|
۱. پیش گفتار/۱
۲. چرخش سیاسی-مذهبی ملک سلمان در سلسله مراتب حکم روایی/۱
۳. عربستان
سعودی، مهد اصلی پخش و گسترش عقاید افراطی/۴
۴. دیگرگونی استراتژی ریاض از نفوذ خزنده به مداخله نظامی/۴
۵. توانایی نظامی ریاض، زیر ساخت استراتیژی تعرضی/۵
۶. بیگانگی نظام تمامیت گرای عربستان با "حقوق بشر"/۵
۷. "امت
اسلامی" در گرو افراط گرایی سلفی-وهابی/۷
۸. اعدام
شیخ نمر باقر النمر، برنامه تحریک آمیز سیاسی/۷
۹. تراز
نامه یک ساله استراتیژی تعرضی ملک سلمان/۱۱
۱۰. روی
کردها
۱. پیشگفتار
پس از مرگ عبدالله بن عبدالعزیز به عمر نود سالگی به تاریخ ۲۳ام جنوری
۲۰۱۵، سلمان بن عبدالعزیز در ریاض، پایتخت عربستان سعودی بر کرسی قدرت تکیه
زد. سلمان بن عبدالعزیز، متولد در سال ۱۹۳۵عیسوی در ریاض، بیست و پنجمین
فرزند عبدالعزیز ابن سعود، از همسرش حصه و هفتمین پادشاه آل سعود در
عربستان سعودی است.
با حکم روایی ملک سلمان، در تاریخ تمامیت گرایی آل سعودی در کنار تغییر در
ترکیب ساختاری هیرارشی "طیف قیادی" آل سعودی، هم در سیاست "قرائت دینی در
امور دنیایی" و هم در سیاست خارجی ریاض دیگرگونی های بنیادی تدوین و به
زودی پیاده گردیدند. برنامه تحریک کننده اعدام شیخ نمر باقر النمر،
روحانی برجسته ی شیعه در دوم جنوری ۲۰۱۶ در عربستان، آخرین الگوی شقاوت و
خو نریزی نظام تمامیت گرای وهابی به مثابه پی آمد استراتیژی تعرضی ملک
سلمان تلقی می گردد، برنامه ای که "پس لگد" آن استراتیژی تعرضی ریاض را به
بن بست کشاند. در این نوشتار نکات اساسی و اهداف کلی "چرخش سیاسی-مذهبی"
ریاض با در نظر داشت پی آمدهای های سیاسی اعدام النمر در مسیر یک سال اخیر
به شکل فشرده بررسی میگردند. (۱)
۲. چرخش سیاسی-مذهبی ملک سلمان در سلسله مراتب حکم روایی
ملک سلمان نخست از همه، با وجود تداوم "نظام پادشاهی تمامیت گرا"، در بخش
ساختار هیرارشی سلسله مراتب یا طیف رهبری دست به "سنت شکنی" زده و تلاش
کرد تا هرچه بیشتر انحصار قدرت سیاسی را ار یکسو به نفع سیاست محافظه کاری
بیشتر تغییر شکل داده و از سوی دیگر، بر خلاف "وصیّت نامه" عبدالعزیز ابن
سعود، بانی نظام تمامیت گرایی ریاض، زمینه را برای حکم روایی محمد ابن
سلمان، پسر جوان ۳۳ ساله اش آماده سازد. در این راستا ملک سلمان به تشکیل
یک حلقه ی تنگ از دست نشاندگان و پیروان خط تصلبی-تعرضی دست زد. در هسته
این حلقه ی انحصار گرا شخص سلمان قرار داشته و در نخستین حلقه ی پیرامونی
این هسته چهار تن از "برگزیدگان ناز پرور" کرسی های تعیین کننده در سیاست
آن کشور را اشغال کرده اند. در این حلقه، به ویژه محمد ابن سلمان با احراز
پست "نایب ولیعهد و وزارت دفاع" پر نفوذ ترین مهره ی خاندانی تلقی می گردد.
تشکیل این "حلقه ی خاصه" که فراورده بینش انحصاری ملک سلمان می باشد، با
مقاومت سخت شاهزاده های دیگر مواجه گردیده، حریر پوشانی که از احراز این
کرسی های پر نفوذ حالا محروم شده اند، خود را در جدال های سیاسی درون حرم
برای کسب امتیازات هر چه بیشتر نیز شکست خورده می پندارند. این نخستین
باری است که در "خانواده بزرگ آل سعودی" تضاد های "درون حرم سلطان" و
خصومت های "برادر زادگی"، که قبلاً نطفه گرفته بودند، اینک جوانه می زنند.
ملک سلمان به مثابه بازیگر پیش تاز بخش نظامی-سیاسی نظام تمامیت گرای
وهابی، در همسویی با بخش بازیگران مهم مذهبی-وهابی، در گام دوم به دیگر
گونی های احراز کرسی های کلیدی دیگر پرداخت، که آن هم به نفع "محافظه کاری
و عقب گرایی بیشتر" می باشد، از جمله او وزارت امور دینی را به آل شیخ، یکی
از جزم گرایان مشهور و از اخلاف ابن عبدالوهاب که به قرائت تصلبی حقوق جزا
شهرت دارد، واگذاشت. همچنان، از همه مهمتر اینکه ملک سلمان در این
تغییرات، خانم نورا الفایض، یگانه خانم فعال و تحصیل کرده در امریکا را، که
سمت معاونت وزارت زن ها را بدوش داشت، از وظیفه اش سبک دوش ساخت. (۲)
در عربستان
سعودی هفت هزار شاهزاده از دودمان پادشاهی آل سعودی، بدون توجه به شایستگی
شان و یا توجیه دموکراتیک، حکم روایی کرده و درآمدهای سرشار از فروش نفت را
بدون حساب دهی به مثابه "مالکیت شخصی" در اختیار دارند.
ساخت هیرارشی جدید بیانگر این نکته است که ملک سلمان در درازای یک سال حکم
روایی اش، با انحصار گرایی بیشتر در گستره اداری و با جزم گرایی بیشتر در
مورد نقض حقوق بشر به ویژه حقوق زنها عمل کرده و دایره "آزادی های مدنی"
را هنوز هم تنگ تر ساخته است.
۳. عربستان سعودی، مهد اصلی پخش و گسترش عقاید افراطی
از عقاید اسامه بن لادن و ایمن الظواهری، رهبران جفا پیشه ی سازمان هراس
افکن القاعد تا نظرات ابوبکر البغدادی، خلیفه ی خون آشام گروه موسوم به "
دولت اسلامی"، همه جریان های افراطی و جزم گرای معاصر از "جویبار" عقیدتی
سلفی-وهابی آب می خورند. نظرات تصلبی ابوبکر البغدادی از دریچه قرائت دینی
و پیاده کردن شیوه " احکام آسمانی شریعت" در کره خاکی با افکار جزم گرای
ملک سلمان هر گز تفاوتی ندارند. ولی البغدادی مشروعیت حکم روایی ملک سلمان
را تحت پرسش می برد، و خود را به "مثابه فقیه و از تبار پیامبر اسلام"
معرفی می کند. (۳) از آن جایی که ملک سلمان نظر به شرایط حکم روایی سلفی
نه، بلکه بر اساس اصل "پادشاهی ارثی" قدرت را تصرف کرده است، البغدادی که
زمانی خود "جیره خوار مالی و نشخوار کننده عقیدتی ریاض" بود، امروز در
مقابل "ولی نعمت گذشته" قیام کرده است. به نظر البغدادی، ملک سلمان نه از
تبار پیامبر اسلام است و نه فقیه، و همچنان توسط "شورای حل و عقد" تعیین
نگردیده است. پس او واجد شرایط حکم روایی بر سرزمین اسلام نمی باشد. ولی
در عمل ملک سلمان و خلیفه البغدادی هر دو ادعای رهبری "جهان اسلام" را به
سر پرورانده، هر یک نظر به توانایی های سیاسی-اقتصادی خود به "جهاد علیه
کفار" یعنی علیه همه کسانی ادامه میدهند که "پیروان سلفی-وهابی" نباشند.
از همین جهت هر دو بازیگر مذهبی در فرو پاشی سرزمین های مسلمان نشین نقش
فعال داشته و دامان شان بخون تیره ی بی گناه هان (مسلمانان و غیر مسلمان)
آلوده می باشد. از آنجایی که امپراتوری تاریخی اسلام در زمان خلافت عباسی
که بغداد پایتخت آن بود، فرو پاشیده است، ابوبکر البغدادی برای رستاخیز "امپراتوری
عرب بغداد محور" دست به شمشیر زده، در مقابل ملک سلمان در راستای تشکیل
" امپراتوری عرب ریاض محور" بکار برد هر گونه پرخاشگری و هراس
افکنی را، استوار بر آیین سلفی-وهابی با اصل "مشروعیت دینی" جایز می
داند.
۴. دیگرگونی استراتژی ریاض از نفوذ خزنده به مداخله نظامی
بازتاب این چرخش سیاسی در دیگرگونی استراتیژی خارجی ریاض به نوبت خود دارای
ابعاد خطرناک سیاسی-نظامی بوده که منجر به تنش های بیشتر در خاور میانه
گردیده است، در نتیجه می تواند "مواضع سیاسی" ریاض را به چالش بکشاند.
در سال گذشته، زمانی که ملک سلمان پس از یک عمر انتظار بر اریکه قدرت تکیه
زد، پس از پخته کاری پایه های هرم جدید هیرارشی قدرت، در دیدگاه روابط
خارجی آن کشور نیز بازنگری بنیادی کرد. سیاست سنتی روابط خارجی عربستان
سعودی بیشتر و از همه مهمتر در پخش و اشاعه عقاید وهابیت افاده می گردید.
البته که برای پیاده کرو دن این "سیاست نفوذی خزنده" ریاض از منابع
سرشار در آمد های ارزی از درک فروش نفت استفاده می کرد. همین سیاست پخش و
اشاعه عقاید تصلبی وهابیت زمینه ساز بروز نیروهای افراطی در همه کشور های
جهان، به ویژه در سرزمین های مسلمان نشین گردید.
ولی ملک سلمان از "گستره سیاست سنتی" آل سعودی که زمینه ساز نفوذ
عقیدتی وهابیت بود، یک گام بیشتر برداشته و "سیاست پرخاشگری نظامی"
را، به ویژه در خاور میانه در دستور کار قرار داده و هدفمند به نمایش
گذاشت. عربستان سعودی به تاریخ ۲۶ام مارچ ۲۰۱۵ با تشکیل یک ائتلاف عربی به
مواضع "انصار الله"، سازمان سیاسی "حوثی ها" در یمن تحت نام "توفان
قاطع" -
Operation Decisive Storm-
به حملات گسترده هوایی دست زد.
در این حملات ۱۸۰هواپیمای جنگی از کشورهای مختلف عربی شرکت داشتند.
(۴)
با در نظر داشت پیشینه های تاریخ معاصر روابط خارجی عربستان با کشور های
منطقه، این مداخله نظامی ملک سلمان در یمن با پهنا ی بیشتر سیاسی و دگرگونی
های فضای تنش زای حاکم در منطقه برگزار می گردد. در واقع با این عملکرد،
سلمان استراتژی عربستان سعودی مبنی بر نفوذ خزنده آیین وهابیت را با
بعد نظامی، آن هم به گونه مداخله مستقیم به سطح بالاتر ارتقا داد.
البته این راهکار حریر پوش ریاض در یک منطقه متلاطم، نظر به
ابعاد سیاسی، نظامی و مذهبی آن بسیار چالش زا بوده و پی آمد های ناگوار
سیاسی آن نگران کننده می باشند.
علاوه بر سیاست های سرکوب گرانه "بهار عربی" در بحرین و پشتیبانی از
"کودتای نظامی" در جمهوری عربی مصر، ریاض در کنار کشور های متحد غربی و هم
چنان ترکیه در کارزار سیاسی-نظامی در عراق و سوریه نیز نقش خارق العاده ی
بازی می کند. محمد این سلمان، وزیر دفاع عربستان بی پرده از گروه های
هراس افکن مانند "جبهه نصرت"، "احرارالشام" و "جیش الاسلام" در سوریه
پشتیبانی می نماید تا در تعیین سرنوشت کشور های عراق و سوریه "جایگاه تعیین
کننده" کسب کند. یمن نکته ی چرخش و میدان آزمون سیاست تعرضی و هژمون طلبی
ریاض در خاور میانه می باشد. مداخله نظامی ریاض در عراق و سوریه گام مهار
نشدنی و بلندی است که ریاض متهوّرانه و خارج از توانایی های سیاسی و نظامی
اش برداشته است.
۵. توانایی های نظامی ریاض، زیر ساخت استراتیژی تعرضی
ارتقای استراتیژی ریاض از سیاست نفوذی خزنده به راهکار تعرضی-نظامی هرگز
جدا از انکشاف توانایی های نظامی عربستان سعودی شکل نگرفته است، یعنی زاده
ی یک تصمیم تصادفی و آنی نبوده است. برخلاف، این دیگرگونی پی آمد منطقی یک
استراتیژی دراز مدت است که از سال های دور به این سو، هم از نگاه هزینه های
مالی و هم از نگاه ساختار ابزار و تجهیزات جنگی نیروهای زمینی و هوایی
ارتش عربستان به شکل منظم تدوین و پیاده گردیده است.
نظر به ارقام سیپری -
SIPRI
-,
نهاد معتبر مطالعات جنگ افزار ها در سویدن، هزینه ی نظامی عربستان سعودی
در سال ۲۰۱۴ به ۸۰،۸ میلیارد دالر امریکایی بالغ می گردد. (۵) به این اساس
عربستان سعودی پس از ایالات متحده امریکا و چین که به ترتیب هزینه های
نظامی سالانه ۵۸۰ میلیارد دالر و ۱۲۹.۴ میلیارد دالر امریکایی دارند،
حایز درجه ی سوم شده و از روسیه با هزینه ۷۰ میلیارد دالر پیشی می گیرد.
ولی اگر تناسب هزینه نظامی در همان سال با تولید ناخالص اجتماعی به مثابه
شاخص دیده شود، عربستان سعودی با ۱۰،۷ در صد مقام اول را احراز می کند. بر
پایه همین ردیف بندی روسیه، ایالات متحده امریکا و چین هر یک به نوبت با
ارقام ۳،۷۷ و ۳،۳۴ و در اخیر ۱،۳۵ در صد در ردیف دوم ، سوم و چهارم قرار
میگیرند. (۶)
البته
این بودجه هنگفت نظامی عربستان سعودی که در خدمت تقویت ارتش آن کشور قرار
دارد، نه تنها برای سرکوب اعتراضات درون مرزی، بلکه در جهت پیاده کردن
استراتیژی تعرضی ریاض در منطقه مهندسی و پیاده می گردد.
پس از این دید کلی بر حجم هزینه نظامی و سهم آن در محصول ناخالص اجتماعی،
پرسشی در مورد توانمندی نظامی عربستان در مقایسه با کشور های مهم در خاور
میانه به میان می آید. در این مورد جریده بزینس انسایدر –Business
Insider
- در بریتانیای کبیر به نتایج جالبی دست می یابد. نظر به مطالعات این
جریده، عربستان سعودی پس از اسرائیل و ترکیه از نگاه توانمندی نیروی نظامی
در منطقه مقام سوم را اتخاذ می کند. (۷)
در حالی که اسراییل با بودجه ۱۵ میلیارد دالر امریکایی و ۳۸۷۰ تانک و۶۸۰
هوا پیمای جنگی دارای مقام اول و ترکیه با بودجه ۱۶،۱ میلیارد دالر دارای
مقام دوم می باشند، عربستان سعودی با بودجه نظامی بیشتر از ۸۰ میلیارد دالر
و داشتن ۱۰۹۵ تانک و ۶۵۲ هواپیماهای جنگی، مقام سوم را احراز می کند. (۸)
نظر به
حدس اولی های نونن و سیمون هندرسن -
Olli Heinonen and Simon Henderson-
از اندیشکده واشنگتن
The Washington Institute
، عربستان سعودی به شکل بسیار پنهان با پاکستان همکاری نظامی در بخش برنامه
های هسته یی داشته و موشک های ریاض با برد بیشتر از هزار کیلومتر می توانند
با کلاهک های اتمی پاکستان مجهز شوند. (۹)
به این اساس
روشن می گردد که عربستان سعودی برای پیاده کردن استراتیژی تعرضی به سوی "امپراتوری
عرب ریاض محور" از زیر ساخت گسترده ی نظامی برخوردار می باشد.
۶. بیگانگی نظام تمامیت گرای عربستان با "حقوق بشر"
آیین وهابیت
برخواسته از اوضاع نابسامان بادیه نشینی سده هجدهم شبه جزیره عرب الگوی است
از بنیاد گرایی پرخاش گر که بر همه ارزش های مدنی و دست آورد های حقوق بشر
خط بطلان کشیده و این همه ارزش ها را با مهر "کفر و ارتداد" رد می کند.
آل سعودی
در سرزمین بادیه نشین شبه جزیره عرب، استبداد شرقی نوع تمامیت گرایی مذهبی
را با زور و ارعاب پیاده می کند. در جامعه بدوی و شبه جزیره عرب هویت
انفرادی اشخاص با وابستگی های تباری تشخیص و تعریف می گردد. از این رو در
عربستان هنوز هم هویت اشخاص با این وجیزه تعیین می گردد که : بگو از کدام
تبار هستی تا بگویم تو کیستی. در بافت اجتماعی و تباری عربستان - در کنار
آل سعود -دست کم این هشت قبیله اصلی شامل می باشند:
اینزه،
بنی خالد، حرب، آل مورا، مطیر، قحطان، شمار و یطیبی.
از آنجایی
که عبدالعزیز ابن سعود سرزمین عربستان را بنام "عربستان سعودی" نام گذاری
کرده است، قبایل دیگر این خطه را از اشتراک در "هویت ملی" محروم ساخته
است. در نتیجه ابن سعود بزرگترین جفای سیاسی را در حق باشند گان قبایل غیر
سعودی، به مثابه عرب های درجه دوم روا داشته است. مشخصه دیگر این کشور در
نداشتن قانون اساسی مدون و رسمی بروز می کند. امور کشور داری نظر به
مقرراتی که از طرف پادشاهان آن کشور در سال های ۱۹۳۲، ۱۹۵۳ و ۱۹۹۲ تدوین
گردیده اند، اداره می شود. تفسیر وهابی ها از اسلام مهم ترین مرجع اتخاذ
تصمیمات محسوب می شود. تقسیم قوای سه گانه ( قانون گذاری، اجرایی و قضایی)
در نظام سعودی وجود نداشته، هر سه قوه در یک دست یعنی در قوه اجرایی متمرکز
می باشد. پادشاه با شورای وزیران تمثیل کننده قوه اجرایی، در نتیجه تمثیل
کننده قوای سه گانه می باشند. (۱۰)
به این
ترتیب دموکراسی و تمام آزادی های مدنی ناشی از آن به مثابه توجیه حکم روایی
در نظام عربستان سعودی عناصر بیگانه و خارج از حیطه تصورات وهابی ها
میباشند. مجلس شورای عربستان که دارای ۱۵۰ عضو می باشد، از طرف پادشاه
تعیین گردیده و هیچ صلاحیت مستقل حقوقی و یا اجرایی ندارد. این شورا فقط در
خدمت پادشاه قرار داشته و بر اعمال دودمان سعودی صحه می گذارد. حقوق بشر و
به ویژه حقوق زن در گرو تعبیر شرعی آیین وهابیت قرار دارد. از جمله ۱۶۷
کشور جهان، عربستان در قطار پنج کشوری آخری قرار می گیرد، که در آنجا نظام
های استبدادی بیداد می کنند. نظر به شاخص های نهاد فریدم هاوس -
Freedom House
- عربستان از نگاه آزادی های مدنی در ردیف هفت قرار گرفته و به این ترتیب
آخرین مقام را اختیار می کند. (۱۱)
۷. "امت
اسلامی"،
گروگان آیین افراط گرای وهابیت
هزینه های هنگفت نظامی عربستان سعودی و توام با آن ساختار ارتش آن کشور
هرگز با اهداف دفاعی یک کشور صلح دوستی که با همسایگان دور و نزدیک در
همزیستی مسالمت به سر ببرد، هم سازی ندارد. علاوه بر آن ارتش ریاض تنها
برای سرکوبی خیزش های مردمی درون مرزی آن کشور تا به دندان مسلح نگردیده
است. برخلاف عربستان سعودی که پس از اسراییل و ترکیه سومین ارتش قدرتمند را
در اختیار دارد، با طرح استراتیژی تعرضی از این ارتش در جهت گسترش حوزه های
نفوذی در منطقه عملاً استفاده می کند. چنانچه مداخله ی نظامی محمد ابن
سلمان، وزیر دفاع آن کشور از حدود کشور های اقمار از قبیل بحرین بیشتر
گسترش یافته و با تعرض نظامی در خاک یمن، کشور مستقل همسایه ی جنوبی خاتمه
پیدا نمی کند. در کنار مداخله نظامی، به همین منوال تقویت نظامی و پشتیبانی
های سیاسی نیروهای افراطی وهابی مسلک در عراق و سوریه، دقیقاً نظر به همین
استراتیژی دراز مدت عربستان در خدمت نفوذ آیین وهابیت طرح و پیاده می
گردند.
ولی میدان جولان نظامی عربستان، نظر به ساختار های مختلف سیاسی و عقیدتی در
خاور میانه با دشواری ها سیاسی و محدودیت های نظامی مواجه می باشد. گرچه که
عربستان در پیاده کردن سیاست های نفوذی، در مجموع دست کم تا امروز از
پشتیبانی ایالات متحده امریکا به مثابه "کشور متحد" برخوردار می باشد، ولی
دیگر کشور های نیرومند در منطقه، از جمله ترکیه و ایران به نوبت خود دارای
انگیزه های توسعه ی نفوذ سیاسی و بازار یابی اقتصادی اند که در مقابل "موج
خروشان و تباه کن" ریاض سد می گردند. ملک سلمان با هدف پیاده کردن آیین
وهابیت، گرچه که با رجب طیب اردوغان که بیشتر در "خط اخوان ا لمسلمین"
حرکت می کند، تفاوت های اساسی دارد، ولی امروز در قبال عراق و سوریه، انقره
و ریاض در یک "اتحاد مقطعی" با هم کنار آمده اند. هر دو کشور هم پیمان در
"جنگ های نیابتی" با ایران دست و پنجه نرم می کنند. با در نظر داشت اینکه
"نظام ولایت فقیه" در ایران شیعه محور بوده، و شیعه ها در ترکیب مذهبی
مسلمانان جهان یک اقلیت می باشند، ملک سلمان در پیروی از سیاست کلی آل سعود
تلاش می کند تا استراتیژی تعرضی ریاض را با سوژه "اختلاف بین شیعه و سنی"
رنگ آمیزی کند. در حالی که جنگ های خانمانسوز در منطقه قبل از همه هر گز
"جنگ های مذهبی" نیستند، بلکه به مثابه مبارزه سیاسی کشور ها در جهت تعیین
سر نوست خود شان شکل می گیرند. چنانچه هم علوی ها در سوریه وهم حوثی های
زیدی در یمن از راه و رسم تشیع دوازده امامی در تهران فرسخ ها فاصله
دارند. با وجود ادعای وهابی ها، اگر این "فتنه ها" در کشور های خاور میانه
دارای "محتوی مذهبی" هم باشند، قطب بندی آن خلاف تبلیغات وهابی در
"رویارویی بین شیعه و سنی" خلاصه نشده، بلکه ماهیت آن در اسلام نرمش پذیر
هر چهار مذهب رسمی تسنن به اضافه پیروان نرمش پذیر شیعه در "تصادم با
وهابیت" تشخیص می یابد. پیروان آیین وهابیت که در ترکیب مذهبی مسلمانان
جهان کمتر از سه در صد می باشند، با عقاید افراطی و هراس افکنی ناشی از آن
همه "امت اسلام" را به گروگان گرفته است.
۸. اعدام شیخ نمر باقر النمر، برنامه
تحریک آمیز سیاسی
در شماره آینده دنبال ګردد |
