم می بودند و يکی به اندرزهای بزرگتر خويش گوش می داد و ديگری با علاقه مندی خاصی گفته های کوچکتر از خويش را می شنيد و مشاجره می کرد، از بذله گويی هايش لذت می برد، و با هم می خنديدند.  به محمد داود گفتم: گرفتاری های بيش از حد اداری مانع آن گرديده است تا دوستان منتظر و علاقه مند خويش "همرزمان کودتا" را ملاقات کنيد.  آنها بی صبرانه انتظار ديدار شما را دارند و خيلی هم آرزو دارند تا آنچه در کشور می گذرد، خصوصاً از جريان سفر اخير شما به ايران از زبان شما بشنوند.

گفت تشکر از يادآوری و مصلحت انديشی شما، واقعاً در ديدار با کسانی که در تأسيس جمهوريت در افغانستان پيمان بسته بوديم، سهل انگاری شده است و آنانی را که بايستی مرتباً می ديدم بيشتر از سالی شد که با هم نديده ايم.

به قوماندان گارد بگوييد در هفتۀ آينده دعوتی جهت ديدار همه کودتاچيان ترتيب دهند تا يکبار دسته جمعی با هم ديدار و گفتگو کنيم و سپس هر هفته چند نفر آنان را خواهم ديد و ضمن صحبت نان چاشت را با آنان خواهم خورد.

قوماندان گارد احمد ضياء مجيد همه هم پيمانان کودتای 26 سرطان را دعوت می کند.  اما متأسفانه قبل از روز موعود سيد عبدالاله و عبدالقدير بعد از ديدار با رئيس دولت به قوماندان گارد خبر می دهند که رهبر گفت دعوت تا هدايت ثانی معطل باشد.

در ملاقات های بعدی مثل اينکه هر دوی ما خبری نداشتيم و از ديدار با ياران کودتاچی يادی نشد، اما پی گيرانه در تلاش بودم تا علت آنرا دريابم.

پيرامون همين روزها بود که عبدالقدير بنابر هدايت رئيس دولت گاه و ناگاه مرا به جريان گفتگو هايش با نمايندۀ ساواک (مستشار سفارت ايران در کابل) قرار می داد و يا به گفتۀ خودش کسب هدايت می کرد.

عبدالقدير بعد از ديدار با نمايندۀ ساواک گفت:  خلاصۀ صحبت ما اينکه آنها می پندارند که ما در منطقه منافع مشترک و دشمنان مشترک داريم، از آنرو مساعی مشترک ما را جهت آگاهی بيشتر از پيش آمدهای ناخواسته ضروری می دانستند.

عبدالقدير گفت: مهمان علاقۀ بيشتر به توضيحات داشت و منهم به احترام مهمان خويش شنونده بودم.

عبدالقدير شخص شريف، پاک نفس، با تقوا و رهبر کودتا را مانند ديگر کودتاچيان برابر جان خود با همه خودخواهی که داشت، دوست می داشت.

در آن روزها بيش از يک سال بود که به حيث قوماندان عمومی ژاندارم و پوليس مقرر شده بود و مستقيماً تحت اثر رئيس دولت کار می کرد، زيرا قوماندانی ژاندارم و پوليس با اينکه جزء تشکيلات وزارت داخله بود، اما طبق مقررات اردو جهت تأمين امنيت و دفاع کشور جزء قوای مسلح و فرمانروای آن در سابق شاه و بعداً رئيس دولت بود.

عبدالقدير و سيد عبدالاله وزير ماليه هر دوی شان با هم دوست بودند و سرگروپ ها آنان را به حيث علاقه مندان دوست داشتنی­ام می شناختند، زيرا هر دوی شان خود و خانه های خويش را به خواهشم در خدمت و اختيار سرگروپ ها گذاشته بودند.  کودتاچيان اکثر خانۀ شخصی نداشتند و در قطعات خويش زنده گی می کردند و ديد و واديدهای شان بيشتر درين دو مخفی گاه با سر گروپ ها صورت می پذيرفت.

در شب 26 سرطان خانۀ عبدالقدير به حيث توقيف خانۀ موقت مخالفين جمهوری زير اثر خودش به استفادۀ کودتاچيان می بود.  "وظيفۀ سنگين و کار بس خطرناکی".

با اينکه عبدالقدير از ملاقات خويش با نمايندۀ ساواک برداشت های خوبی داشت، برايم جملۀ "دشمنان مشترک" زنگ خطری می نمود که به دروازۀ سياست بيطرفی و عنعنوی کشور ما شورک می خورد و با روش موجود ما و سياست خارجی ايران در برابر همسايه گان تفاوتی از زمين تا آسمان و مغايرت کلی داشت.

زيرا حکومت پاکستان در حاليکه دوست و هم پيمان ايران بود، عملاً چه از نقطۀ نظر تبليغاتی و چه از نگاه تقويه و ايجاد مخالفين مسلح در تخريب جمهوريت مبادرت می کرد.

حکومت ما به حيث يک مملکت بيطرف با اتحاد جماهير شوروی روابط دوستانه داشت و در حاليکه دربار ايران در پيمان های نظامی برخلاف شوروی با ايالات متحدۀ امريکا متحد و هم نظر بود.

از طرف ديگر تردستی و مهارت و اختيارات مالی ساواکی ها و بيچاره گی ما در ناتوانی مالی و دانش استخباراتی، ما را به جايی می برد که سياست بيطرفی ما را نقض و از کشورهای بيطرف و متحد ما، ما را تجريد کند.

متأسفانه هر تعبير و تفسير مرا درين باره رئيس دولت با برخلافی با ايران توجيه می کرد.  زيرا او از اينکه باور پيدا کرده بودم که جمهوری شدن افغانستان برای نظام شاهی ايران خوش آيند نيست و آنها در تحکيم و پيشرفت جمهوری علاقه ندارند، آگاهی داشت.

از آنرو در تلاش آن شدم تا هم لعل به دست آيد و هم يار نرنجد.  بناءً با استفاده از خودخواهی عبدالقدير به وی گفتم:  بعد از ديدار ما با يکديگر شما موضوع را به حضور رئيس دولت هم گزارش دهيد.

او گفت: رئيس دولت به من هدايت داده است تا با شما درين باره مشوره کنم.

گفتم: مشکلی نيست، می خواهم شما روی موضوعات خارجی هم با رئيس دولت روابط مستقيم داشته باشيد و ضمناً به اطلاع شان برسانيد که مرا هم ديده ايد.

او با سپاس و احترام از اعتماد و محبتم خارج شد.

حکومت ايران از جملۀ قرضۀ دو ميليارد دالر، مبلغ ده مليون دالر و صد عراده سرويس شهری را طبق تفاهم قبلی در اختيار حکومت افغانستان گذاشته بود.  اگرچه سندی در ميان نبود اما وحيد عبدالله معين وزارت خارجه می گفت که سرويس ها تحفۀ شاه ايران به رئيس دولت افغانستان است.

وزارت پلان سروی خط آهن را از اسلام قلعه تا هرات و از هرات تا کابل که معدن مس عينک را عبور می کرد و تا باميان به معدن آهن حاجی گک امتداد می يافت با يک کمپنی فرانسوی از قرضۀ گرفته شده قرارداد نمود و تعمير فابريکۀ نساجی و قند را در هرات و پشمينه بافی را در قندهار به داوطلبی گذاشتند.

متأسفانه برخلاف پندارها و توقعات بيش از حدی که از ديدار رئيس دولت با شاه ايران ما را در خود پيچانده بود و توقع آنرا داشتيم که ديگر تخريبات اخوانی های افغان مقيم پاکستان در خاک افغانستان صورت نخواهد گرفت، به صورت باورنکردنی در اوائل سرطان 1354 هـ.ش. تقريباً يک و نيم ماه بعد از سفر رئيس دولت از ايران، نا امنی در گوشه و کنار کشور از جانب اخوانی های آمده از پاکستان برای اينکه ما را پريشان و قوای امنيتی را پراکنده کرده باشند شروع شد.

به تعقيب آن شامگاه 26 سرطان 1354 هـ.ش. منطقۀ جشن و نواحی آنرا با قطع سيم ها و چپه کردن چندين پايۀ برق به تاريکی ترسناکی فرو بردند و در همان شب اخوانی های مسلح در محل بود و باش واليان لغمان، خوست، لوگر، پنجشير و چند ولايت ديگر حمله ور شدند که بعضی محلات را تا يکی دو روز در اختيار هم داشتند.

ولی خوشبختانه با مواجه شدن با مدافعين جمهوری و از همه والاتر هجوم اهالی بر آنها و حمايت از جمهوری با شکست سنگينی در همه جا مواجه شدند و با کشته دادن تنی چند و کشتن و زخمی کردن سه چهار نفر از جمهوری خواهان دو باره فراری پاکستان شدند.

تحقيق از دستگير شده گان نشان می داد که همان آش است و همان کاسه و همان تشويق و تسليح اخوانی ها و تمويل آنها از سوی پاکستان؟؟

حين گفتگو با عبدالقدير از وی پرسيدم که دوستان ايرانی ما روی واقعات اخير در افغانستان چه نظر دارند؟  گفت: در اين روزها سروصدای شان نيست، گمان می کنم رخصتی رفته باشند.

او گفت: اما در جناح خلق ح.د.خ. دوست و همکاری پيدا کردم که از همکاری توده ای ها با ح.د.خ. معلومات زياد دارد.

چون خبر بی مقدمه ای بود، چيزی نپرسيدم ولی رفته رفته در کنجکاوی عجيب و غريبی فرو می رفتم و با سوال های غامض و پيچيده ای رو به رو می شدم.

بعد از درهم کوبيدن مسافرين مسلح پاکستان (اخوانی ها) رسانه های گروهی جانبدار مخالفين جمهوری يکی از قول ديگری نقل کرده نشر و پخش می کردند که:

داود (رئيس دولت جمهوری) به کمک کمونيست های مسلح جانبدار خويش حملات تخريبی اسلام گرايان افغانی را چنان منکوب نمود که تعدادی کشته، جمعی اسير و باقی دو باره راهی پاکستان شدند.

من که با خوشی از شرمنده ساختن دولت پاکستان در شکست فرمانبرداران شان نزد محمد داود رفته بودم تا شهامت و مردانگی هم رزمانش را با همبستگی و کمک مردم به آنان در اين جنگ تن به تن تبريک بگويم، پرسيدند که:  خبرهای يکی دو روز اخير را شنيديد؟

گفتم: بلی شنيدم که با سخنان زهرآگين و تحريک کننده اما باز هم از شکست و رسوايی مخالفين جمهوری خبر می داد.

فرمودند: به اين ساده گی ها هم نيست.  آنها می توانند به اين جنگ ها شکل مذهبی بدهند، و به نام جنگ کفر و مسلمان مردم افغانستان را برضد دولت جمهوری بشورانند.

برايم شنيدن چنين جملاتی و قبول آنها، آنهم از زبان سربازی که اگر اجرای امری را برای سعادت و سربلندی مردم خويش تشخيص می داد در اجرای آن هراسی نداشت و مراعات هيچ کس را نمی کرد، باور نکردنی و غير منتظره بود.

زيرا نويسنده در زمانی با محمد داود (صدراعظم) همراز و نزديک تر از بسا اشخاص بود که برای نهضت نسوان در افغانستان مقدمه چينی می نمود.

آنهم مصادف بود به روزگاری که دول غرب در ايجاد دسائس برای به زانو در آوردن حکومت هايی که به نام بيطرف به دهل شان نمی رقصيدند حد و مرزی را نمی شناختند.

و بناءً زمامداران حکومت های بيطرف خصوصاً کشورهای مسلمان، از الجزاير (بن بلا) گرفته تا اندونيزيا (داکتر سکارنو) و محمد داود در افغانستان يک سره به حيث مشوقين کمونيزم و طرفدار  شوروی زير بارانی از تبليغات گمراه کنندۀ کشورهای غربی قرار داشتند.

آژانس باختر خبرهايی را که در بارۀ افغانستان در مطبوعات جهان به نشر می رسيد روزانه آنها را بيرون نويس و به دفتر صدراعظم می سپرد.

در يکی از روزها آنچه در مطبوعات دنيا سروصدای تازه راه انداخته بود، تحريف شخصيت محمد داود بود به نام "شهزادۀ سرخ".  و يا به عبارت ساده تر "مرد نامسلمان و کمونيست".  و بدين وسيله مردم مسلمان افغانستان را در مسلمانی او مشکوک و به برخلافی با وی و طرفدارانش تحريک می کردند.

زيرا در آن روزها محمد داود عضويت در پيمان بغداد را که مشتمل بر امريکا، ترکيه، عراق، ايران و پاکستان برضد اتحاد شوروی بود، نپذيرفته بود.

شايد به دليل هم عقيده بودن با وی بوده باشد که از جمع کارمندان دولت مرا در تبليغات نامستند به حيث حامی کمونيست های افغانستان در آن روزها نشانه گرفته و در لحاف بيمار پيچانده بودند.  در حاليکه در سال 1334 هـ.ش. هيچ فردی در افغانستان نه قد بلند کرده بود و نه هم شناسايی شده بود.  و چون محمد داود می پنداشت که در جامعۀ افغانی نوشته های بدون مدرک خريداری ندارد به آنها ارزش نمی داد.

ولی برعکس، برای بنيادگرايان که از اسلام تعبير و برداشت های خود را داشتند نهضت نسوان هم سند بود و هم مدرک، و هم شاهد زنده در تکفير وی.

ولی وی بعد از شنيدن و خواندن خبرها رو به من کرده گفت:

"ما و شما به خداوند بزرگ ايمان داريم و پيرو دين مقدس اسلاميم و به اتکاء به خداوند بزرگ برای سربلندی مردم افغانستان هر آنچه لازم باشد و ما توانايی اجرای آنرا داشته باشيم در عمل پياده خواهيم کرد."

و ضمناً به خنده گفت:

"اگر مرا سرخکان نکُشت (اشاره به شهزادۀ سرخ) نترس کشندۀ تو هم سرخکانچه نيست (نسبت داشتن به شهزادۀ سرخ)".  از اين تمثيل شيرين خنديده از هم جدا شديم.

در آن روزها در کابل مرض سرخکان و سرخکانچه به صورت واگير در بين اطفال شيوع يافته بود.

موضوع نهضت نسوان که کنده کنده در ميان مردم از تقرر چند خانم بدون روی بند در سال های 1336 و 37 هـ.ش. به حيث پرستار در شفاخانه های علی آباد و استخدام چند دختر به حيث مهماندار در طيارۀ آريانا آوازه افتاده بود، در نسل جوان اميدواری برای رسيدن به نهضت های اجتماعی را به وجود آورده بود، و در پير و پوده ها هم عکس­العمل بدی نداشت.

اما برعکس، پشت تعدادی از مامورين کهنه کار در دولت می لرزيد و شاه افغانستان با اينکه در نظر طرفدار جدی نهضت نسوان بود، اجرای آن را در افغانستان و در آن شرايط پيش از وقت می دانست.  زيرا به نظر درباريان، از چنين واويلايی و سقوط دولت امانی تنها سی سال سپری شده بود و هنوز تعدادی از علما و روحانيونی که حکم کفر امان الله خان را به مناسبت ترويج نهضت نسوان صادر و امضاء کرده بودند، به سر زنده بودند و هنوز معارف و روشن ضميری در مردم به جايی نرسيده بود که از اقدام حکومت در نهضت نسوان در مقابل عناصر ضد نهضت حمايت و پشتيابی کنند.

ولی برداشت محمد داود و حلقۀ کوچکی از دوستانش اجرای نهضت را به موقع دانسته و از حمايت اکثريت مردم خصوصاً نسل جوان مطمئن بودند.

بناءً صدراعظم پس از تکميل و تحکيم نقاط ضعف دولت، برای جلوگيری از حادثات ناخواسته و تصميم در عملی کردن نهضت به حضور اعليحضرت عرض کرده بود که:

"اعليحضرتا، اگر رعايای شما نهضت نسوان را نپذيرفتند و بر ضد حکومت شوريدند از شما التجا می کنم مرا (صدراعظم را) به حيث متمرد و نافرمان برای آرامش خاطر رعايای خويش برطرف و محاکمه کنيد."

"و اگر نهضت را استقبال کردند، در آن صورت افتخار ديگری بر کارنامه های سلطنت شما افزوده خواهد شد."

اعليحضرت فرمودند: "موفقيت شما را در اين راه از خداوند بزرگ التجا می کنم."

 ولی با آنهم اعليحضرت زمانی که در صف مستقبلين در روز جشن استقلال در سال 1338 هـ.ش. در چمن حضوری محمد داود صدراعظم و برادرش محمد نعيم وزير خارجه را با خانم های شان که روی پوش نداشتند می بيند از اين برخورد خلاف انتظار برای دو سه ثانيه متحير و متوقف می ماند.

اما شام آن روز در محفل مجللی از جانب صدراعظم در کمپ شاهانه در چمن حضوری اعليحضرت با ملکه و اکثر وزراء و جنرال های اردو و تعدادی از مامورين عاليرتبه با خانم های شان که روی پوش نداشتند اشتراک می کنند.

شب بعد چمن حضوری و کمپ های آن (منطقۀ جشن) شاهد هزاران مردی بودند که به استقبال و حمايت از نهضت نسوان با خانم های خويش بدون روی پوش، صحنۀ جشن را با آرامش عجيب و غريبی آراسته و يا با تشبيه شاعرانه گلباران کرده بودند.

سال ديگر بچه ها و دخترها در فاکولته ها يکجا درس می خواندند و بدون هيچ تبعيضی خانم ها در ادارات دولتی به صفت مامور و در کارخانه ها به حيث کارگر پذيرفته می شدند.

تا نزول مصيبت تنظيمی ها در رهبری حکومت افغانستان دخترها و خانم های افغان همانند ديگر زنان کشورهای مترقی و متمدن اسلامی با پدران و برادران خويش برای سعادت و تعالی وطن و مردم خود کار می کردند.

اما اولين رئيس دولت تنظيمی ها در اولين فرمانش در حاليکه خود و هم قطارانش قبای اسلام و عواطف اسلامی را برای روز مبادا در پاکستان گرو گذاشته بودند از خانم ها می خواهند تا دو باره چادر به سر کنند و مثل گذشته ها خانه نشين شوند.  و با اين تصور خام بر نهضت نسوان خط بطلان و بر چهرۀ خويش نقش مسلمان می کشند.

برگرديم به اصل مطلب که در چنان روز و روزگاری که چرخ روزگار به نفع ما می چرخيد و با چنان زعيم آهنين صفتی که گفته شد سال ها با وی همکار و همنوا بودم، از تعبير چنين خبر بی بنياد و بی اعتباری از راديو پاکستان آنهم از زبان محمد داود بی اراده تکان خورده گفتم:

"از دشمن شکست خورده و مفتضح غير از دشنام و فتنه انگيزی چه توقع بايد داشت؟  آنها بدون هيچ سند و مدرکی هر چه می خواهند به ما می گويند.

"در حاليکه اتهامات شان از دو سه سطر بی بنياد تجاوز نمی کند، اما تکرار به تکرار و بازهم تکرار می کنند تا از دروغ، راست بسازند.

"و اما ما با ده ها شاهد زنده (آشوبگران دستگير شده) و صدها سند و مدرک از آنان و با داشتن يک وزارت مطبوعات مهر خاموشی به لب زده ايم.

"و آنها با استفاده از چنين سکوتی از شکست ننگين و مرگبار گماشته گان خود و از آنانی که در کودتاهای ضد جمهوری دستگير و محکوم شده بودند، واويلای کربلا و پيراهن حضرت عثمان ساخته اند.

"و خوشنماتر از همه اينکه ما را که از جمهوريت و حاکميت ملی دفاع می کنيم تکفير کرده و نوکر روس می خوانند و متجاوزين را شهدای مقدس، و ما چی؟  سکوت و باز هم سکوت."

فرمودند: "معاون صاحب، شما يک طرف قضيه را خوانده ايد.  حکومت پاکستان در ايجاد بی امنی در افغانستان تنها نيست، از جانب ساواک تمويل و از جانب CIA حمايت می شود.

"و متأسفانه مضيقه های اقتصادی و سياسی، گاهی انسان را وا می دارد تا بعضی موضوعات را ناديده انگارد.  اگر ساده تر بگويم ما در موقفی نيستيم که با ايران و امريکا داخل مشاجره شويم.

"و اما سفير پاکستان در وزارت خارجه احضار و به وی از تکرار آشوبگری در افغانستان و تقويه و پناه دادن آشوبگران در پاکستان شديداً اخطار داده شده است."

در آن روزها سياست خارجی امريکا در بارۀ کشورهای بيطرف صريح و روشن بود.  زيرا به تکرار رئيس جمهور امريکا و ديگر مقامات عاليرتبۀ و مسئول آن کشور می گفتند هر کشوری که با ما نيست دوست ما نيست.

با چنين سياست آشکار سکوت مطبوعاتی ما در بارۀ تخريبات CIA در افغانستان کمترين اثری به جلب دوستی امريکايی ها نداشت.  زيرا حکومت امريکا به آن کشور هايی دوست خطاب می کرد که در پيمان های نظامی با اوشان هم پيمان می بودند و باقی هيچ.  و محمد داود شخصی بود که اگر سرش می رفت به يک کشور خارجی در خاک خود اجازۀ تأسيس پايگاه نظامی نمی داد.

اما در بارۀ ايران: دو شخصيت مقتدر در صف شاه پرستان مورد اعتماد و اعتبار کامل شاه ايران بودند.

اول: عباس هويدا، صدراعظمی که معاهدۀ تقسيم آب هيرمند را با حکومت افغانستان امضاء کرده بود، و به آن می باليد که موضوع جنجال برانگيز بين دو همسايه را، که سال ها باعث کدورت دولتين می شد، به امر و ارادۀ شاه خاتمه داده است و جداً طرفدار همکاری اقتصادی دولت ايران با افغانستان بود.

دوم: اسدالله علم، وزير دربار، دوست و محرم نزديک شاه بود که معاهدۀ تقسيم آب هيرمند را با افغانستان خيانتی به ايرانيان می شمرد و از کمک های اقتصادی به افغانستان ناراضی بود و آشکارا مخالفين دولت جمهوری را کمک مالی می کرد.  بی گمان وی سکوت ما را در بارۀ فعاليت های تخريبی ساواک در افغانستان، به ضعف و ناتوانی نظامی و احتياجات اقتصادی ما تعبير می کرد، تا گذشت حکيمانه جهت تقويۀ روابط دوستانه بين دو کشور (يادداشت های علم – جلد پنج و شش).

و اما حکومت پاکستان، که با يک چشم پتکانی دولت هند در آن روزها نيمه ای از بدنۀ کشورش را به نام "بنگله ديش" از دست داده بود و در قسمت ديگرش پشتون های باجور، برای آزادی بيشتر از پاکستان در شب و روزی به شور آمده بودند که دسته جات مسلح بلوچ ها در بلوچستان با الهام از بنگالی ها برای آزادی از تسلط پاکستان می جنگيدند و چندين هزار از بلوچ های مسلح و غير مسلح در اثر حملات اردوی پاکستان فراری و در افغانستان پناهنده شده بودند.

سال بعد از سرکوب بلوچ های آزادی خواه در پاکستان، جمهوری خواهان افغانستان موفق به تأسيس جمهوريت تحت قيادت محمد داود می شوند (سرطان 1352 هـ.ش.).  محمد داود در حمايت از خواست پشتون ها و بلوچ های ماورای خط ديورند برای آزادی شان از شهرت و محبوبيت خاصی در آن مناطق برخوردار بود.

جمهوری شدن افغانستان و دوباره به قدرت رسيدن محمد داود هم با شور و شعف بيش از حد از جانب بلوچ ها و پشتون های مقيم پاکستان استقبال می شود.  استقبالی که برای حکومت پاکستان نه خوش آيند بود و نه هم قابل تحمل و پذيرش، و از وحشت اينکه محبوبيت محمد داود و تحريکات همرزمانش در افغان های آزاديخواه در ماورای خط ديورند، بنگله ديش ديگری را به نام پشتونستان در پيکر زخم خوردۀ پاکستان تأسيس نکند، عجولانه و با شتاب زده گی در به راه انداختن کودتا در ماه های سنبله و جدی 1352 و حملات مسلحانه در ولايات مختلف در سال 1354 هـ.ش. در افغانستان برای سقوط دولت جمهوری اقدام می کند.  ولی با اينکه همکاری ساواک و CIA را با خود داشت، خوشبختانه در اثر تلاش جمهوری خواهان سرانجام آشوبگران نه تنها از هم فرو می پاشند و به هدف های نامقدس خويش نمی رسند، بلکه تعدادی از آنان خصوصاً در آشوب اخير منکوب، دستگير و دوباره راهی پاکستان می شوند.

تحقيق از آشوب گران نمايانگر آن بود که توأم با برپا کردن آشوب در ولايات مختلفه و مناطق مورد نظر شان، يکی از جنرالان اردوی افغانستان که با آشوبگران هم پيمان شده بود می بايست با افراد زير فرمان خويش در محفلی که رئيس دولت حضور می داشت حمله ور می شدند، که ميسر نشد.

در پروگرام شب های جشن جمهوريت، شب دوم جشن دعوتی از جانب رئيس دولت در کمپ جمهوری در صحن چمن حضوری ترتيب داده شده بود.  کودتاچيان اطلاع از چنين خبری را به فال نيک می گيرند و تصميم گرفته می شود تا در آن شب تعدادی از افراد مسلح (شورشيان) با اسلحۀ زيربغلی (اسلحۀ کوتاه) در اطراف کمپ در بين تماشاچيان کنده کنده ولی نزديک به هم برای حمله، منتظر هدايت جنرال هم پيمان باشند.

ناگفته نماند که معمولاً در شب های جشن، رسم گذشت عسکری، و اعياد و غيره يک کندک افراد مسلح در صحن وزارت دفاع ملی خيمه می زدند و تحت فرمان يک جنرال نوکريوال آمادۀ خدمات عاجل می بودند.

فاصلۀ وزارت دفاع ملی و کمپ رياست جمهوری در آن روزها خيلی کمتر از هزار متر بود.  آيا در آن شب از همين قطعه برای دستگيری رئيس دولت وغيره استفاده می کردند يا از قطعۀ ديگری متيقن نيستم.

به هر صورت در آن شب يک صاحب منصب وظيفه داشت تا جهت هم آهنگی ميان حمله آوران از حضورداشت رئيس دولت در کمپ جنرال را با خبر و سپس پوره به ساعت 9 شب توأم با قطع سيم های برق به کمپ حمله­ور شوند.

ولی دو تصادف غير منتظره باعث سردرگمی صاحب منصب در رابطه با کودتاچيان و جنرال می شود و به اين گفتۀ عاميانه صحه می گذارد که بی اجل مرگ نيست، ورنه مرگ بيچاره را دست و پا بسته سر شانه تا پشت دروازه ها آورده بودند.

1- رئيس دولت بنابر هر اتفاقی که پيش آمده بود از حضور در دعوت معذرت می خواهند، اما اطمينان دارم که از دسيسه اطلاع نداشت.

2- غلام حيدر رسولی قوماندان قوای مرکز با اينکه شخص نهايت جسور و ناترس بود، اما در آن زمان محتاط هم بود.  بناءً يک کندک افراد مسلح را تحت قوماندانی چند صاحب منصب از جمهوری خواهان به اطراف کمپ جمهوری جهت محافظت از مهمانان توظيف می کند.

نيامدن رئيس دولت به کمپ و محاصرۀ ناگهانی کمپ از جانب افراد مسلح قوای مرکز با اينکه هر دو تصادفی بود، اما تصادفی پنداشتن آن برای مشاهدی که خود و رفقايش در محاصرۀ عساکر افتاده باشند، ناممکن به نظر می آمد.  و بالطبع با اطلاع از چنين خبری جنرال از فرمان حمله باز می ماند و شورشيان از حمله بر کمپ رياست جمهوری.

از اينکه در آن لحظات بر جنرال ما چه گذشت، اطلاعی در دست نيست، اما در جهان اکثراً جنرال هايی که در جبهه به اين سادگی مفت می بازند، خودکشی می کنند.

بعد از سروصدای اشتراک جنرالی از اردو با شورشيان جهت سقوط دولت جمهوری، رئيس دولت در اين باره نه با کميته مرکزی جمهوری صحبتی داشت و نه تمايل بحث روی آنرا.

احتمالاً به اين دليل بوده باشد که کودتاچيان 26 سرطان از حضور فعال جنرالان بعد از کاميابی در کودتا، برخلاف تمايل رئيس دولت به آنها، خصوصاً از تقرر عبدالکريم مستغنی به حيث لوی درستيز اردو، راضی نبودند.

چرا؟ با وجودی که در زمان شاهی اکثر جنرال های اردو اشخاص پاک نفس، وظيفه شناس و شاه پرستان با تقوا و بعضاً دارای تحصيلات عالی ارکان حرب هم بودند، اما شاه دوستی به حدی در آنها ريشه دوانده بود که اگر فرزندش شاه را نمی پرستيد و يا به شاه پرستی نور چشمی مشکوک می شدند، قربانش می کردند چه رسد به ديگران.

محمد داود بيشتر و بهتر از هر کسی شرايط جنرال شدن را در اردو و عشق و ايمان جنرالان را به سلطنت می دانست و می فهميد، به جواب کودتاچيانی که می گفتند اگر فلان جنرال با موقعيتی که دارد با ما همنوا شود، موفقيت ما در کودتا سريع تر و آسان تر خواهد شد، گفته بود: در همکاری جنرال ها در تغيير نظام کوشش نکنيد که آنها برای حفظ موقف خويش و اثبات وفاداری به شاه، من و تو و امثال ما را قربان می کنند.

به دليل همين شناخت محمد داود از آنها بود که هيچ جنرالی به کودتا دعوت نشده بود و نه از کودتا اطلاع داشت.

برعکس، قبل از کودتا تصميم برآن بود که در صورت موفقيت، اردو بايد از وجود وفاداران سلطنت خصوصاً جنرالان تصفيه شود.

در جشن استقلال در سال 1351 هـ.ش. چند نفر محدودی به مقامات ارشد اردو ترفيع می کردند که از آنجمله عبدالکريم مستغنی بود که به فرمان حضور شاهانه به رتبۀ تورن جنرال ترفيع و به کفالت دگرجنرال به حيث رئيس زرهدار در وزارت دفاع ملی مقرر شده بود.

چون او مدعی دوستی با محمد داود بود بناءً ترفيع و تقرر او در چنين مقامی در اثر جلب اعتماد سلطنت به شاه دوستی وی، برای آنانی که جهت تغيير نظام همکاری با محمد داود را پذيرفته بودند، سوال برانگيز چه که حتی ترس­آور شده بود.

ولی برعکس ديگران تانکيست ها از چنين تقرری خوشحال شده بودند و می گفتند که با همکاری و هدايت رئيس زرهدار که دوست محمد داود است مشکلاتی که در خروج تانک ها در شب کودتا از گاراج های تانک وجود داشت حالا برطرف می شود.

اما محمد داود به زودی به آنها تفهيم می کند که از ارتباط و رفت و آمدهای بدون مسائل رسمی جداً با مستغنی محتاط باشند و ديگر کودتاچيان هم از بی اعتماد شدن محمد داود به مستغنی به دليل رسيدن به چنين مقامی مطلع و آرام و مطمئن می شوند.

بناءً بعد از موفقيت در تغيير نظام گماشته شدن وی به حيث لوی درستيز در رهبری اردو با اينکه کميته مرکزی پيشنهاد رئيس جمهور را در تقرر وی تأئيد کرده بود ولی بازهم برای اکثر کودتاچيان سوال برانگيز شده بود.

زيرا چنين اقدامی در هيچ کودتای نظامی در هيچ گوشه ای از جهان سابقه نداشت که رهبری اردو را بعد از موفقيت، کودتاچيان به شخصی واگذار شوند که نه به کودتا عقيده داشته باشد و نه به کودتاچيان باور.

از آنرو کودتاچيان خصوصاً اعضای کميته مرکزی از ستر درستيز احساس خطر می کردند و بالمقابل ستر درستيز از کميته مرکزی جمهوريت.

با سروصدای همدستی جنرالی با گماشته گان پاکستان جهت سقوط دولت جمهوری و جمهوری خواهان، خصوصاً تانکيست ها با حدس و گمان از مستغنی نام می بردند.  زيرا مستغنی بعد از تقرر به حيث لوی درستيز به آنانی اعتماد می کرد که با کودتاچيان 26 سرطان مخالف و بی اعتماد می بودند.

چون دولت جمهوری به دلائلی که پيشتر گفته شد با خودداری از نشر و افشای چنين حادثۀ بزرگی که به گوش هر کس از زبان هر کس چيزی گفته و ساخته و پرداخته می شد، باز هم سکوت اختيار کرده  بود، بناءً هر کس به شکلی از اشکال جنرال مورد نظر خويش را متهم و شريک قضيه می شمرد.

جنرال مستغنی هر هفته يا دو هفته بعد جهت تغيير فصل و باب در بودجۀ وزارت دفاع ملی و ديگر موضوعات که رئيس دولت اجرای آن را به صدارت حواله می داد، به صدارت می آمد.  ولی برخلاف انتظار روزی ملبس به لباس مُلکی و بدون دوسيۀ کار تشريف آوردند.

ما سالها با هم می شناختيم و به او احترام داشتم و او هم محبت خويش را از من دريغ نمی کرد.  بعد از تعارفات معمول چند ورقی را برايم داد و گفت نقل استعفای من است که به رئيس دولت تقديم کرده ام و دليل استعفای خود را عدم اطاعت اعضای کميته مرکزی از ستر درستيز وانمود کرده بود و خصوصاً غلام حيدر رسولی قوماندان قوای مرکز، محمد سرور نورستانی قوماندان قوای 4 زرهدار و محمد يوسف قوماندان قوای 15 زرهدار و قوماندان گارد جمهوری را نام برده بود.

پرسيدم اجازه می دهيد در بارۀ استعفای شما با رئيس دولت مشوره کنم؟  و ضمناً خاطر نشان نمودم مطابق تصميم جمهوری خواهان رئيس دولت از جانب کميته مرکزی تعيين شده است نه کميته مرکزی از جانب رئيس دولت، و شما به حيث يک دوست بايستی مشکلات دولت را درک می کرديد نه استعفا.

او گفت: همه چيز را می دانم، اما رئيس دولت مرا واداشت که استعفا کنم.

او نخواست توضيح بيشتر داده باشد و من هم نپرسيدم که چرا رئيس دولت شما را وادار به استعفا کرده اند.  هر دوی ما سکوت کرديم و با سکوت هم خداحافظی.

سال ها بعد در دوران تنظيمی ها و حکم روايی مولانا برهان الدين فلمی به نام "دو روز پی در پی" ساخته می شود که در آن جريان حملات و تخريبات جمعيتی به نام جمعيت اسلامی را بر ضد دولت جمهوری به حيث شاهکاری از شاهکار های جمعيت، از آن جمله کشت و کشتارهای (دو شب و روز) 26 سرطان 1354 هـ.ش. را با سربلندی و افتخار برشمرده اند و در ضمن دليل شکست و فروريختگی آنان را چنان نمايش می دهد که: جنرال عبدالکريم مستغنی نتوانسته بود در زمان معين با کودتاچيان همراهی کند.

چون مرحوم جنرال عبدالکريم مستغنی حيات ندارد که از خود دفاع کند دشوار است به گفتۀ دسيسه گران که در سال 1354 هـ.ش. به حيث گمنام ترين اشخاص در افغانستان به دهل پاکستان و در پاکستان می رقصيدند، صحه گذاشته تا مستغنی را به خاطر اينکه مخالف جمهوری خواهان بود، فرمانبر خود بشمارند.

اما به هر صورت در آن شب جشن، جنرالی متعهد شده بود تا با گماشته گان پاکستان در سقوط دولت جمهوری همکاری کند.

از نام و نشان جنرال بدين منظور در اين بحث خودداری شد تا متجسس ديگری در تجسس هويت جنرال روزی را شام و شبی را سحر کند.  اما به نام خدا، نه با حدس و گمان.

در ديداری که با عبدالقدير داشتم گفت: تحقيقات شورشيان رو به تکميل است و به زودی به محاکمه سپرده می شوند.  اما هيئت تحقيق هنوز از هويت جنرالی که به آنها وعدۀ همکاری داده بود پوره مطمئن نشده اند.  اگرچه دو سه نفر از آنانی که به اطراف کمپ آمادۀ حمله بودند اعتراف کرده اند که به چهره ضابطی را می شناسند که بين آنها و جنرال رابط بوده است، اما به نام وی مشکوک اند، احتمالاً نام و شهرت تقلبی به آنها داده باشد تا اصلی را.  با آنهم چندين نفر را که به گفتۀ آنها شباهت داشت به آنها معرفی شد اما شخص مورد نظر در ميان نبود.

- مطمئن باش تا روزی که بلوچ ها و پشتون ها با پاکستان به تفاهم نرسند همين شما خواهيد و همين سرگردانی.  به شرطی که جاه طلبی دولت ايران را فراموش کنيد.

گفت: شکر حالا با ايران مناسبات خوب است.

گفتم: اما ساواک؟

گفت: خوب شد به يادم آمد.  از ديدار و صحبت های مستشار ايران بر می آيد که ساواکی ها غير از دربار ايران، در فعاليت های خارج از ايران با CIA هم ارتباط و همکاری داشته باشند.  به هر صورت با ديدارهای بعدی اميدوارم معلومات مستندی را در ارتباط با همبستگی حزب تودۀ ايران با ح.د.خ. و خرابکاران خارجی را در افغانستان به اختيار ما قرار دهند.  و اگر هدايتی نباشد مرخص شويم.

به گمانم فراموش کرده بود که از همکاری عضو رابط ح.د.خ چيزی بگويد و من هم به خاطر نداشتم تا بپرسم و از جانب ديگر دريافته بودم که رضاکار مذکور اسدالله امين داماد و برادر زادۀ حفيظ الله امين است که خود را در اختيار قدير خان گذاشته بود.

***

ولی به هر صورت در آشوب های سالگرد دوم جمهوريت شواهد و اسناد قابل اعتباری به دست نيامده بود تا کشور ديگری مستقيماً به غير از پاکستان دخيل شمرده شود.

با آنهم بهتر است جهت مستند بودن و يا نبودن نوشته ها و پی بردن به شهرت و هويت آنانی که در واژگونی اولين جمهوريت افغانستان و تخريب سرزمين مقدس شان به فتوای علما و رهبری حکومت پاکستان حمله ور می شدند و تعدادی را می کشتند و جمعی را زخمی می کردند، به آثار خود شان مراجعه کرد تا به گفتۀ احمد يا محمود.  مانند:

1- جنايات روس در افغانستان. اثر داکتر حق سناس؛

2- تاريخ سياسی افغانستان (کودتای 26 سرطان 1352 و جمهوری داود خان).  اثر ابوذر پيرزاده غزنوی، و ده ها اثر ديگر.

البته به فرق اينکه جمهوری خواهان آنان را فتنه انگيز، آشوبگر و گماشته گان پاکستان خوانده اند، و در آثار مذکور از آنها به حيث قهرمانان و جانبازان راه آزادی و حاميان برحق دين اسلام نام برده اند و کردار آنان را "جهاد" تمثيل کرده اند و کشته های شان را "شهدای راه حق" نوشته اند.

بنابراين کسانی می توانند که در حق و باطل بودن آن و اين قضاوت کنند که پنج سال زمامداری جمهوری خواهان را و بيش از ده سال فرمانروايی تنظيمی ها و يا به گفتۀ خود شان، حکومتداری جهادی ها را به چشم سر ديده باشند.

و بهتر از همه اينکه: عطر آنست که خود ببويد،         نه آنکه عطار بگويد

چرا فرار و باز چرا به پاکستان؟

در سال های 1359 و 51 هـ.ش. گروهی به نام برادران مسلمان (اخوانی) در گوشه و کنار کابل گردهم می آيند و بارقه ای از خط مشی اسلامی خويشتن را با پاش دادن تيزاب به روی دختران مکاتب شهر اعلام می کنند.

سروصدای تيزاب پاشی ها در ظرف چند روز دهشت و ولولۀ بی سابقه ای را در مؤسسات تعليمی و مکاتب نسوان و بالاخره در سرتاسر افغانستان بوجود می آورد.

از آنرو برای جلوگيری از سراسيمگی بيشتر مردم با وجود تلاش های حکومت در دستگيری دهشت افگنان، شاه افغانستان هم به محمد موسی شفيق صدراعظم فرمان می دهد تا جنايت پيشه گان شناسايی، دستگير و محاکمه شوند.

از قضا زمانی رديابی و هويت تيزاب پاشان (به ادعای خود شان، برادران مسلمان) تکميل و امر دستگيری آنان صادر می شود که مصادف است با 26 سرطان 1352 و تغيير نظام.

بعد از تشکيل کابينۀ دولت جمهوری به خاطرم نمانده که رياست مصونيت ملی بود و يا قوماندانی پوليس وزارت داخله که دوسيۀ گفته شده را به صدارت آورده بودند و بنابرآن هدايت محمد موسی شفيق در دستگيری متهمين تأئيد گرديد.

متأسفانه خبر دادند که مظنونين دسته جمعی به پاکستان گريخته اند ولی فهميده نشد که از اوامر محمد موسی شفيق مطلع و فرار کرده بودند و يا با اعلام جمهوريت.

اما به هر صورت، فراريان با استقبال گرم و آغوش باز جمعيت اسلامی پاکستان رو به رو می شوند، زيرا حضور آنان در پاکستان مصادف بود به روزهايی که پشتون ها و بلوچ های ماورای خط ديورند جمهوری شدن افغانستان و رهبری محمد داود را جشن گرفته بودند و پای کوبی می کردند.

بناءً حکومت پاکستان که از پس منظر قيام بلوچ ها و پشتون ها به خود می لرزيد به بازگشتاندن برادران عم عقيده جهت بر پا کردن آشوب و ناآرامی در افغانستان اقدام به توطئه می کنند.  و در اثر آن علمای جمعيت اسلامی و ديگر بنيادگرايان پاکستانی برای برهم زدن نظم و امنيت در افغانستان، بدون هيچ دليل و مدرکی رهبری دولت جمهوری را تکفير می کنند، و سند تکفير را چار قاته زير بغل تيزاب پاشان به اين مفهوم می گذارند که:

جهاد برای سقوط دولت جمهوری يک امر شرعی و واجبی است و کسانی که برای از بين برداشتن چنين دولتی قيام می کنند مجاهد راه حق اند و کشته های شان شهدای راستين دين مبين اسلام.

با داشتن چنين فتوايی، تيزاب پاشی به روی زنان و دختران و برهم زدن نظم و آرامش در افغانستان نزد آشوب گران مشروعيت پيدا می کند و جلوگيری از آن را عمل نکوهيده و نامشروع می شمارند.

بناءً حکومت پاکستان زير عنوان کمک به مجاهدين، متمردين را تمويل، مسلح و به افغانستان صادر می کند و طوری که ديده شد با مشت کوبندۀ جمهوری خواهان و همکاری دسته جمعی مردم در بيرون راندن آنان، از هم می پاشند.

از آنجمله برهان الدين ربانی که آشوبگران بدخشان، احمدشاه مسعود که شورشيان پنجشير و گلبدين حکمتيار که حمله به کمپ رياست جمهوری را رهبری می کردند، در دوران جنگ مجاهدين افغانستان با اتحاد جماهير شوروی به کمک حکومت پاکستان شهرت جهانی کسب می کنند و در ضمن شخص اول و دوم در دوران جنگ در خفا از ديگر مجاهدين، همکاری با اردوی شوروی در افغانستان را به شرطی پذيرفته بودند که ولايات شمال هندوکش "جدا از حکومت مرکزی" تحت ادارۀ جمعيت به نام ولايت تاجکان گذاشته شود.

***

با اينکه محمد داود مشاجره و گفتگو را در بارۀ مناسبات افغانستان با کشورهای دور و نزديک، خصوصاً با ابرقدرت ها، دوست می داشت و برای بهره برداری جهت منافع ملی به تشييد روابط صادقانه می کوشيد، تا روزی که به حيث سفير روانۀ جاپان شدم با هيچ کشوری برخلاف کشور ديگری زد و بند سياسی و حتی سليقه ای نداشت.

زيرا او معتقد بر سياست آشکار، روشن و واضح بود، چنانچه اگر با رهبران ابرقدرتی و يا کشور کوچکی ديدارهای رسمی و يا ملاقات های خصوصی می داشت در صورت تمايل طرف مقابل، ابرقدرتی می بود يا کشور کوچکی، بدون اينکه کوچک ترين موضوعی را پنهان کرده باشد همه چيز را پاک و پاکيزه و پست کنده به آنها و حتی به سفرای مقيم اوشان در کابل هم می گفتند.

اما برخلاف، در رهبری ايران و پاکستان چنين صداقتی ديده نمی شد، زيرا برای آنان ناميسر بود تا برخلاف خواسته ها و آرزوهای دول غرب با افغانستان مستقلانه داخل مذاکره، مفاهمه و همکاری شوند و يا طبيعتاً به تعهدات خود پايبندی داشته باشند.

چنانچه در بازگشت رئيس دولت از ايران و ملاقات با شاه آن کشور، حاجی محمد عمر خان پسر سردار عطا محمد خان بلوچ که با هم دوستی ديرينه داشتيم از چهاربرجک ولايت نيمروز نزدم آمده گفت:

"کار عاجل و محرمانه ای با رئيس دولت دارم."

چون می دانستم رئيس دولت او و خانواده اش را محترم می شمارند وی را باخود نزد رئيس دولت بردم.

او گفت: "حکومت ايران نهر بزرگی را بالاتر از نهر چهار برجک حفر می کنند و خيلی به سرعت و  حتی شبانه در کندن کاری آن فعاليت دارند و با حفر اين نهر، ايران می تواند دو سه مرتبه بيشتر از حقابۀ خويش از دريای هيرمند استفاده کند."

محمد داود گفت: "کار شبانه در اين فصل سال و آنهم در مناطق گرمسير ايران يک امر طبيعی است و هم احتمالاً در نهرهای سابقۀ خويش لايروبی داشته باشند، نه نيت بد."

محمد عمر خان گفت: " منهم همين فکر را می کردم، اما به بهانۀ اينکه يکی از اقاربم از بلوچ های ايران مريض است طبق معمول به ديدن رفتم و در ضمن در کنج و کنار نهر تحت حفر با ديگر بلوچ ها سروکله زدم و آنچه شنيده بودم به چشم سر ديدم که نهری را حفر می کردند که چندين برابر نهر چهار برجک ظرفيت داشت."

محمد داود سکوت نمود.  ولی ضمن خداحافظی به محمد عمر خان گفت:

"کوشش کنيد آنچه به من گفته ايد، تکرار نشود."

سپس محمد داود در حالی که متعجب می نمود گفت: "موضوع جنجال برانگيز تقسيم آب دريای هيرمند بين دو کشور با موافقت شاه ايران و شاه افغانستان و پارلمان هر دو کشور، آنهم با مشوره و نظريۀ متخصصينی که در تقسيم آب های مشترک بين کشورها تجربه داشته اند صورت گرفته است."

"گفته های محمد عمرخان در نقض معاهده و آنهم معاهده ای که تا هنوز رنگ آن نخشکيده است تعجب آور است، و ايجاب مطالعه و دقت بيشتر را می کند."

بدين منظور به قوماندان قوای هوايی هدايت داده شد تا با مشوره با رئيس کارتوگرافی از منطقۀ ياد شده توسط يکی از پيلوتان ماهرتر از همه، سريع و محرمانه عکس برداری شود.  و چون ميدان طيارۀ شيندند با سرحد ايران خيلی نزديک بود در ظرف کمتر از يک دقيقه بدون سروصدا عکس برداری انجام شد.

نقشه ها دقيقاً به گفتۀ محمد عمر خان صحه می گذاشت، زيرا متخصصين کارتوگرافی و آبياری بعد از مطالعه و ارزيابی نقشه ها به اين نظريه بودند که نهر (کانال) متذکره بيش از پنجاه متر مکعب آب در ثانيه ظرفيت داشت.

آنچه می توانست روی اين موضوع مناسبات دو کشور را خدشه دار نکند و حکومت ايران را وادارد تا بيشتر از آنچه در معاهدۀ تقسيم آب دريای هيرمند بين دو کشور تعيين شده است ادعا ننمايد همانا تغيير مسير دريای هيرمند با اعمار بند کمال خان در ولايت نيمروز به سمت رودبار در داخل خاک افغانستان بود، که خوشبختانه سروِی مکمل آن در اخير پلان اول و اوايل پلان پنج سالۀ دوم تکميل و در اختيار دولت جمهوری قرار داشت.

بناءً دو سه ماه بعد از تأسيس جمهوريت کار ساختمان آن با يک بودجۀ کم شروع گرديد، زيرا کشورهايی که برای افغانستان کمک ها و قرضه های اقتصادی می دادند در اعمار بند پروژۀ مذکور (احتمالاً برای اينکه حکومت ايران ناراضی می شود) همکاری نمی کردند، بناءً کار اعمار بند پيشرفت چندانی نداشت.

اما با مواجه شدن به معضلۀ حفر کانال جديد در ايران، مجبوراً از سرجمع بودجه های انکشافی و حتی عادی وزارتخانه ها کاسته، و در اختيار کارمندان پروژۀ اعمار بند کمال خان گذاشته شد.

کار 24 ساعته در سه مرحلۀ شبانه روزی آغاز گرديد و اميد آن می رفت تا قبل از ختم کانال گفته شده کار بند کمال خان و تغيير مسير دريا تا سال 1359 يا 1360 هـ.ش. تکميل گردد و بدون اينکه روابط برادرانه بين دو همسايۀ نيک برهم خورده باشد هر يک مطابق حقابۀ خويش از آب هيرمند استفاده کند.

از سوی ديگر، کار ساختمان بند ذخيرۀ "سلما" بالای هريرود که هفتاد هزار هکتار زمين زراعتی را جديداً آبياری و در حدود 42 مگاوات برق توليد می کرد در سال اول جمهوريت آغاز شده بود.

دور و پيش روزهايی که کار بالای ساختمان بند ذخيرۀ مذکور جريان داشت، در يکی از خبرهای آژانس باختر آمده بود که دولت اتحاد جماهير شوروی و حکومت ايران در احداث بند ذخيرۀ آب بالای هريرود در مناطق مشترک بين ايران و ترکمنستان اتحاد شوروی بعد از خروج از افغانستان به موافقه رسيده اند.

چون بدون استفاده از سيلاب های افغانستان بند ذخيرۀ مذکور بی ثمر بود، حکومت افغانستان توسط وزارت خارجه دوستانه و بدون تذکر و گله مندی از ساختمان بند مشترک مذکور توسط سفارت شوروی در کابل به اطلاع حکومت شوروی رساند که:

مطالعه بالای جريان آب در هريرود نشان داده است که جهت جلوگيری از تخريب و ذخيرۀ سيلاب ها، هريرود ظرفيت و محل ساختمان دو بند ديگر ذخيرۀ آب را دارد که به فاصله های ده تا بيست کيلومتری بين سلما و منار جام و بند سلما و می فروش در غرب شهر هرات ساخته شود.

حکومت افغانستان تصميم دارد تا با ختم پروژۀ بند سلما در نيمۀ پلان هفت سالۀ اول کار ساختمان سدهای متذکره بالای هريرود را آغاز کند.

بدين مناسبت از کشور دوست اتحاد جماهير شوروی تقاضا دارد تا به سلسلۀ همکاری های اقتصادی خويش در ساختمان پروژۀ مذکور نيز حکومت افغانستان را ياری نمايند.

مثلی که شوروی ها به حساب رسيده بود، زيرا ديگر از احداث بند مشترک ترکمنستان و ايران کاری و حرفی در ميان نبود.

از قضا گردش روزگار سر در گم و دنيا چپه گرمک می شود.  آنانی که آرزوی افغانستان آرام و سربلند و معموری را داشتند بايک جهان آرزو يا به خاک می روند و يا در به در می شوند.  و زمام امور به دست کسانی می افتد که در گذشتۀ نه چندان دور وطن پرستان را به رضای خاطر پاکستان تکفير می کردند و در فرمانروايی خويش گاهی به لباس مجاهد و زمانی در نقاب طالب به گل روی ايران فتوای تخريب بند سلما و کمال خان را، در حاليکه هشتاد در صد کار ساختمان آنها تکميل شده بود، صادر نمودند.

در گير و دار چنين زد و بند هايی بود که مولانا برهان الدين ربانی رئيس جمهور افغانستان در اثر از دست دادن 95 فيصد مناطق زير فرمانش فراری و به ايران پناهنده می شوند.  و اما دولت ايران برای بهره برداری از وی نه به حيث پناهنده بلکه به صفت رئيس جمهور دولت افغانستان استقبال و پذيرايی می کند.  وسپس با تشريفات خاصی حکومت ميزبان از وی می خواهد تا به بزرگواری خويش پروژۀ اعمار بند آب گردان ترکمنستان و ايران را بالای هريرود به صفت رئيس جمهور افغانستان افتتاح فرمايند.

جناب شان هم به اصطلاح اينکه نان مرد به شکم نامرد می ماند دست بلند همتی به کمر می زند و با تشريفات نهايت مجلل و خاصی با زير پا کردن فرش قرمز به محل گذاشتن سنگ تهداب آب گردان مذکور حضور می يابد و باحضور هاشمی رفسنجانی رئيس جمهور ايران به سمت راست و نيازوف رئيس جمهور ترکمنستان به طرف چپ به صفت رئيس جمهور افغانستان فيتۀ کار ساختمان را قطع می کند و سنگ تهداب ذخيرۀ مذکور را در دل هريرود جهت استفادۀ مشترک ترکمنستان و ايران می گذارد.  و رؤسای جمهوری ايران و ترکمنستان از خوشحالی تصاحب کردن بدون تعارض هريرود کف می زدند و از شادی به ريش بيچارۀ مفرور و لک بخشی هايش می خنديدند.

ولی نويسنده حين تماشای درامۀ استاد در تلويزيون های جهان هوشپرک شده و ناخود آگاه پس پسک می رفت تا که کنار پير مرد بلوچ (سردار محمد عمر خان) رسيد آنهم به لحظاتی که از ارگ رياست جمهوری همرايش به سوی قصر صدارت روان بود که ناگهان دچار حملۀ قلبی شد و ناچار به شفاخانه رفتند.

او که از عدم کفايۀ مزمن و پيشرفتۀ قلبی رنج می برد، درد موجود وی را اطبا آنجين قلبی تشخيص کردند که خوشبختانه بعد از يک ماه مداوا احساس خوبی می کرد و دوباره عازم چهار برجک ولايت نيمروز گرديد.

در وقت خداحافظی گفتم: " سردار محترم متوجه خود باشيد و گفتۀ داکتران را فراموش نکنيد."

گفت: "باور کنيد يا نه، روزی که از ايران برگشتم از بس که وضع صحی خرابی داشتم در خانۀ ما فرش ماتم انداخته بودند و زمانی که با آن  حال و احوال روانۀ کابل می شدم از خود و بيگانه می پنداشتند که ديوانه شده ام.  و واقعاً کانالی را که در ايران برای استفادۀ بيشتر از حقابۀ خويش از دريای هيرمند حفر می کردند مرا ديوانه کرده بود.

"بناءً سفر چهار برجک و کابل را هم بدون خستگی و ماندگی ديوانه وار پيمودم، ولی حالا سلامتی، عزب و آبرويم بستگی به بستن بند کمال خان دارد، نه به داکتر و دوا."

عجبا! يکی به هوای تکيه بر اريکۀ قدرت دريا بخشی می کند و ديگری به خاطر نگهداشت قطرۀ آبی از رودبارهای سرزمينش جان می دهد و در اين ميانه ما مانيم و بازهم رياست جمهوری استاد نامدار برهان الدين ربانی و شنيدن بربادی دودمان سردار عطا محمد خان بلوچ در زمان نورمحمد تره­کی و حفيظ الله امين و قضاوت تاريخ.

پس از اين ماجرا روزها، هفته ها و ماه ها و سالی گذشت اما از حضور استاد بزرگوار در مطبوعات پروصدای ايران و ترکمنستان ديگر نه اثری بود و نه خبری.

از آنرو در روز بازگشت به سوی زادگاهش از بس که از سلطنت بدون سرزمين خسته و دلگير شده بود طيارۀ TU 154 مسافربری افغانستان را که در زمان بازگشت از پاکستان به نام غنيمت جهاد به وی رسيده بود، در آنجا فراموش می کنند.  و با چنين پراکنده حالی دو باره در قريۀ يفتل های فيض آباد بدخشان تکيه بر اريکۀ قدرت بدون رعيت می زنند تا به آرامی نفسی تازه و به اميد رسيدن به تخت کابل از فالنامۀ حافظ شيرازی استفاده کنند.  زيرا هنوز نمايندۀ شان در سازمان ملل متحد عضويت داشت و دولت روسيه و تعداد زيادی از کشورها رياست جمهوری وی را (با اينکه در کمتر از پنج فيصد خاک افغانستان حکمروايی می کرد) به رسميت می شناختند.

دولت روسيه علاوه بر آن به پاداش آن که استاد در زمان رياست جمهوری خويش از ادعای تاوان جنگ از دولت روسيه طفره رفته بود، کانتينر پشت کانتينر نوت های افغانی را چاپ و جهت بازگشت دوباره اش به قدرت به بدخشان می فرستاد، و او هم در چنان گوشه ای با چنين ثروتی بر سرير شاهی، اما در قريه، تا زمانی فرمانروايی می کرد که واويلای فروريختن آسمان خراش های نيويارک، به طور عجيب و غريبی به دست جمعی از خرابکاران، بلند می شود و جهانيان را به حيرت و سردرگمی دچار می کند.  و نمايندگان سراسر جهان گردهم می آيند و مصمم می شوند تا خرابکاران را در هر جاييکه که باشند از بيخ و ريشه برکنند.

در نتيجه همه با هم به اين نتيجه می رسند که اين کار به کار لنگی می ماند (بن لادن) که از عربستان سعودی فرار و در آغوش کوری (ملا عمر) در افغانستان غنوده است.  و برای اينکه راه گريز را به روی آنان در زير آسمان و روی زمين خدا بسته باشند بی سابقه ترين و مجهزترين اردو را از بيش از 40 کشور جهان تشکيل می دهند و جهت دستگيری آنان به افغانستان به همکاری جمعيت اسلامی حمله ور می شوند.

استاد را با دبدبه و احترام از محلات دوردست بدخشان به کابل می آورند و فرمانروايی اش را در افغانستان به رسميت می شناسند.  و در مدت کوتاه زمامداريش از کشته ها پشته ها و از ده و قريه و شهرها تپه می سازند، زمين را به قدرت آتش به آسمان و آسمان را به زمين گره می زنند.

اما در کشته های ويرانه ها نه از کور خبری بود و نه هم از لنگ اثری.

در اين ميانه بدون تميز آنکه زور از کی و زورآور کجايی بود، در ناکامی گرفتاری کور و لنگ دولت استاد را مقصر می شمارند.  و با وجودی که استاد و پيروانش آمدن اردوی جهانی را در افغانستان استقبال کرده بودند و در پاليدن متهمين دوش به دوش آنان می جنگيدند ولی بازهم جناب شان را با حيله و بهانۀ انتخابات از زمامداری به کنجکی تيله کردند.

تا اينکه دامنۀ جنگ وسعت اختيار می کند.  جنگی که طراحان آن اشغال افغانستان و گوشمالی "بن لادن" و سرزنش ملا عمر و ريشه کردن القاعده را از چند روز تا نهايتاً چند ماه تخمين کرده بودند.  اما اکنون از سرحد پنج، شش، هفت، هشت و نه سال هم می گذشت.  گذشت از جنگی که واقعاً پايان ناپيدا و بی ثمر داشت:  آنهم جنگ يک بره با چهل گرگ، يا جنگ ايمان با تکنالوژی.

از جانب ديگر پذيرفتن شکست و يا قبول ناکامی در افغانستان از جانب اردويی که تقريباً همه کشورهای جهان در سوقيات آن به صورت مستقيم و يا غير مستقيم سهيم بودند، کار سهل و ساده ای نبود.  آنهم قبول شکست از مردم کشوری که برای استرداد استقلال کشور خويش و به زانو درآوردن ابر قدرتی مانند اتحاد جماهير شوروی پرمشقت ترين مصيبت های زمان را متحمل، و هست و بود خويش را از دست داده بودند.

شخصيتی می خواست مانند "گرباچف" که بعد از ده سال جنگ با افغانستان اعتراف کند جنگ افغانستان زخمی است خونين.  او با ابتکار اين وجيزۀ سياسی کنايتاً به مردم خويش فهماند که شکست را بپذيرند و از افغانستان بازگردند.

واقعاً شکست دادن افغانستان و شفای زخم خونين عمر نوح (ع) می خواهد و صبر ايوب (ع).

اگرچه از گفته ها و متون مصاحبه های قلدرهای جنگ با افغانستان بر می آيد که به بيهوده بودن جنگ و سردرگمی فتح پی برده اند، ولی با آنهم به فکر خام اينکه به اوطان شان دست خالی برنگشته باشند به جستجوی کلای نمدی و بينی خميری بر می آيند تا اعتراف صاف و پوست کنده به شکست.

از آنرو از مخالفين مسلح می خواهند تا به جای جنگ و خونريزی بهتر است جناح های متخاصم با هم مذاکره و مصالحه کنند و حکومت افغانستان از چنين نويدی بال بالک کنان، جهت زمينه سازی برای مصالحه (خود يا به مشوره) از اشخاص شناخته شدۀ دولتی و يا وابسته به دولت کميسيون مصالحه را با بودجۀ ناشمار دالری تشکيل می دهند.

خلاصۀ شرايط مصالحۀ جامعۀ جهانی (قوت های ناتو) در افغانستان:

از مقاومت مسلح (يا هر نام ديگری که به آنان چسپ می زنيد) می خواهند که سلاح به زمين گذارند و حضور اردوی جهانی و پايگاه های نظامی امريکا را در افغانستان بپذيرند.

آنگاه قسماً و يا کلاً ادارۀ کشور به شمول دموکراسی به آنها واگذار می شود، و سپس انتخابات عمومی سرتاسری جهت تعيين حکومت مورد نظر مردم در افغانستان عملی گردد.

لُب لباب خواستۀ طرف مقابل در جنگ:

تا روزی که يک جنگجوی خارجی در افغانستان وجود داشته باشد ما برای خروج آن جهت استرداد استقلال وطن خويش می جنگيم و سپس قدرت به آنانی واگذار شود که در انتخابات عمومی تحت نظر ملل متحد در افغانستان برای کسب قدرت مورد قبول مردم واقع شده باشند.

بنابر آن جنگجويان افغانی شرايط طرف مقابل را جهت مصالحه به تسليم شدن تعبير و اشتراک در کميسيون را نفی می کنند.  از آنرو کميسيون مصالحه، قد و قيافۀ کميسيون مصالحۀ زمان اشغال افغانستان توسط شوروی را به خود می گيرد و يک لنگه به سوی صلح می خرامد.

با اين فرق که صلاحيت پولی برای راضی کردن مخالفين جهت پيوستن به صلح مورد نظر جامعۀ جهانی از صلاحيت پولی در زمان شوروی ها از زمين تا آسمان تفاوت داشت و يا به عبارت ساده تر غير قابل مقايسه و تخمين بود.  بناءً کمتر کسی باور داشت که شخصی و يا جمعيتی بتواند در مقابل چنين طوفان بی مانندی از پخش دالر ايستادگی و مقاومت کند، آنهم به تصور شان مردم فريب خورده و ساده لوحی که با پای برهنه از طرف روز به نام آزادی می جنگند و از گرسنگی شبانه خانه به خانه گدايی می کنند.

از آنرو بدون اعتنا به گفتۀ چند نفری که پوره تثبيت هويت نشده بودند و مصالحه را نمی پذيرفتند در جستجوی اشخاصی می شوند که استعداد و فهم آنرا داشته باشند که بتوانند با پول سرشار و حمايت جامعۀ جهانی صلح مورد نظر را بر مخالفين بقبولانند.  بدين منظور چند صباحی جناب صبغت الله مجددی را در رأس ادارۀ مصالحه قرار دادند، ولی او پيرتر از آن شده بود که بتواند معامله را طور دلخواه جامعۀ جهانی تعقيب کند.

از آنرو دو باره به سراغ آشنای قديمی استاد ربانی ده به ده و قريه به قريه می روند، زيرا جناب شان هم سحر کلام داشت و هم قدرت بيان و هم سابقۀ طولانی در شناخت مردم و هم علاقه مندی بی شائبه به حضور اردوی جامعۀ جهانی در افغانستان، و واقعاً هم او بود که می توانست برتری استقلال اقتصادی را به آنانی که برای استقلال سياسی می جنگيدند تفهيم و توجيه نمايد که:

از همکاری جامعۀ جهانی در افغانستان هم زر می بارد و هم زور.  بناءً با کمک های مالی آنان افغانستان آرام و پيشرفته ای خواهيد داشت و از قدرتمندی آنها از تعرض ايران و پاکستان مصون و مامون.  ورنه هم از گُشنگی خواهيد مرد و هم در ظرف چند روز پاکستان و ايران شما و کشور شما را اشغال و در بين خود تقسيم خواهند کرد.

معلوم نيست در مطبوعات پرآوازۀ جهان و اندرزهای استاد چرا از حصه گرفتن سه همسايۀ ديگر، هند، چين و روسيه، در تقسيم افغانستان حرفی نيست.  در حاليکه از يک کوه تا کوه ديگر خروار خروار سلاح ذره وی وجود دارد تا چه رسد به ديگر توانايی ها و نيروی نظامی شان.

به هر صورت شهرت و شخصيت استاد دلالت به آن داشت که حضور شان در رأس ادارۀ صلح در دسته جات مخالف سستی اراده در جنگ و سرکشی را بوجود آوردنيست و چه امروز چه فردا به مصلحت انديشی استاد سر اطاعت و فرمانبرداری فرود خواهند آورد.

پيرامون همين برداشت های دل خوش کُنک بود که خبر دادند يکی از پرقدرت ترين شخصيت های مخالف حاضر به مذاکره جهت رسيدن به صلح و دست بوسی حضور استاد گرامی در کابل شده اند.  و طرفداران باقی ماندن قوت های ناتو (جامعۀ جهانی) در افغانستان از خوشحالی خنديده به هم می گفتند:  بابا، در مقابل شخصيت استاد و بوجی های دالر پشت فيل هم به زمين می خورد، چه رسد به چند تروريست، آنهم گرسنه و بی سر و پا.  بناءً بدون توجه به اينکه:

هزار خم نکند مست می پرستان را      چنانکه ذرۀ خاکی وطن پرستان را

                                                               (عبدالرحمان پژواک)

مصلحت انديشان به انديشۀ آن شدند تا مهمان گرامی را با تشريفات خاصی استقبال کنند.  از آنرو دو وزير با تنی چند از شورای صلح جهت پذيرايی و بزرگداشت مهمان گرامی با طيارۀ مخصوصی عازم دوبی شدند و در يکی از بهترين هوتل های آنجا به وی خير مقدم می گويند و روز بعد عازم کابل می شوند، و از طيارۀ مخصوص به روی فرش سرخ مخملين در حاليکه اطفال خردسال با دسته های گل انتظار وی را می کشيدند، پياده می شوند و مورد استقبال جمعی از بزرگان شورای صلح و مشاهير شهر کابل قرار می گيرند.  سپس با هر کدام با آغوش باز و خنده بر دهان مصافحه می کنند.  و از آنجا با وزرای همراه به سواری موتر ضد مرمی در حاليکه از جانب موترسيکل سواران مسلح بدرقه می شدند، وارد مهمان خانۀ دولتی می شوند.

استاد بزرگوار هم که در خارج از کشور تشريف داشتند و از شنيدن حضور نمايندۀ مخالفين مسلح دولت در کابل، به اميد ختم جنگ و خونريزی، سر از پا نشناخته وارد می شوند تا پيشنهادات دولت افغانستان را جهت مصالحه و ختم جنگ که هماهنگی کامل با خواست نيروهای ناتو در افغانستان داشت با طرف مقابل مورد بحث و مذاکره قرار دهند.

بناءً يک طرف شخصيت شناخته شده و رئيس جمهور سابق افغانستان و صاحب صلاحيت و کل اختيار در حل و فصل قضيه بود، و در جانب مقابل شخص ناشناخته ای که خودش را نمايندۀ مقاومت مسلح معرفی کرده بود و سابقه اش را هم تنها خودش می دانست، اما در ظواهر امر کالای سر و برش بيش از دو هزار افغانی ارزش نداشت.

ولی بازهم هر دو نفر بايستی به اميد يافتن راه حلی با هم مذاکره می کردند، البته دو نفری که نه تنها از نظر شخصيت اجتماعی زمين تا آسمان تفاوت داشتند بلکه خواست های شان هم يکی به ديگری سر نمی خورد.  مثال:

استاد و طرفداران شان برای سعادت و نيک بختی مردم و استفاده از کمک های سرشار و بی بديل جامعۀ جهانی برای آبادی افغانستان طرفدار حضور نمايندگان جامعۀ جهانی و تأسيس پايگاه های امريکا در خاک افغانستان بودند.  حال آنکه طرف مقابل مدعی نمايندگی از گروه هايی بود که بدون توجه به آبادی افغانستان و آرای مردم به جز از خروج عساکر بيگانه نه حرفی را می شنيدند و نه منطق و استدلال را می پذيرفتند.

ولی بازهم به اميد ختم جنگ، زمينۀ ديدار اين دو شخصيت نابرابر را با تشريفات فوق العاده برابر می کنند.  هنگام رو به شدن با يکديگر استاد می خواهد برادرانه وی را در بغل گيرد.  اما او تلاش به دست بوسيدن استاد دارد و به رسم احترام حين بوسيدن دست سر به سينۀ استاد می زند و در ظرف کمتر از ثانيه انفلاق مهيبی همه چيز را دگرگون می کند و از شدت انفلاق هر دوی شان مانند گلی پرپر می شوند و مانند روغن آتش می گيرند و تشخيص مردۀ يکی از ديگری ناممکن.

هر دو به تعبير خود شان يکی به شکلی و ديگری به نوعی، عزت، سربلندی و استقلال افغانستان را می خواستند.  يکی ناآگانه در اين راه کشته می شود و ديگری آگاهانه هم خود را می کُشد و هم آرزومندی ديگری را.

طرفداران هر دو جانب جانبدار خود را شهيد می خوانند.  منتها يکی با دارايی بيشماری و مجله و تلويزيون و راديوهای مديحه گر.  و ديگری گمنام بی خانمانی.

بناءً شهيد امروز را همه می شناختند و بحث در کار نبود.

اما آنچه را از خود و بيگانه از خود می پرسيد اين بود که از ميان اين دو شهيد، شهيد فردا کدام اند؟  تا در پرتو عَلَم شهادت، در سياهی شب، بر مزارش گل سرخی بگذارند و شمع سبزی بيفروزند و به او و قهرمانان همانند او دعا کنند.

بعضی ها در اين ميان با حدس و گمان مردم را می ترسانند که اگر مقاومت و پايداری کنند و موفق به خروج عساکر بيگانه شوند دو باره حکومت طالبان است و نفوذ پاکستان.

اما عقل سليم ديگر جای پايی به زمامداری ملاها، طالب ها، کمونيست ها و بالاخره به جانب داران دموکراسی غرب در افغانستان نمی بيند.

مگر اينها نبودند که در دورۀ دموکراسی شاه و يا به تعبير مارشال صاحب شاه ولی خان "گدودی" بهشت را ميان دو انگشت خويش به مردم نشان می دادند؟  مگر در دوران زعامت اين ها نبود که هزاران ده و قريه و شهر مبدل به ويرانه ها گرديدند؟  و ميليون ها انسان به خاک و خون غوطه ور شدند؟  و بر شرف و عزت و آبروی مردم تجاوز کردند؟  و بدتر از همه اينکه حاکميت اجانب را بر مردم آزادی پرست افغانستان تحميل می کردند.

آيا با همه مصيبت های تحميلی بر مردم، دو باره مردم زعامت اينان را خواهند پذيرفت؟  آنانی که جبر و ظلم و بيدادگری اينها را در افغانستان با رگ و پوست خويش لمس کرده اند ديگر به حضور شان در زعامت افغانستان تن در نخواهند داد.

اما هستند کسانی که مردم را از بازگشت آنها می ترسانند و از وحشت اشغال افغانستان در نبود قوای خارجی از جانب ايران و پاکستان به وحشت می اندازند تا بدين وسيله باقی ماندن اجانب را در افغانستان تمديد کنند و از دولت سر شان تکيه بر اريکۀ قدرت داشته باشند و بازهم صاحب ميليون ميليون دالر بيشتر از پيشتر شوند.

اما انتخابات رياست جمهوری کرزی گواه آن است که اکثريت کامل طبقۀ خاموش در افغانستان به گماشته گان هيچ يک، از ملا گرفته تا طالب و از کمونِست گرفته تا فريفته شده گان دموکراسی غرب، به رضا و ميل خويش رأی ندادند و بيشترين رأی را به کسی دادند که او را از خود و خود را از او می دانستند.  به طور مثال:

در يک طرف انتخابات سيصد ميليون دالر ملل متحد و حمايت بيش از 40 کشور خارجی حاکم در افغانستان + ثروتمندان و صاحبان نفوذ + حکومت افغانستان با همه دار و دسته هايش + کانديدانی که به وابسته گی قومی، سمتی، لسانی و مذهبی می نازيدند و به آن ها دامن می زدند، "گذاشته بودند" تا از ميان شخص مورد نظر جامعۀ جهانی را به اصطلاح از طريق انتخابات به حيث زعيم برچينند تا تکيه بر اريکۀ قدرت زند و به حيث شخصيت قانونی و ممثل ارادۀ مردم به خواسته های جامعۀ جهانی در افغانستان صحه گذارند.

در سوی ديگر اين همه دار و دسته ها کانديدی به رياست جمهوری گذاشته شده بود که در زير آسمان و به روی زمين خدا به جز خيمۀ کوچکی نه پناهگاهی داشت و نه ثروتی و نه هم مدعی وابسته گی مذهبی، قومی و سمتی بود.

اما او به صفت يک افغان و مسلمان باور پيدا کرده بود که مردم جرئت و شهامت آن را دارند تا برخلاف خواست کشورهای مهاجم در افغانستان به شخص مورد نظر خويش رأی دهند.

از آنرو مانند ستاره ای در تاريکی و نا اميدی می درخشد و با اتکاء به خداوند بزرگ و تکيه بر مردم خويش خود را به رياست جمهوری افغانستان نامزد می کند.

مردم به پاکی و علميت او باور پيدا کرده بودند، زيرا اولين شخصی بود که در زمان سرازير شدن دالرهای جامعه جهانی سر جوال را با همرديفان خود نگرفته بود و استعفا کرده بود.

مردم او را می شناختند به اينکه او يک افغان و مسلمان است و به آزادی و حاکميت ملی مردم خويش عشق می ورزد و در زد و بندهای جنايت پيشه گان در تفرقه افگنی قومی، مذهبی، لسانی و سمتی نه تنها شرکت نکرده، بلکه از آنها نفرت هم دارد.

بناءً بدون بغض و کينه، طبقۀ خاموش اقوام مختلف افغانستان به وی احترام می گذارند و احتمالاً به پيروی از گفته اش به وی رأی می دهند، زيرا او گفته بود:

از پول داران پول بگيريد، اما به وجدان خود رأی بدهيد.  ولی بعدها ثابت شد که طرفدارانش از مردار خواران پول نگرفته بودند، اما به وجدان خود رأی داده بودند.

نتيجۀ انتخابات:

از رديف اول دو نفر زانو به زانوی هم زدند و يکی خود را بر ديگری موفق خواند.  بناءً اسناد و شواهد مستند و بی شماری را يکی به نفی ديگری به دسترس مردم گذاشتند که در رأی گيری غبن کرده بودند و هزاران کسی که اصلاً در حوزه های انتخاباتی حاضر نشده بودند در جمع رأی دهنده گان هر دوی شان شمارش شده بودند.

با چنين اسناد واضح و روشن، اگر حقانيت در ميان می بود، به شهادت يکی بر ديگری هر دو غبن کرده بودند.  منتها يکی کم و ديگری بيشترک.  بناءً هر دو بايستی قانوناً از رديف نامزدی رياست جمهوری به حيث غابن حذف می شدند.

در رديف دوم داکتر رمضان بشردوست در شمارش آرا برندۀ سوم شده بود که نه دعواگری در ميان بود و نه تقلبی و بازهم اگر حقانيت وجود می داشت و مردم حاکميت ملی می داشتند، داکتر رمضان بشردوست رئيس جمهور برحق و قانونی افغانستان می بود نه ملا و نه طالب و نه هم طرفدار کلبی يا مقصود به نام پشتو زبان يا دری زبان.

پس با چنين تصميم جسورانه و تشخيص عالمانۀ مردم افغانستان آنهم در زير سلطۀ اردوی بيش از چهل کشور پيشرفته و قدرتمند جهان، نامردانه و غير منصفانه نخواهد بود اگر شهامت و ايمان داری چنان مردمی را نفی کرد و بر اجانب حواله نمود؟  آنهم پس از پياده کردن تفرقه های قومی، نژادی، زبانی، سمتی و مذهبی توسط شوروی ها در افغانستان و دامنه دادن به آن از سوی جامعۀ جهانی.

***
به طور مثال در زمان اشغال افغانستان توسط شوروی برای درهم شکستاندن وحدت و برهم زدن مقاومت ملی در وزارت اقوام و قبايل 9 معين به رتبۀ وزير به نام 9 مليت مقرر شده بودند: پشتون، تاجک، هزاره، اوزبک، ترکمن، بلوچ، نورستانی، پشه ای، هندو و سيک.
در رأس ادارۀ مليت ها اشخاصی را گماشته بودند که از بی دانشی ملی و عقده مندی قبيله¬ای به خون يکديگر تشنه بودند و برای اينکه يکی به مقابل ديگری ايستادگی و مقاومت کرده بتواند به هر مليت اجازه داده بودند تا از مردم خويش دسته جات مسلح برای دفاع از حملۀ مليت های ديگر ايجاد کنند.
ديری نمی گذرد که کندک ها، غندها و حتی فرقه های قومی از چنين قماشی در افغانستان در تحت ادارۀ "خاد" تمويل و تسليح می شوند. و برای فروکش کردن قيام های مردمی به ضد اشغالگران شوروی و شعله ور ساختن تفرقه های قومی در سرکوب پشتون ها اوزبک ها را می فرستادند و جهت خاموشی تاجک ها قوت های قومی پشتون را، و...
و برای اينکه دامنۀ تفرقه ها را بازهم تشديد کرده باشند و توسعه داده باشند همزمان بر تجويز تجزيۀ افغانستان وزارتی در کابينه به نام وزارت مليت ها تأسيس می کنند که آشکارا کارمندان اين وزارت را به استثنای پشتون ها از ديگر مليت ها انتخاب کرده و می گفتند: پشتون ها زندگی قبيله ای دارند و نمی شود آنان را به حساب مليت که يک پديدۀ جديد اجتماعی است برشمرد.
و مصيبت بارتر از همه اينکه قوای مسلح افغانستان در ماه اسد 1367 هـ.ش. چهار ميليارد دالر خريد اسلحه را از اتحاد شوروی قرارداد می کند و تمام وسائل حمل و نقل دولتی و حتی شخصی از جانب قوای مسلح موظف به انتقال سلاح از بندر حيرتان به کابل می شوند. آنهم در روزگاری که هزاران تن مواد خوراکی و سيلوهای مزار شريف و پل خمری ذخيره بود و فغان مردم کابل از عدم وسائل حمل و نقل از گرسگی به آسمان نارسيده خفه می شد.
در چنين شرايطی به استثنای نيروی هوايی و دافع هوا و راکت های بزرگ مانند اسکاد و غيره متباقی اسلحه ميان قوت های قومی توزيع می گرديد و در واقع افغانستان را به روی صندوق های باروت می گذاشتند تا با يک شعله همه با هم زير و رو و به حمام خون مبدل شوند.
با وجود تمام نيرنگ ها و صرف ميلياردها افغانی، در اثر درايت و درک مردم افغانستان از توطئه گران، به خادی ها اجازه ندادند تا به استثنای فرقۀ قومی پشتون های سنی مذهب در خورد کابل و فرقۀ قومی شيعه مذهب هزاره در قلعۀ قاضی در زمان رياست جمهوری برهان الدين ربانی ديگر اقوام را هم طبق پلان به هم درگير و سرزمين شان را به حمام خون تبديل کنند.
آيا بی تفاوتی و گناه شمرده نمی شود که شعور و استعداد و تشخيص چنين مردمی را در انتخابات و آنهم در چنان شرايطی که توانسته باشند خط فاصلی بين نيک و بد بگذارند و در تأمين وحدت و ارادۀ ملی سربازانه در رأی اشتراک کنند، ناديده گرفت؟ و به غندی خير تکيه زده دفاع جانانۀ آنان را از وطن شان به پاکستان نسبت داد و آنان را پاکستانی خواند؟ در حاليکه اشغالگران به شهامت و جانبازی و درايت مردم افغانستان برای آزادی شان روز تا روز سر احترام فرو می آورند و افغانستان را قبرستان ابرقدرت ها ناميده و يکی پشت ديگری از آنجا خارج می شوند و اما ما؟
***
بر می گرديم به بحث روی مداخلات پاکستان (صفحۀ 60) و اميدواری به قرضۀ ايران (صفحۀ 63).
حکومت پاکستان به جای اينکه از مداخلات بی موجب از دستگيری و شکست گماشته گان خويش در افغانستان احساس شرمنده گی و خجلت کرده باشد، برعکس از دستگيری و کشته شدن تنی چند از آشوبگران از جانب حکومت کابل با آب و تاب زياد خبر پخش می کردند. ولی در کنار آن روز به روز از شدت خبرهای تخريبی پاکستان در بارۀ جمهوری افغانستان کاسته می شد.
با فروکش کردن مخالفت های لفظی، صدراعظم پاکستان ضمن مصاحبه با خبرنگاران (9 عقرب 1354 هـ.ش.) گفت که او به خاطر مذاکره با رئيس جمهور محمد داود آماده است به کابل سفر کند. و متعاقباً سفير پاکستان وزارت خارجه را در جريان درخواست ملاقات بوتو گذاشت که او می خواهد جهت رفع اختلافات ميان دو کشور به کابل سفر کند.
اين گزارش به حکومت افغانستان غيرمنتظره بود، زيرا هيچ گاه حکومت های پاکستان کلمۀ اختلافات بين دو کشور را به زبان نمی آوردند و آنچه افغانستان در حمايت از خواست پشتون ها و بلوچ ها اظهار می کرد، حکومت پاکستان آنرا مسائل داخلی پاکستان گفته به حرف های افغانستان اعتنا نمی کرد.
در جوزای 1355، هشت ماه بعد، حکومت افغانستان به ديدار بوتو به حيث مهمان رسمی موافقه کرد.
صدراعظم پاکستان يک ماه بعد در 17 سرطان 1355 برای سه روز به کابل آمد.
در مذاکرات بوتو، صدراعظم پاکستان، نويسنده به حيث معاون محمد داود اشتراک داشت. محمد داود به بوتو گفت که او از صميم قلب آرزو دارد دعوايی که از مدت مديدی ميان دو کشور مسلمان ايجاد ناراحتی کرده به يک حل قابل قبول بيانجامد تا از حالت برهم و درهم ميان دو کشور و نتايج زيانبار آن جلوگيری به عمل آيد.
اوشان فرمودند برخلاف تبليغات و تصورات پاکستان، افغان ها برای بربادی پاکستان هرگز نه اراده داشتند و نه هم دارند. متأسفانه زمامداران پاکستان هيچگاه نخواستند که ادعای افغانستان در بارۀ پشتون ها و بلوچ ها را بدانند و آنرا بدون تفکر عليه پاکستان گفته رد می کردند.
محمد داود گفتند: برای رها کردن اين روش تنگ نظرانه تهور فکری جديدی لازم بود که خوشبختانه صاحب نظری مانند شما بالآخره بدان دست يافتند. محمد داود توضيح دادند که افغانستان نمی تواند در کمک به پشتون ها و بلوچ ها و در شناختن حقوق آنها بی تفاوت باشد و برای مردم افغانستان واپسگرايی از خواستۀ آنها کار ساده نيست.
محمد داود گفتند: آنچه بر بلوچ ها می گذرد (در آن روزها جنگ بلوچ ها با پاکستان هنوز پايان نيافته بود) احساسات نيک همسايگی را مخدوش می سازد و می خواهيم که پاکستان جنگ با آنها را متوقف و رهبران پشتون ها و بلوچ ها را از زندان رها کرده و بدين صورت راه اعادۀ حقوق آنها را هموار سازند.
محمد داود گفتند: مقامات پاکستان با زير پا کردن حقوق پشتون ها و بلوچ ها می خواهند از ويرانی پاکستان جلوگيری نمايند، ولی اين روش نتيجه ای را به بار خواهد آورد که پاکستان آنرا نمی خواهد (اشاره ای بود به روش پاکستان در بنگال که سبب تجزيۀ پاکستان گرديد).
محمد داود گفت: مصالحه ميان پشتون ها و بلوچ ها و حکومت پاکستان ضروری است و اين به سود همۀ جوانب ذيدخل است.
مقابلتاً صدراعظم پاکستان گفتند: حکومت پاکستان علاقه مندی برحق افغانستان را در مورد حسن نيت به پشتون های ساکن پاکستان و حفظ حقوق آنها را می پذيرد.
بوتو تبسم کنان اضافه نمود: ما می خواهيم افغان ها در راه بهبود همۀ مردم پاکستان علاقه داشته باشند نه تنها در مورد پشتون ها.
محمد داود بلادرگ گفت: اجازه بدهيد اول غم خود را بخوريم، باز غم همسايه را.
بوتو گفت: کاملاً فرمودۀ شما را تصديق می کنم و بايد به پشتون ها اجازه داده شود تا سرزمين خود را "پشتونستان" بنامند.
محمد داود بدون تأمل گفت که اين کار خود پشتون هاست که برای وطن خود چه نامی را انتخاب می کنند.
در پايان اظهار اميدواری گرديد تا مذاکرات به سطح رهبری، جهت حل اختلاف ميان دو کشور وقتاً فوقتاً دائر گردد.
زمامداران پاکستان که از بدو تأسيس پاکستان هر نوع مذاکره ميان افغانستان و پاکستان را در بارۀ اعادۀ حقوق پشتون ها و بلوچ های ساکن پاکستان حتی به وساطت شاه ايران و عربستان سعودی و ديگر کشورهای مسلمان نپذيرفته و رد می کردند، با چرخش غير منتظره و روی آوردن به سوی افغانستان، آنهم برای مذاکره در بارۀ اعادۀ حقق پشتون ها و بلوچ ها، توجيهات و تبصره های متفاوتی را در محافل سياسی سبب شده بودند، اما واقعيت امر اين است که زمامداران پاکستان که در اثر بی توجهی به خواست مردم بنگال مرتکب تجزيۀ پاکستان شده بودند، نمی خواستند تا آنچه در بنگال ديده بودند در پشتونستان مشاهده کنند.
بعد از سفر بوتو به کابل محمد داود به من گفت: مذاکرات مفيد و دلچسپ بود اما زمامداران پاکستان مردمانی نيستند که به گفتۀ آنها اعتماد کرد، ولی به هر صورت بايد کوشيد تا رهبران پشتون ها و بلوچ ها از زندان های پاکستان آزاد شوند تا حتی المقدور از فضای مساعد شده برای اعادۀ حقوق خويش استفاده کنند.
حکومت پاکستان که به روزهای اول جمهوريت احساس خوشبينی به حکومت افغانستان را از دست داده بود و با کودتاهای نافرجام ماه های سنبله و عقرب 1352 و کودتای نافرجام 27 سرطان 1354 مستقيماً همکاری، تحريک و تشريک مساعی داشت، در مقابل پايداری و سياست واقع بينانۀ حکومت جمهوری افغانستان طوری که ديده آمديم از خود نرمش نشان داد و با سفر بوتو صدراعظم پاکستان به افغانستان و سفر محمد داود به پاکستان و آزادی سرکرده گان پشتون و بلوچ از زندان های پاکستانی روزنۀ خوبی جهت ادامۀ مذاکره بين دو کشور بالای خواست پشتون ها و بلوچ های مقيم پاکستان به وجود آمده بود.
و اما اميدواری های ما و کمک های ايران:
همزمان با بازگشت محمد داود از دعوت شاه ايران به کابل، حکومت ايران اعتبار نامۀ ده ميليون دالر جهت سروی خط آهن در افغانستان و صد عراده سرويس مسافربری را به افغانستان صادر کرد.
بناءً سروی خط آهن به داوطلبی بين المللی گذاشته شد و يک کمپنی فرانسوی برنده شد. سپس کار سروی آغاز و چون راه تمديد خط آهن بيشتر از 90% هموار بود، از آنرو سروی مقدماتی در ظرف يک سال رو به خلاصی بود و آرزو برده می شد که تا پايان سال 1362 هـ.ش. خط آهن از اسلام قلعه، هرات، فراه، قندهار، غزنی، مس عينک کابل و تا معدن حاجی گک به بهره برداری آغاز و مورد استفاده قرار گيرد.
سرويس های قشنگ و مستريح مسافربری قطار پشت قطار وارد کابل می شد و در نقاط مختلف شهر کابل جهت حمل و نقل مردم به کار افتيده بود.
به هر صورت با وارد شدن سرويس ها بدون سند و مدرکی حتی به دوائر رسمی دولتی گفته می شد که سرويس ها تحفه ای است که شاه ايران به رئيس دولت افغانستان پيشکش نموده اند.
توأم با پخش همين آوازه ها بود که وزير تجارت به مجلس وزرا گفت که وزارت بازرگانی ايران به ما نوشته اند که سرويس های صادر شده به افغانستان متعلق به شرکت خصوصی ايرانی بوده و شامل قرضه های دولت ايران به افغانستان شده نمی تواند.
وزير تجارت گفت: مطابق شرايط شرکت، حکومت افغانستان بايست قيمت سرويس ها را در ظرف پنج سال با ربح 13% بپردازد.
وزير تجارت علاوه نمود که وزارت تجارت درخواست خريداری صد عراده سرويس را رسماً از حکومت ايران و از قرضۀ آنها نموده است.
وزير پلان گفت: قرضه های قصيرالمدت اکثراً از هشت تا ده سال و ربح آن معمولاً از پنج تا هفت فيصد تجاوز نمی کند. اما حالا در برابر يک عمل انجام شده قرار گرفته ايم که نمی توان سرويس ها را مسترد کرد و نه هم قبول قرضۀ فوق العاده را.
به هر صورت مجلس وزرا به وزارت ماليه هدايت داد تا قرضۀ سرويس ها را مطابق نوشتۀ وزارت بازرگانی ايران بپردازد. اما نزد اکثر وزرا سوالی پيدا شده بود که سرنوشت قرضه های بزرگتر ايران فردا چه خواهد شد؟ بعضی ها هم می پنداشتند که اين موضوع بدون گزارش از حضور شاه ايران صورت گرفته است.
اما محمد داود با وجود حفر نهر بزرگی در پايان دريای هيرمند و موضوع سرويس ها بازهم به وعده های شخص شاه ايران به کمک های اقتصادی به افغانستان خوشبينی زيادی داشت. و حتی می پنداشت که با استفاده از رقابت و هم چشمی دولت سعودی با ايران می شود کمک های بيشتری از سعودی ها و ديگر کشورهای خليج فارس برای آبادی افغانستان کسب نمود. و اگر احياناً کسی به وی می گفت که حکومت های حوزۀ خليج فارس صلاحيت قرضه دادن بدون اجازۀ امريکا را ندارد خوشش نمی آمد.
بناءً او بيشتر در جلب سرمايه گذاری کشورهای خليج فارس برای پيشرفت افغانستان می انديشيد تا پخش افواهات تخريبی آنان در بارۀ ياران سرسپرده اش.
از جانب ديگر، تشويشی را که در همان روزهای اول جمهوری (تعويض وی با يکی از همرزمانش) در وی ايجاد کرده بودند باعث شده بود تا نخواهد يارانش در ساحۀ بين المللی چه، که حتی در خانۀ خود هم شهرت و محبوبيت خويش را حفظ کنند.
از آنرو نه خود از اتهامات بی بنياد به يارانش (کمونيست های پيرو شوروی) دفاع می کرد و نه هم به آنان اجازه می داد تا از خود دفاع نمايند.
ديگر در بياينه هايش از آنانی که به فرمودۀ خود شان سنگ تهداب اولين جمهوريت را در افغانستان گذاشته بودند، خبری نبود، و شب پرمخاطرۀ 26 سرطان 1352 هـ.ش. کاملاً به فراموشی سپرده شده بود.
با اينکه در روزهای قبل از تغيير نظام، به اين واقعيت باور داشتيم که قيام های مسلحانۀ مخفی در دو مرحله به ناکامی مواجه می شوند:
اول اينکه: يک يا چند نفر از صف کودتاچيان رو می گردانند و طرف مقابل را در جريان ماجرا قرار می دهند، و کودتاچيان بدون اينکه بجنبند دستگير و محاکمۀ نظامی می شوند (رفتن بر سر دار).
دوم اينکه: بعد از کاميابی و رسيدن به قدرت نتوانند وحدت و همبستگی هم پيمانان را حفظ کنند.
متأسفانه با فراموشی آنچه از سرنوشت ديگر کودتاها در ديگر نقاط جهان آموخته بوديم، بدون هيچ ضرورتی به ناچيز شمردن سهم ياران خويش در کودتا و يکه تازی تلاش می کرديم و آنهم در روزگاری که از حمايت و پشتيبانی کامل و بی شائبۀ صاحب منصبان صادق، پاک نفس و وطن دوستان ناترس و کليدی اردو برخوردار بوديم و به کمک و ياری آنان بود که در تغيير نظام و سپس بر دسائس خوانده شده فائق آمده بوديم.
با استفاده از چنين محيط پر از آرامش، پلان های اقتصادی و انکشاف همه جانبه در کشور به طور دلخواه در عمل پياده می شد و در اصلاح قوانين مطابق روحيۀ جمهوريت قانون دانان زيادی مشغول اصلاحات و بررسی بودند.
در اين ميان قانون جزا، مراحل قانونی خود را پيمود و اميد آن می رفت که قانون مدنی تا ختم سال 1354 و اوايل 1355 هـ.ش. مراحل قانونی خود را بپيمايد و در محاکم شرعی مورد استفاده قرار گيرد و هم قانون اصلاحات و توزيع اراضی رو به خلاص شدن بود.
خطر جدی حاکميت دسته جمعی را که هدف اصلی و اساسی جمهوری بود تهديد نمی کرد. اما صاعقۀ نامرئی با جرقه های سوزنده اش وحدت و همبستگی ما را نشانه گرفته بود و زمينۀ تخريب جمهوری را به مخالفين جمهوری آماده و مهيا می کرد. و گرگ های باران ديدۀ دولتی با درک بی علاقه شدن رهبر به پيروانش آستين ها را بر می زنند، و خصوصاً ستر درستيز برای تضعيف و پراکنده کردن کودتاچيان يکی را پشت ديگری از وظايف کليدی شان در اردو و نزديکی با رهبری به قطعات اطراف و اکناف افغانستان تغيير و تبديل می کند.
درين باره روزی ضياء مجيد گفت: لوی درستيز قطعۀ انضباط را از نقطۀ نظر تسليحات و تشکيلات به سطح قطقۀ نفر خدمت ها پايين آورده است، و در غيابم در يک روز نزديک به چهل صاحب منصب (گارد) را به امر لوی درستيز به نقاط دور دست کشور تبديل کرده اند و اشخاصی را به گارد فرستاده اند که از هويت و درجۀ آن ها و علاقه مندی شان به رهبری و دفاع از جمهوريت آگاهی ندارم.
احمد ضياء مجيد گفت: چنين پيشامدی را هرگز نه انتظار داشتم و نه حالا قدرت تحمل آنرا دارم.
ديگر کودتاچيانی که زير ساطور لوی درستيز قرار داشتند، جدی تر صحبت و يادآوری می کردند که:
از پيش آمد و خوش گفتاری شما و رهبر شما که قبل از تغيير نظام با ما داشتيد، هرگز نمی شد تصور کرد با چنين بی اعتنايی ها و کم ارزشی ها آنهم توسط اشخاصی که از شما و اقدامات شما در کودتا نفرت داشتند مواجه شويم و پيش روی شما ما را تکفير کنند و گويا به فرمان شما سنگسار هم.
دلسردی و کناره گيری و بالآخره استعفای احمد ضياء مجيد، آنهم در نبود پاچاگل وفادار، زخم ديگری بود که کميته مرکزی (حکومت دسته جمعی) را بی موازنه می کرد. زيرا: احمد ضياء مجيد قبل از اينکه به کودتاچيان جهت تأسيس جمهوريت بپيوندد لمړی بريدمن و مدير پيژند قطعۀ انضباط بود، قطعه ای که سراپا از اشخاص مورد اعتماد و علاقه مند سردار عبدالولی تشکيل شده بود و با جديدترين اسلحۀ سبک مجهز بود و از امتيازاتی که ديگر صاحب منصبان اردو به آن دسترسی نداشتند برخودار می شدند، از قبيل خوراکه و البسه.
سردار عبدالولی، ضياء مجيد را بچۀ کاکا خطاب می کرد و حفاظت و نگهبانی محل بود و باش سردار عبدالولی به او اعتماد شده بود.
صاحب منصبان و حتی افراد عادی اين قطعه جهت وفادار ماندن به عبدالولی زير ذره بين دستگاه های استخبارات دولت قرار داشتند و با کوچک ترين انحراف شديداً مجازات می شدند. زيرا در آن شب و روز ادارۀ اردو و بقای سلطنت به اين فرد نمره يک خاندان سلطنتی (سردار عبدالولی) گره خورده بود و برای کودتاچيان دستگيری چنين شخصی، با داشتن آن همه نگهبانان جان فدا، آنهم بدون خونريزی يک معما شده بود.
ولی شميم جمهوری احمد ضياء مجيد را به صف جمهوری خواهان کشانيد و به اميد اينکه سنگی در تهداب جمهوريت شده باشد، خودش و سپس راد مردان ديگری از قطعۀ انضباط به صف جمهوری خواهان پيوستند.
از آنرو مارشال شاه ولی خان و جنرال سردار عبدالولی (پدر و پسر) بدون اينکه آب از آب تکان خورده باشد در صبحگاه 26 سرطان به دام جمهوری خواهان اسير شدند.
(تفصيل در کتاب تأسيس و تخريب اولين جمهوری در افغانستان)
فردای دستگيری پدر و پسر واويلای عجيب و غريبی در دودمان سلطنتی به پا می شود و مقصر و گناهکار اين بی حرمتی به خاندان سلطنتی احمد ضياء مجيد را نشانه گرفتند. يکی او را نمک به حرام می ناميد و ديگری می گفت که او به ولی نعمت خود خيانت کرده است و بايد به حسابش رسيد. ولی همه با هم، همۀ ما را کافر و لامذهب می خواندند زيرا به سايۀ خدا و وابسته گانش اهانت شده بود.