یادداشت کابل ناتهـ

در رابطه با بازتابی پیشینهء نیایشگاه هایی هندوان و سیکهـ افغانستان، به همان دشواری روبرو هستیم که با دیگر موارد تاریخی این اقلیت مظلوم. به بیان دیگر، نبود مؤخذ و منابعی که بتوان به آسانی به آنها دستیازید و حرف های نوشت با مدرک و سند خیلی کم اند ویا اصلن پیدا نگردیده و در دسترس نمیباشند.

دلیل عمده ای این کمبودی ستیز عرب ها و روش ستیز با دگر اندیش هاست که در آغاز یورش عرب ها بر افغانستان مقدس، و پسانها در کردار دولتمردان آن ریشه داشته است و منابع تاریخی و ادبی افغانستان پیش از اسلام را به گونهء نهان و پنهان از بین برده اند.

نخستین باری که در رابطه با کاوش رقم و جایگاه ی نیایشگاه ها و درمسال های اقلیت مذهبی هندوان و سیکهـ افغانستان، تلاش های عملی صورت گرفت،  همانا دهه ای شصت هجری خورشیدی بود و دقیق تر زمانیکه شادروان علامه سعید افغانی، وزیر وزارت شوون اسلامی و اوقاف گردید، این مرد بزرگ، در چوکات آن وزارت، مدیریت عمومی ی را به وجود آورد زیر نام « مدیریت عمومی سایر ادیان» که نخستین مدیرعمومی آن شادروان دوارکه ناتهـ مهـــرا، بود و بعد از درگذشت آن جناب اوتار سنگهـ، که از کارمندان ریاست آبیاری وزارت زراعت و اصلاحات ارضی بود، و تا آمدن حکومت مجاهدین ایفای وظیفه میکرد. جناب اوتار سنگهـ، توانسته بود در اثر کوشش های مداوم رقم ی از نیایشگاه و درمسال های موجود در کابل و دیگر ولایات افغانستان مقدس، را روی کاغذ بیاورد که به گمان زیاد کلن رقم ۱٤٠ باب نیایشگاه و درمسال ها را ظاهر می ساخت. البته محلات آتشسپاری میت، هدف آن پژوهش نبودند.

سال ٢٠٠۳ مادامیکه « ما باشنده گان دیرینهء این سرزمین» را می نوشتم با وضف کوشش های زیاد نتوانستم آن فهرست را که از سوی جناب اوتار سنگهـ، به قیام رسیده بود، نصیب شوم. ناگزیر به پرسش ها از همباوران افغانیم اکتفا کرده درج کتاب ساختم و باری به گونه کوتاه در کابل ناتهـ، هم به شناسایی سپردم.

درین رستا کوشش های جناب دکتر فقیرچند چندیوک، هم ستودنی است. با ابراز سپاس خدمت ایشان، از هموطنانم صمیمانه این خواهش را دارم که چون حالا کمپیوتر و انترنیت در حصص دوردست افغانستان عزیز راه یافته است، می توانند از موجودیت و وضع موجود نیایشگاه و درمسال های هموطنان هندو و سیکهـ شان برایم نوشته و بفرستند و با این همدلی شان منت فراوان بر من خواهند گذشت .

 با محبت و صمیمیت ایشور داس

چند حرف کوتاه
در مورد نیایشگاه های هندوان و سیکهـ افغانستان
 

معابد هندوها و سیکه‌ها در افغانستان بنام درمسال یاد می‌شود. این واژه از دو کلمه‌ی "دهرما" و "شالا" – از زبان سانسکریت - گرفته شده که در اصل "دهرم شالا" می‌باشد که با گذشت زمان به واژه "درم سال" تغییر یافته است. در هندوستان دهرم شالا به محلی اطلاق می‌شود که در آن از مسافرانی که به زیارت می‌پردازند، پذیرایی به‌عمل می‌آید. هر چند معبد هندوها به‌نام "مندر" و معبد سیکهـ ‌ها به‌نام "گورودواره" یاد می‌شود.

اما از آنجایی که شریعت اسلامی، اماکن‌ مقدس آیین‌های غیر اسلامی را با نام اصلی آن‌ها اجازه ثبت نمی‌دهد، در عوض در ثبت قباله‌های ملکی واژه درم‌سال را به‌کار برده‌اند. چنان که گورودواره کارته پروان به‌نام سالون سوگواری ثبت شده است. 

از این گذشته، حتی این قیودات شرعی، از لحاظ معماری بويژه در مورد نمای بیرونی ساختمان این اماکن مقدس هندوها و سیکهـ ‌ها نیز نافذ است و شریعت اسلامی اجازه ساخت به‌سبک معماری خاص خود آن‌ها را نمی‌دهد. 

به‌هر حال، معابد هندوها در افغانستان، به‌دو دسته تقسیم می‌شوند: دسته اول، اماکنی هستند که دور از مناطق شهری، در طبیعت آزاد و معمولاً در کنار رودخانه‌ها و قله‌های کوه قرار دارند و دسته دوم اماکن مقدسی را شامل می‌شود که در داخل شهرها ساخته شده‌اند.

اماکن مقدسه که در طبیعت ازاد قرار دارند عبارتند از

۱− دادا مان سروور، در بلندی های کوه بابا به ارتفاع تقریبی بین ۳۰۰۰و ۳۵۰۰ متر در شمال غرب کابل موقیعت دارد. راه ورودی به ان از طریق شکدره شمالی، کوه پغمان و سرخپارسا است. این جایگاه بنام حوض خاص یاد میشود.این گوشه از طبیعت دارای هوای لطیف و پاک و مناظر زیبا است. شامل ۳ جهیل است بنام کونتهـ هر کدام، سورج کونتهـ، جندر کونتهـ و مانسروور کونتهـ، یاد میشوند. قدامت تاریخی ان بدوران ویدایی میرسد. هندوان سال یکمرتبه طور گرروپی درانجا سفر نموده و پس از غسل در هر سه جهیل به سرود خوانی ونیایش به خاوندگار ویشنو میپرداختند.

‫−۲ جتها شنکر، معبد شیوا و پاربتی است. این مکان مقدس در بلندی کوه دیکجه در اطراف کلاکان کوهدامن شمالی قرار داشته و در کنار ان رود خانه کوچکی جریان دارد. هندوان سال یکمرتبه طور جمعی به انجا رفته پس از غسل در ان دریا به سرود خوانی ونیاش میپرداختند. تاریخچه این نیایشگاه به زمان ویدای تعلق میگیرد.

‫−۳ بال گنگا چشمه بزرگ اب با جویبار زیبا است. عطف به گناگای کوچک است. هندوان معمولا در روز اول ویساک جهت غسل و سرود خوانی به انجا میرفتند.

‫−۴ شیو پولان معبد شیوا و پاربتی است. در نزدیکی قلات قرار دارد. در مغاره کوه ساختمان طبیعی شیوا لنگم موجود است. از قسمت بالایی این شیوالنگم آب جریان داشته و هندوان سال یکمرتبه به انجا رفته پس از غسل به سرود خوانی میپردازند. تاریخچه این مکان هم بدوران ویدایی عطف میشود.

‫−۵ نیایشگاه درگا دیوی در اطراف ولایت غزنی قرار دارد. در ایام نوراتری (ایام روزه هندوان) به احترام از مقام مادر دورگا دیوی مراسمی جمعی برای هفت شبانه روز درانجا دایر مگردید و معمولا شبانه مراسم سرود خوانی با موزیک ورقص اجرا میشد.

‫−۶ گرودواره کوته صاحب. منسوب است به گورو گوبند سنگه. سیکهـ هاو هندوان سال یکمرتبه برای سه روز مراسم ختم گروگرنته صاحب را بجا میاوردند. این زیارتگاه بنام ریگ روان هم شهرت دارد.

‫−۷ باغ سمادا مربوط گورو سایداس است. در گوشی از این باغ دو استوپه موجود است. عقیدتمندان را چنین است که دو جوگی که تمام عمر را در ریاضت پرداختند بنام ها ی سایداس و رامانند در حیطه همین باغ به رحمت حق پیوسته اند. به احترام ویادبود از ان سال یکمراتبه مراسم سرود خوانی را بجا میاوردند. این باغ کمی دور تر از دارالامان در چهارآسیباب ولایت کابل قرار دارد.

‫−۸ چشمه باغ سلطان پور که در حدود ۲۰ کیلومیری جنوب شهر جلال اباد موقیعت دارد. روایتی موجود است که گرونانک دیو جی در حین سفرش به کابل و بغداد ازین راه گذر کرده ودر حیطه این چشمه توقف کرده و صفاتی را در مورد ذکر کرده است. به همین مناسبت میله عننعوی ویساگ در نواحی این چشمه اب با شادمانی و خوشی های زیاد دایر و برای۷شبان روز دوام میکرد. ‫لازم به تذکر است، نسبت اضافه از سی سال جنگ و ویرانی در افغانستان عزیز، رفت وامد درین اماکن مقدسه کاملا از بین رفته ونسبت مهاجرتها و یک تعداد دلایل دیگر دارد از خاطره به فراموشی رفته است.

دسته دوم اماکن مقدسه هندوان وسیکه ها که در حیطه شهر ها قرار داشته و دارای ساختمان و تعمیرات اند.

‫−۱ معبد آسامایی که در پای کوه آسا مایی در نخاص قدیم شهر کابل موقیعت دارد. یکی از قدیم ترین معابد شهر کابل است و از زمان هندو شاهان کابل است. این معبد ابتدا در قله کوه اسامایی قرارداشته ودر زمان حمله اعراب به کابل واطراف ان پس ازابادی حصار های بزرگ بالای کوه اسا مایی و شیردروازه این معبد در پای این کوه انتقال یافثه اسث.

درین معبد چراغ جاودانی به احترام مادر مهر ومحبت (اسا مایی) روشن است. در بخش دیگر این نیایشگاه تاریخی سنگ سیاهی قرار دارد بنام تهاکر جی که در زمان امیر عبدالرحمان خان ،پس از انکه امیر به مناطق پنجشیر و نورستان حمله برد و اهالی انجا را بزور مسلمان ساخت، این سنگ از پنجشیر به اینجا انتقال یافت و بنام تهاکور پنجشیر نیز یاد میشود. از وسط این نیایشگاه جوی عبور میکرد و هندوان در حین مراسم سرود خوانی مقدار زیاد گل و شیر در جوی میریختند وبنا اب جوی مثل شیر سفید میشد بنا بنام زیارت جوی شیر معروف است.

‫−۲ معبد پیر رتن ناته که در باغبان کوچه شهر کابل موقیعت دارد. درین معبد تندیس زیبای از گنیشا موجود است که از نظر سبک مجسمه سازی مربوط به سبک گندهارا است واز قرن دوم میلادی است ک ابتدا در گردیز بوده و بعدا درین معبد انتقال یافته است.

‫−۳ معبد شری تهاکر دواره که در کوچه پایان چوک کابل قرار داشت. این معبد نسبتا کوچک و بنام فقیر خانه شهرت داشت. نماد گورو ساین داس درین جا وجود داشت.

‫−۴ معبد جوتی سروپ که نیایشگاه کوچکی در دروازه لاهوری کابل موقیعت داشت.

‫−۵ معبد گورو ساینداس در هندوگذر شوربازار قرارداشت. معروف به معبد باغچه نماد پیروان کوروسایداس بود.

‫−۶ معبد بهرو ناته که در هندو گذر موقیعت داشت در ان تندیس زیبای بهرو ناتهـ موجود بود و مربوط بدوران هندوشاهان کابل است.

‫−۷ معبد هنومان در هندوگذر موقیعت داشت. معبد کوچکی بود.

‫−۸ گورودواره بابا سری چند در هندوگذر موقیعت داشت. این معبد بنام راهب بزرگ سری چند پسر ارشد بابه نانک معروف بود. درین معبد پنج چراغ جاودان بر رسم یاد بود این راهب و گوروی بزرگ روشن بود.

‫−۹ گورودواره خالصه جی. معبد بزرگ در قلب هندوگذر قرارداشت درین معبد بر علاوه کتاب مقدس گوروگرنته صاحب چراغی هم به یاد شهیدان نیز روشن بود.و به درمسال شهدان نیز شهرت داشت.

‫−۱۰ گورو دواره هری رای صاحب. در هندوگزر قرار داشت.و منسوب به گوروی هفتم سکه ها بود. روایت است که پهایی گور داس یکی از عابدان بزرگ سکه ها برای اولین مرتبه کتاب مقدس گوروگرنته صاحب را از هند به کابل انتقال داده و در همین معبد ان را قرار داد.

‫−۱۱ گورودواره پهایی منسا سنگ نسبتا معبد کوچک و در هندو گزر قرار داشت.

۱٢‫− گرودواره سنگ سبها که در کارته پروان موقیعت دارد.

‫مختصرا قابل یاد اوری است که در سایر شهر های افغانستان در قندهار ۷ معبد، غزنی ۳، خوست۲، گردیز ۲و جلال اباد۳، ولسوالی کجه ۲،لغمان ۲، خان اباد یک، قندوز ۲ و چهاریکار یک معبد وجود داشته است.

متاسفانه در اثر جنگهای سی ساله ، اکثریت این معابد کاملا ویران و نابود گشته، مال ومکنت شان ‫دست خوش چور و چپاول دلیرمردان مجاهد قرار گرفته است.