کابل ناتهـ/سال یازدهم/شماره‌ی ۲۵۶/دکتر سید موسی صمیمی/استراتیژی تعرضی عربستان سعودی در بن بست..../بخش پایانی

کابل ناتهـ، Kabulnath

دکتر سید موسی صمیمی
Political Economy
Promoting dialogue and discourse
Dr. Said Musa Samimy
Email: samimy@aol.com
۷ام جنوری

استراتیژی تعرضی عربستان سعودی در بن بست
- اعدام شیخ نمر، برنامه تحریک آمیز سیاسی-

۸. اعدام شیخ نمر باقر النمر، برنامه تحریک آمیز سیاسی

با در نظر داشت ساختار "جنگ های نبابتی" در خاور میانه، ملک سلمان، دشمن شماره یک استراتیژی تعرضی ریاض را در هستی و راهکار ایران شیعه محور تشخیص کرده است. در این راه، نظر به انزوا کشانیدن تهران ناشی از تحریم های جهانی، ریاض در همسویی مقطعی با ترکیه و در "تفاهم هسته ای علیه ایران" با اسراییل از پشتیبانی ایالات متحده امریکا و متحدان اروپایی برخوردار بود. ولی نظر به التزامات "جهانی شدن پسا امریکا" و با وجود مقاومت شدید ریاض، پس از یک دهه ی پر از نشیب و فراز در جولای ۲۰۱۵ توافقات برنامه هسته ی ایران شکل گرفت. با وجود تلاش های واشنگتن تا رهبران عربستان سعودی را در ریاض خاطر جمع بسازد که قرداد هسته با ایران هرگز روابط حمایتی امریکا را در مورد کشور های خلیج خدشه دار نمی سازد، ولی ترس مزمن ناشی از بهتر شدن روابط بین ایران و غرب آرامش حریر پوشان در ریاض را بر هم زد. زمانی که در مذاکرات وین در مورد سرنوشت سوریه، با وجود مقاومت های کشور های عربی خلیج، ایران به مثابه عضو گروه ۱۷ کشور ذی دخل در مذاکرات پذیرفته شد، ملک سلمان قرار را از دست داد. به اضافه آن، نظر به فعال شدن دوباره روسیه در معضل سوریه در اواخر سپتامبر ۲۰۱۵ این امر از طرف ریاض در جهت تقویت همکاری های سه جانبه، محور تهران-بغداد-دمشق تعبیر شده، که منجر به خدشه دار شدن مواضع ریاض در قبال پشتیبانی از نیروهای افراطی وهابی در عراق و سوریه می گردید.

بر مبنای این دیگرگونی های سیاسی، ریاض مانند گذشته ها دوباره ورقه ی تحریک آمیز مذهبی را از "گاو صندوق" حفظ اسناد استراتیژی بیرون کشیده، تا فضای تنش زای سیاسی را در منطقه بیشتر تیره و تار گرداند و به نفع خود بهره برداری کند. ریاض به روز شنبه، دوم جنوری ۲۰۱۶ به شکل تحریک آمیز ۴۷ نفر را به اتهام "ارتکاب تروریستی" اعدام کرد. در این جمله در کنار کسانی که ریاض "پیروان القاعده" خواند، شیخ نمر باقر النمر، روحانی بزرگ شیعه در عربستان نیز داخل بود. (۱۲) هدف ریاض از این "اعدام گروهی"، نخست لکه دار ساختن دامن النمر، مبارز مدنی با "لکه های هراس افکنی" بود. ولی، از آنجایی که ایران در مورد احتمال اعدام شیخ نمر قبلاً هشدار داده بود، ریاض آگاهانه و هدفمند خواست تا با این عمل تهران را به "واکنش سخت سیاسی" مجبور کند.

شیخ نمر در سال ۱۹۵۹ در العوامیه در منطقه شیعه نشین قطیف عربستان سعودی تولد شد و در هنگام مرگ ۵۶ سال داشت.

پس از آغاز "بهار عربی" در تونس و گسترش این حرکت مدنی در سرتاسر کشور های عربی، گروه های مختلفی در عربستان سعودی نیز دست به اعتراض زدند. فعالان مدنی و کارگران مهاجر تا زنان معترض و شیعیان نا راضی در ریاض، جده و قطیف در این اعتراضات سهم داشتند. شیخ نمر در اکتبر ۲۰۱۱ گفت: «مقامات به گلوله ها متکی هستند، به کشتن و زندانی کردن. ما باید بر خروش واژه ها تکیه کنیم، بر کلام عدالت».

در هفته های آینده که اعتراضات ادامه پیدا کرد، پلیس سعودی برای سرکوبی اعتراضات مدنی به قوه متوسل شده و با شلیک گلوله چهار تن از اعتراض کنندگان را کشت. (۱۳) با زخمی کردن و دستگیری شیخ نمر حکومت سعودی خواست تا فریاد مدنی "بهار عربی" را در آن کشور در نطفه خفه کند. طوری که ریاض حدس زده بود، اعدام شیخ نمر با واکنش های ایران منجر گردید، ولی با تفاوت های چشمگیر بین اظهارات نرم مسئولین سیاسی و فریاد خشمګین "تندرو های خود سر" که آنقدر هم "خود سر" نبودند . اگر مقامات رسمی، با وجود "اتهام شعله ور ساختن آتش مذهبی" به آدرس ریاض، از خویشتن داری کار گرفتند، ولی هجوم بخش "نیرو های خود سر" به سفارت خانه و قونسولگری عربستان در تهران و مشهد، زمینه را برای واکنش سخت ریاض آماده ساخت. عربستان سعودی و کشور های اقمار، از قبیل بحرین، کویت و امارات متحده عربی روابط دیپلماتیک شان را با ایران قطع کردند. ولی در قبال این "زمین لرزه دیپلماتیک" در روابط کشور های عربی خلیج و ایران، واکنش کشور های غرب، خلاف توقع ریاض "سازنده و نرمش پذیر" بود. اینکه نمایندگی های کشور های خارج در یک کشور باید مصونیت داشته باشند، یک امر پذیرفته شده دیپلماتیک خوانده می شود و ایران هم بایست این امر را پذیرفته و امنیت اماکن دیپلماتیک را، بدن چون و چرا، تامین کند.

عمل اعدام های همیشگی و خود سر در عربستان دوباره توجه بنیاد های صیانت حقوق مدنی را جلب کرده، تا بر "خدشه دار ساختن حقوق بشر" در ریاض انگشت انتقاد بگذارند. از سوی دیگر کشور های متحد غربی ریاض به نوبت خود، نظر به شرایط تغییر خورده، برخلاف گذشته ها از این خود داری کردند که تنها تهران را به "محکمه" کشانده و درمورد ریاض خاموشی اختیار کنند. چنانچه در جمهوری المان خواست "عدم فرستادن ابزار تعرضی جنگی" به عربستان دوباره اوج گرفت. زیگمار گابریل، وزیر اقتصاد جمهوری آلمان و رییس حزب سو سیال دموکرات های این کشور به عربستان سعودی هشدار داد، اگر به «روند اعدام دسته جمعی ادامه دهد، آلمان در مورد فروش اسلحه به این کشور» بازنگری خواهد کرد. دیوید کامرون، نخست وزیر بریتانیا در مورد اعدام شیخ نمر گفت که کشورش با حکم اعدام مخالف بوده و «آن را در هر شرایطی و هر کشوری، از جمله عربستان سعودی، محکوم می کند.» جاش ارنست، سخنگوی کاخ سفید گفت که ایالات متحده امریکا «نگران نقض حقوق بشر در عربستان» است به ویژه با اعدام های اخیر و کشتن یک روحانی شیعه. (۱۴)

در رابطه با اعدام شیخ نمر نیویورک تایمز، روزنامه معتبر امریکایی در چهارم جنوری ۲۰۱۶ می نویسد که حکومت بارک اوباما اکنون در رابطه با روابط آن کشور با عربستان سعودی با یک تضاد بنیادی رو به رو شده است. نظر به «وابستگی های دوجانبه» کاخ سفید نمی تواند که اعدام یک روحانی دیگر اندیش را در عربستان محکوم کند. اضافه برآن، به نظر روزنامه، امریکا به پشتیبانی "رهبری پر گسست" خاندان شاهی عربستان در منطقه ی متلاطم سیاسی در خاور میانه نیاز دارد. به نظر نیویورک تایمز، شرایط حالا دیگر گون گردیده و، نظر به تولید روز افزون نفت در خود کشور و هم چنان نظر به "پراکندگی رهبری سعودی"، واشنگتن می تواند، فارغ از وابستگی های کلاسیک، در کارزار بزرگتر به "جولان سیاسی" آغاز کند. بروس ریدل، کارشناس سیاسی امریکایی در امور خاور میانه، اوضاع عربستان را نظر به افت قیمت نفت، یک جنگ ناتمام فرسایشی در یمن و شدت رقابت منطقه یی با ایران، وخیم می خواند.

بهر ترتیب، تیر ریاض که با تیره ساختن روابط کشورش با ایران، واکنش کشور های متحد غربی را علیه تهران تحریک کند، نه تنها به خطا رفته است، بلکه "پس لگد" آن منجر به بازکردن مشت پر نیرنگ و تزویر ریاض گردید.

۹. تراز نامه یک ساله استراتیژی تعرضی ملک سلمان

"در سرزمینی که سایه ی آدم های کوچک بزرگ شد، در آن سرزمین آفتاب در حال غروب است." (وجیزه اخلاقی خاور زمین)

استراتیژی تعرضی ملک سلمان عربستان سعودی را، زود تر از آنچه که گمان می رفت، به لبه پرتگاه نزدیک تر ساخت. پس از یک سال حکمرانی خودسر، ملک سلمان با این دشواری ها دست و پنجه نرم می کند:

1) کنش انحصار طلبی ملک سلمان و مجال دادن زیاد به پسرش برای احراز مقام پادشاهی منجر به شدت یافتن رقابت های درون قشری گردیده و شاهزاده های ناز پرورده که هر یک خود را از محمد ابن سلمان برتر و مقدم تر می دانند، روز تا روز بیشتر ناراضی گردیده اند. اینکه این مشی سیاسی یکجا با کم شدن امتیازات اقتصادی شاهزاده های ناراضی چه زمانی به مثابه یک "جرقه" به یک حریق "سعودی سوز" مبدل می گردد، به مشکل می توان پیش گویی کرد.

2) افت قیمت نفت که نود در صد درآمد دولتی عربستان از این "منبع خدا داد" به دست می آید، در سال ۲۰۱۵ منجر به کسر بودجه تاریخی آن کشور با رقم ۹۸ میلیارد دالر امریکایی شده است. همزمان با اعلام کسر بودجهُ ریاض قیمت آب، برق و گاز را به شکل چشمګیر ابلند بده، ازجمله افزایش قیمت بنزین پنجا در صد قیمت تعیین گردیده است. (۱۵) با وجود ذخایر سرشار ارزی، این اصل حکومت ملک سلمان را به تطبیق "سیاست ریاضتی" وا داشته است، که منجر به پایین آوردن یارانه ها شده و در اخیر نارضایتی قشر هایی را به بار می آورد که تا حالا گویا تطمیع می شدند و "استبداد تمامیت گرایی آل سعود" را تحمل می کردند.

3) مداخله نظامی ریاض در یمن که به یک جنگ فرسایشی مبدل گردیده است، به شکل روز افزون، نظر به تلفات ملکی، حیثیت سیاسی عربستان را به مثابه "سرزمین مهد اسلام" سخت خدشه دار ساخته است. مداخله نظامی در یمن گام مهار نشدنی و بلندی است که ریاض متهوّرانه و خارج از توانایی های سیاسی و نظامی اش برداشته است. حملات "توفان قاطع" عربستان سعودی نه می تواند در رویارویی با "قیام راسخ" مردم یمن تاب مقاومت آورد. ادامه مداخله نظامی ریاض در یمن به مثابه یک جنگ فرسایشی از طریق هزینه های بزرگ روز بروز بر اقتصاد غیر تولیدی آن کشور، که بیانگر "تندیس پرستی مصرفی" می باشد، فشار آورده و کسر بودجه حکومت مرکزی را بیشتر می سازد. ریاض دیر یا زود متحدین جنگی منطقه ای خود را از دست داده و کم تر تصور می رود که از پشتیبانی بی قید و شرط و همیشگی واشنگتن هم برخوردار گردد.

4) "خیزش "بهار عربی" نقطه چرخشی بود که عربستان سعودی را از "نفوذ خزنده عقیدتی" و راه یافت "دیپلوماسی مالی" به میدان واکنش های علنی نظامی علیه جنبش های مدنی، به ویژه در کشور های عربی کشاند. ریاض با مداخله نظامی مستقیم در بحرین جنبش بهار عربی را در نطفه خفه کرد. ولی عربستان سعودی، با وجودی که زین العابدین بن علی، رئیس جمهور اقتدار گرای تونس را در آغوش گرفت، نتوانست که سد طغیان توده ها در تونس گردد. ریاض نخست با پشتیبانی از عبدالله صالح، رئیس جمهور اقتدار گرای یمن در خیزش مردمی یمن به مداخله سیاسی پرداخت، که در اخیر این امر منجر به مداخله نظامی گردیده و حتی صالح نیز بیشتر زیر بار سنگین ریاض نرفت و به جنبش مخالف پیوست. عربستان در همسویی با امارت متحده عرب و کویت با رقم بیشتر از ده میلیارد دلاری به کمک نظامیان مصر شتافته و محمد مرسی را از کرسی منتخب ریاست جمهوری آن کشور به زندان ابدی کشاند. مگر همین عربستان سعودی نبود که در همسویی با غرب مُعَمَّر محمد قَذّافی، رهبر سکولار اقتدار گرای لیبی را به خاک و خون کشانده و زمینه ساز جنگ های خانمان سوز در این کشور افریقای شمالی گردید. مگر باز هم همین ریاض نیست که در هم سویی با غرب به جنگ علیه حکومت اقتدار گرای بشار اسد کمر بسته و می خواهد از طریق تقویت مالی و پشتیبانی های نظامی گروه های وهابی-سلفی گامی به سوی تحقق بخشیدن "امپراتوری عرب ریاض محور" بردارد.

پرسش اساسی این است که چه کسی و یا کدام نهاد جهانی به استناد کدام منشور، مداخله ی چشمگیر ریاض را علیه نظام های اقتدار گرای سکولار عربی توجیه کرده، ولی از پشتیبانی خیزش مدنی علیه استبداد قرون وسطایی نظام تمامیت گرای سلفی-وهابی در کشور های عربی خلیج خودداری می کند. تا چه زمانی جهانیان در این مورد خاموشی اختیار می کنند که اداره "امر به معروف و نهی از منکر" نظام وهابی عربستان بیرحمانه دیگر اندیشان را سر زده، دیگر کیشان را به خاک و خون کشانده و خانواده های شان را به ماتم ابدی می نشاند.

5) جهانیان، دست کم از تاریخ یازدهم سپتامبر ۲۰۰۱ به این سو شاهد خون ریزی ها و ناروایی های جفا پیشگان هراس افکن به شکل حاد آن می باشند. ولی مبارزه علیه هراس افکنی که حتی "آرامش درون مرزی" کشور های غرب را نیز برهم می زند، و به دشمن شماره یک بشریت تبدیل گردیده است، هرگز نمی تواند تنها در بعد نظامی منجر به دست آورد چشمگیر گردد. مبارزه نظامی با هراس افکنی بایست با مبارزه چند بعدی فرهنگی-سیاسی علیه ریشه های عقیدتی آن تکمیل گردد که در مکتب سلفی-وهابی تمرکز یافته است. ، امروز بیشتر از همه روشن گردیده است که عربستان سعودی بزرگ ترین حامی و تمویل کننده ی عقاید افراطی در کشور های دیگر، از جمله در پاکستان می باشد. احتمال زیاد می رود که با کم شدن اهمیت استراتژیک عربستان، این کشور دست کم به انزوا کشانده شود.

ملک سلمان با تدوین و پیاده کردن استراتیژی تعرضی نظامی برای نخستین بار توانایی های اقتصادی، سیاسی و نظامی نظام آل سعود را با چالش بزرگ مواجه گردانیده است. به یقین می توان گفت که ملک سلمان آرمان تشکیل "امپراتوری عرب ریاض محور" را با خود به خاک می برد. ولی اینکه حلقه خاصه ای هیرارشی نوپا، نظر به تضاد های چند بعدی چشمگیر، چه وقت سرزمین مهد اسلام را به پرتگاه سرازیر می سازد، غیر قابل پیش بینی است، ولی بهر ترتیب یک معضل زمانی است. با وجود آن هم می توان از همین حالا گفت که استراتیژی ملک سلمان پر مدعا در ظرف یک سال حکم روایی، عربستان را دست کم به بن بست کشانده است.

۱۰. روی کردها

(۱) در این نوشته به ویژه در بخش های نخستین، قسمت های از نوشتار نویسنده در سال گذشته در ماخذ زیر استفاده شده است

دکتر سید موسی صمیمی:

دگرگونی استراتژی ریاض از نفوذ خزنده به مداخله نظامی

-"توفان قاطع"، تبارز جزم اندیشی ملک سلمان در خاور میانه –

http://www.goftaman.com/daten/fa/articles/part41/samimy-09-08-2015.pdf

(۲)

https://foreignpolicy.com/2015/04/29/the-saudi-shake-up-king-salman-whos-out-and-whos-in/?utm_source=Sailthru&utm_medium=email&utm_term=%2AEditors%20Picks&utm_campaign=2015_EditorsPicks_Promo_ACAlliance2RS4%2F29

(۳) دکتر سید موسی صمیمی: ریشه های عقیدتی گروه دولت اسلامی در

گروه "دولت اسلامی" در تباین و تبانی با "القا عده"

- واکنش های نا همگون و پی آمد های ناهنجار –

http://www.goftaman.com/daten/fa/articles/part41/samimy-09-08-2015.pdf