کابل ناتهـ، Kabulnath




















Deutsch
هـــنـــدو  گذر
آرشيف صفحات اول
همدلان کابل ناتهـ

دريچهء تماس
دروازهء کابل

 

 

بخش اول

 

 

 
 

     نصیرمهرین  m.nasir@web.de

 
 
حفیظ الله امین دردادگاه تاریخ


جمع آوری نظریات، نقد و ابزار نظر از
نصیر مهرین
 
 

   

حفیظ الله امین عامل " سیا " C.I.A ؟

 

پیشینۀ چنین ادعا

پیش از وحدت جناح های خلق وپرچم( سال ۱۳۵۶ )

هنگام بررسی وقایع ورویدادهای دهۀ چهل وپنجاه خورشیدی، به این موضوع برمی خوریم که عده یی ازفعالان سیاسی ومشخص تر، کسانی که طرف ببرک کارمل را گرفتند؛ نورمحمد تره کی و حفیظ الله امین را متهم به عضویت در(Central Intelligence Agency (CIA آژانس اطلاعات مرکزی امریکا "سی. آی. ای " ) نموده اند. (۱) 

نخست کوتاه اشارتی به پیشینه های چنان ادعا داریم وسپس نمونه های حامل آن را می آوریم.

 پس ازانشعاب کارمل (سال ۱۳۴۶) هنگامی که کسی ازاعضای صفوف آنها می پرسید که اختلاف میان خلق و پرچم روی چی است ؟ ویا چرا با تمام نقطه نظریات مشترکی که باهم دارید، ازهم جدا هستید؟ پاسخ این بود که: دررأس خلقی ها اعضای "سی آی ای" حضور دارند. بعد شرحی داده می شد ازسوابق کارنورمحمد تره کی دریک مؤسسۀ امریکایی و اینکه حفیظ الله امین با راه یافتن در حزب، انشعاب را به وجود آورد واگرازاعضای جناح خلق چنان پرسشی می شد، جواب این بود که: ببرک کارمل جاسوس دربارسلطنتی است. جنرال زادۀ اشرافی است که ره به درباردارد وازآنجا دستورمی گیرد.

 


نورمحمد تره کی

  مطابق قول یک تن ازاعضای مرکزیت پرچم، کارمل اعضای کمیته یی را توظیف نمود، که شرح حالی از نورمحمد تره کی را تهیه نمایند. چنان شرح حالی که نتیجۀ " سیا" بودن یا جاسوسی او برای امریکا را به دست بدهد. " کمیته در نشستی درمنزل حسن بارق شفیعی آن شرح حال مورد نظررا تهیه نمود وازطرف جناح کارمل به قسم شبنامه وسیعاً در مرکز و ولایات پخش گردید.

دلایل او که بیشتر پس ازانشعاب ارایه شده اند این ها بودند:  نورمحمد تره کی در خدمت عبدالمجید زابلی قرار گرفت. ازطرف یک مؤسسۀ امریکایی استخدام شد وبه هند رفت. دریک مکتب امریکایی درس خوانده است. نورمحمد تره کی درنهضت "ویش زلمیان" (جوانان بیدار) اشتراک داشت، اما، موقعی که دیگراعضای ویش زلمیان به زندان افتیدند، نورمحمد تره کی درسفارت افغانستان مقیم امریکا به حیث آتشۀ مطبوعاتی مقررشد. بالاخره زمانی که سردارمحمد داؤود درزمان صدارت خود با اتحاد شوروی  نزدیک گردید، تره کی در یک مصاحبۀ مطبوعاتی علیه او سخن گفت.

همچنان در شبنامه افزوده شده است، که تره کی  دوسیۀ اختلاس دارد . . .(۲)

گواهی کتاب ک. ج .ب. در افغانستان، نیزدراین مورد چنین صحه می گذارد: " ببرک، تره کی را به رشوه خوری، تماس داشتن با امریکایی ها، مالک بودن چهارعراده موتر وداشتن  ۴۰۰۰۰۰ افغانی در بانک پشتو( مطابق برداشت مترجم کتاب، منظورنویسنده ازپشتنی تجارتی بانک ویاکدام بانک دیگر به همین نام درکدام کشوردیگرمی تواند باشد.) متهم می ساخت. " (۳)   

 

بعد از کودتای ثور

ادعای تماس با امریکایی ها که چندین سال گریبان نورمحمد تره کی را در دست گرفته بود، پسانتر رفع شد. بهتر است بگوییم، مرگ او وآن هم به دستور حفیظ الله امین زمینۀ فراموشی اتهام را مساعد نمود و روی حفیظ الله امین تمرکز بیشتریافت. آن هم پس ازگذشت مدت کوتاهی از کودتای ثور؛ که تنش های خلق وپرچم دوباره تبارزیافت .

  جناح پرچم او را همواره ( جزمدت کوتاهی در فاصلۀ تأمین وحدت  ۱۳۵۶ تا پس ازکودتای ثور و تبارز دگر بارۀ اختلافات ) به حیث اجنت "سیا" معرفی کرد. انشعاب محمدطاهربدخشی (۱۳۴۷) از جناح خلق نیز چنین ادعایی را با خود داشت. روابط آنها در پهلوی یادآوری از تسلط شوینیسم عظمت طلبانۀ قومی درجناح خلق، دروجود تره کی و امین، ادعای نفوذ" سیا" را نیرتکرارمی نمودند. ولی رهبری شوروی پس از قتل او، این ادعا را به کار برد. نخستین مورد رسمی آن را پس ازتهاجم نیروهای نظامی شوروی به افغانستان، قتل امین وسپاریدن قدرت به جناح کارمل وبرخی خلقی ها، در مصاحبۀ توضیحی- توجیهی لیوند برژنف رهبراتحاد شوروی با روزنامۀ پراودا می یابیم .

برژنف  طی این مصاحبه درمورد حفیظ الله امین گفت :

" . . . به راستی در افغانستان چه رخ داده است؟

در اپریل سال ۱۹۷۸ دراین سرزمین انقلابی صورت گرفت . . .  از همان روزهای اول انقلاب اینان ( مردم افغانستان) در برابریک تجاوزخشن خارجی قرارگرفتند.

 


ل.برژنف

هزارها وده ها هزارمرد مسلح که درخارج تمرین جنگی دیده اند، وبا عصری ترین جنگ افزارها تجهیز شده اند، به داخل افغانستان فرستاده می شدند، در حقیقت امپریا لیسم همراه با یارانش، یک جنگ اعلام ناشده را علیه افغانستان به راه انداختند.

افغانستان با تائید هرچه بیشتر، می خواست تا به این تجاوز پایان داده شود و برایش اجازه داده شود، تا زندگی نوین وصلح آمیزش رابسازد. رهبری افغانستان که دربرابراین تجاوزخارجی دردوران رئیس جمهورتره کی وبعدتر مقاومت می نمود، بارها خواستار کمک ازاتحادشوروی شد. ما به نوبت خویش به نیروهای درگیردرمسأله اخطاردادیم که اگربه به تجاوز خاتمه داده نشود، دراین زمان دشوارهرگزخلق افغانستان را بی یاور نخواهیم گذارد. اکنون به همه گان روشن است که ما این وعده را وفا کرده ایم.(۴)

عملیات تجاوزعلیه افغانستان با یاری امین، که خود را براریکۀ قدرت رساند، علیه اقشار وسیع جامعه افغانستان دست به اختناق دد منشانه زد، کدرهای نظامی وحزبی را دربند کشید، نمایندگان روشنفکران وجامعۀ روحانیت را که انقلاب ثوربه آنها اتکأ کامل داشت، تحت استبداد خشن قرار داد، . . . خلق افغانستان تحت رهبری حزب دموکراتیک خلق افغانستان، به زعامت ببرک کارمل علیه امین مستبد دست به قیام زدند وبه دوران فرمانروایی اش نقطۀ پایان گذاردند.

اکنون واشنگتن و برخی ازپایتخت های دیگر؛ به ماتم امین مویه سرمی دهند. این مویه گران، زمانی که امین دست به استبداد وسیع زد وقتیکه با عنف وجبروغیرقانونی شادروان تره کی، اولین رئیس جمهورآن کشوررا ازبین برد، کجا بودند؟  . . .

 زمان آن فرارسید که ما کاردیگری جزاینکه به خواست حکومت دوست افغانستان جواب مثبت بدهیم، نمی توانستیم . . . " (۵)  

کارمل که پیشترها نیزچنین ادعایی داشت، درادامۀ ادعا های پیشینه، هنگام پخش سخنرانی اش از تاشکند، در بارۀ امین، چنین گفت :   



 ببرک کارمل

 

" اینجانب ببرک کارمل به مناسبت سقوط مرگبار و واژگون شدن رژیم فاشیستی حفیظ الله امین، این جاسوس سفاک امپریالیزم امریکا و دیکتاتورجباروعوام فریب، به شما هموطنان عذاب دیده مستضعف افغانستان که تاکنون در زیریوغ جلاد آدم کش و شیاد تاریخ، حفیظ الله امین و امینی ها قرار داشتید، درود می فرستم و شادباش می گویم."(۶)

ادعا های کارمل را در چند مصاحبۀ  وی پی می گیریم :

 

"جواب های.ای. برژنف در برابرسوالهای روزنامۀ "پراودا" یک باردیگر تاکید می نماید که اتحاد شوروی  دوست وفادار ومطمئن کشور ما ومردم ما می باشد."(۷)  

 

" . . . امین این طاغوت شیطانی، این خدمتگذارنهایت وفادار و پراستعداد سازمان جاسوسی امپریالیسم امریکا بعد ازشش جدی یعنی بعد از روزی که انقلاب پیروزمند ثور وارد مرحلۀ نوین خود شد، . . . " (۸)

 

کارمل به ادعای وابستگی امین به سیا بسنده نکرده، اسم کشورهای دیگری را نیز درمیان می آورد. وی در این زمینه چنین می افزاید:

" اگر ژورنالیستان دوست نشرات رادیویی، تلویزیونی، وارگان مرکزی دولت جمهوری دموکراتیک افغانستان، حقیقت انقلاب ثور، کابل نیوتایمزیاعصرجدید کابل را بزبان انگلیسی تعقیب نموده باشند. . . با اسناد وشواهد توطئۀ سخت وحشتناک باندامین با همدستی ارتجاع سیاه داخلی، منطقه وبین المللی از واشنگتن تا پیکن، ازلندن الا قاهره تا تل ابیب وارتجاع دیگرکشور ها برخواهند خورد که طبق آن باید ازده تا دوازده هم ماه جدی در افغانستان یک کودتای خونین وحشتناک به وجود میامد . . .

یادداشتهای شخصی به قلم خود حفیظ الله امین وجود دارد که هرولایت افغانستان را، هرقوم وملیت افغانستان را، بصورت مثال ساحۀ پشتونها، هزاره ها، ازبکها، ترکمن ها، تاجیکها را تقسیم دوکرده است وچنین معلوم می شود که او با ازبین رفتن نصف نفوس افغانستان هم موافق بود...

شواهد واسناد کافی موجود است که حفیظ الله امین وباند طراز فاشیستی وی یا بهتر بگویم طرازکنگسترهای امریکایی با تبانی . . .  گلبدین حکمتیار و درسازش با دستگاه جاسوسی انتلجینت سرویس انگلستان، سازمان سی آی ای، وعمال علنی ومخفی رهــبری پیکن، انتیلجنت سرویس اسرائیل نقشه یی دردست اجرا داشت   . . . " (۹) که به یک تروردسته جمعی د ست بزند.

 

در پاسخ به پرسش یک خانم سویدنی"

سوال ژورنالیست سویدنی :

" جلالتمآب رئیس! از آغازانقلاب ۱۹۷۸ رهبران حزب دموکراتیک خلق افغانستان پیهم همدیگرخود را به قتل می رسانند، آیا شما فکر نمی کنید که چنین چیزی بازهم واقع شود؟

جواب :

به خانم محترم اطمینان می دهم که آخرین بقایای توطئه های دسایس سازمان آدمکشان سی آی ای درافغانستان خاتمه خواهد یافت. تمام این کشتارها وتوطئه ها که ازطرف ایجنت امپریالیسم امریکا، حفیظ الله امین به راه افتاده بود ازبیخ وبن و ازریشه از افغانستان خارج خواهد شد.

سوال نمایندۀ رادیو فنلند:

می خواهم بپرسم که اتحادشوروی اعلان کرد، که نیروهای نظامی آن کشوربه درخواست حکومت افغانستا ن وارد افغانستان شده اند، آیا می توانید بگویید که این درخواست از طرف حکومت قبلی حفیظ الله امین صورت گرفته بود، یا حکومت جدید ؟

جواب :

  . . .  بنابردرخواست حکومت سابق یعنی بنابر فیصلۀ شورای انقلابی وموافقۀ حزب، اتحاد شوروی موافقه کرد که قطعات محدود خودرا به افغانستان صرفاً درصورت تجاوز ازخارج مرزها، یعنی ازطرف امپریالیسم امریکا ومرتجعین منطقه به همکاری چین به کارببرد وبعد ازپیروزی مرحلۀ دوم انقلاب این کمک ها تاکید وتائید شد.(۱۰)   

 

کارمل ارائۀ سند در بارۀ امین

سوال  نمایندۀ آژانس باختر:

دراولین مصاحبۀ مطبوعاتی باخبرنگاران فرمودید، که ازحفیظ الله امین شناخت کافی دارید، به این ارتباط آرزومندم توضیح بفرمایید، که دسایس وتخریبات امین درنهضت انقلابی افغانستان چطورآغازگردید؟

جواب :

در بارۀ طومارفجایع وجنایات حفیظ الله امین هم اکنون دررادیوتلویزیون افغانستان وجراید کشور، توضیحات داده شده است. در آینده هم جریان خواهد داشت وتمام حقایق افشأ خواهد شد. جواب سوال شما وقت زیاد را دربرمی گیرد. پاسخ شما درجراید نشر خواهد شد.

راجع به شناخت حفیظ الله امین یک نکته باید خاطرنشان گردد که نشرات امپریالیستی امریکا یک وقت افشأ کرده بود. کسانی که رئیس انجمن محصلین خارجی درامریکا بوده اند، تا عضویت سازمان سی آی ای را نمی پذیرفتند، رئیس انجمن محصلین درامریکا شده نمی توانستند. حفیظ الله امین افتخار می کرد که رئیس انجمن محصلین درامریکا بود. وافتخارعضویت سی آی ای را حاصل کرده بود. ایشیا فوندیشین یکی ازمؤسساتی است که ازطرف سی آی ای تقویه می شود. موسسه ای که حفیظالله امین با نامۀ متحد المال خویش به همکاری آن افتخارمیکرد و آن نامه موجود است وبه تمام افغانها در آنوقت ارسال گردیده بود. امین دراین نامه نونشته است که وی ازایشیا فوندیشن چندین هزاردالر کمک حاصل کرده بود.(۱۱)  

 

کارمل ادعاها را بیشترنموده، گفت : " حفیظ الله امین جانوری عجیبی بود. ما او را تحت مطالعات دقیق علمی قرار داده ایم، تا معلوم کنیم که اوچرا تشنه خون انسانها بود وازخرابی و ویرانی کاشانه مردم حظ می برد؟ عین کاررا امروزآلمان ها درباره هتلر روی دست گرفته اند "(۱۲)

 

جنرال غنی صافی :

  غنی صافی، صاحب منصب وزارت داخله و ازاعضای حزب (شاخۀ پرچم)، در رأس چندتن دیگر، مؤظف شده بود، حفیظ الله امین را دستگیرنماید. امین درخلال صحبت وآماده نشان دادن خویش برای رفتن با آنها، گفته بود که ناوقت شب است، شما نیزامشب درمنزل من بمانید، فردا میرویم. غنی صافی پیشنهاد او را پذیرفته بود. وی سالها بعد در کتابی با نام شب های کابل خاطرات آن شب را نوشته است. یکی از گفته های وی این است که امین درختم تلاشی پارچه کاغذی را پاره کرد و دردهان خویش گذاشت.

اما، وی درحالی که دراین مورد اطمینانی ندارد، می نویسد :

" درمورد پاره شدن پارچه کاغذ که امین درختم تلاشی به شکل خیلی ماهرانه وغیرمحسوس ازبکس دیپلوماتش کشید وجوید وبلعید وما را درعقب یک عمل انجام شده قرار داد، ظاهرا ًبالایش کمی عتاب وغالمغال نمودم، درمورد ورقۀ مذکوردو تصوربرایم پیدا شده بود»

 یکی آنکه شاید این ورق محرم ومهم ازجمله همان اسرارارتباطی سازمان جاسوسی سی آی . ای، بوده باشد، که علیه امین، پرچمی ها اتهام بسته بودند وهمیشه تبلیغ می کردند.

دوم اینکه این ورق شاید لست وشهرت کادرهای مهم وفعال جناح خلق وگروپ خاص خودش بوده باشد، که نباید به دست پولیس می افتاد.(۱۳)

  

 " تاریخ نوین افغانستان":

 " نیمۀ دوم سالهای۱۹۶۰( ۱۳۴۴ به بعد) پیدایش اختلافات دربین صفوف حزب دموکراتیک خلق افغانستان درنتیجۀ فعالیت جواسیس امپریالیسم که به داخل حزب نفوذ کرده بودند، حزب را با مشکلات جدی روبروساخت. درسال ۱۹۶۷ ( ۱۳۴۶) حزب دموکراتیک خلق افغانستان به دو بخش تقسیم گردید. "(۱۴)  

 

برای لیبیایی ها :

1-     غلام مجدد سلیمان لایق

" یازده سال قبل درکشورما تحت رهبری ح.د.خ.ا انقلاب به وقوع پیوست. ایالات متحدۀ امریکا ازهمان آغازازدرون وبیرون علیه انقلاب افغانی، بتوطئه پرداخت. درهمان آغاز بنابرتوطئه های امریکا دروجود حفیظ الله امین حزب مرتکب اشتباهات شد. یک بخش ازاین اشتباهات طبیعی هم بوده است. دراوایل تمام احزاب وانقلاب ها مرتکب چنین اشتباهات می گردد. " (۱۵)  

2-     نجم الدین کاویانی :  

ده سال قبل انقلاب درافغانستان بخاطرخوشبختی مردم افغانستان صورت گرفت.  . . در آغاز انقلاب برخی اشتباهات صورت گرفت وحضورامین درنهضت به دشواری های انقلاب افزود ولی ما آنرا تصحیح کردیم. . . ." (۱۶)    

 

نمونه یی از پذیرفته گی های کیانوری، رهبر حزب تودۀ ایران را بخوانیم :

 

  
  نورالدین کیانوری

 

تأثیرحزب تودۀ ایران درافغانستان را نخست می توان ازنشرات آن حزب پذیرفت. در مورد تأمین روابط وچگونگی همکاری ها وسطوح حزب توده و ح. د.خ ا، باید زیر عنوان جداگانه یی نوشت ودرجای دیگر. دراینجا نمونه یی را ازدرک کیانوری از اوضاع افغانستان وحفیظ الله امین، میاورم. شایان یادآوری است که کیانوری مدتی سمت رهبری حزب توده را نیزعهده داربود.

کیانوری چنین می نویسد :

" حزب دموکراتیک افغانستان

این حزب که با نفوذ ترین سازمان سیاسی درافغانستان بود، سرگذشت بسیارغم انگیری داشت. دراولین کنگرۀ حزب تره کی به عنوان دبیراول وببرک کارمل به عنوان دبیردوم انتخاب شدند. تره کی ازقوم پشتو وببرک کارمل ازقوم دری افغانستان بودند. بلافاصله پس ازکنگرۀ وحدت اختلاف میان تره کی وببرک به شدت پیش ازکنگرۀ وحدت اوج گرفت. وتره کی که به طورغیرقابل تصوری جاه طلب بود ادعا کرد که او به عنوان دبیراول حق دارد، بدون نظردبیردوم، همه دیگراعضای شعبۀ دبیران ومسؤولین شعب کمیته مرکزی را تعیین کند. در پایان این اختلاف نظرها دوبخش حزب یعنی بخش تره کی خلق وبخش ببرک کارمل پرچم به این نتیجه رسیدند، که برای مدتی، یکی از دوبخش، بخش تره کی تمام قدرت اجرایی را دردولت بگیرد ورهبران بخش دیگربه عنوان سفیر درکشورهای اروپای شرقی برگزیده شوند.

 . . . حفیظ الله امین که سرسپردۀ امریکایی ها بود تره کی را ابتدا درروزنامۀ رسمی و دیگرروزنامه ها ورادیو . . . به عرش رساند واو را هرروزبا لقب هایی نظیر" رهبر داهی، قهرمان همه خلق های محروم جهان " و .. . زیر نفوذ خود گرفت وبصورت مورد اعتمادترین فرد تره کی درآمد.

حفیظ الله امین به عنوان وزیرخارجه سفری به امریکا کرد و دستورات لازم را ازآنها گرفت وپس ازبازگشت تره کی اورا بعنوان نخست وزیر نامید. دراین سفرحفیظ الله امین تصفیۀ ارتش را ازکلیه فرماندهانی که هوادارشوروی بودند و قیام را به پیروزی رسانیده بودند، آغازکرد وبه جای آنها افسران تحصیل کرده درامریکا را که مانند خود او سرسپرده بودند، برگزید .

 . . . مقامات شوروی با مدارک غیر قابل تردید به او ( تره کی ) فهماندند که حفیظ الله امین عامل امریکا است؛ و او قول داد که پس ازرسیدن به افغانستان اورابرکنارکند. ظاهرا" امریکایی ها ازاین جریان آگاه شدند وپس ازرسیدن تره کی به کابل پیش ازاینکه او دست به کارشود، حفیظ الله امین دست پیش را گرفت وتره کی را دراطاق خوابش زندانی کرد. واعلامیه داد که تره کی سکته کرده و زیردرمان پزشک است، وپس از مدتی او را به دست دو افسر هوادار خود با گذاردن بالش روی دهانش خفه کرد.

 . . . صبح روز ۶ دی ماه، واحد هایی ازارتش سرخ وارد افغانستان شدند. وبلا فاصله حفیظ الله امین وشماری از همکارانش را بازداشت و دردادگاه علنی محاکمه و محکوم وحکم را که اعدام بود انجام دادند.  " (۱۷)

 

قصد آن را نداشتیم تا تمام مدارکی را بیاوریم که به پیروی از کارمل ادعا نموده اند، حفیظ الله امین عامل وابسته به "سیا" بود. تصور می شود، دراین زمینه، مدارک بالا برای معرفی بخشی ازمخالفین امین یا برای نشان دادن آنانی که ازاو چنین تصویر ارائه کرده اند، بسنده باشد. اما،  در صفحات بعدی، در خلال بررسی خویش به آنانی نیزاشاره نموده ایم که  در کنارامین بودند، ولی پس از گذشت سالها شبه چنان ادعا را تکرار کرده اند.

 

ادامه دارد

...........................

 

 رویکردها وتوضیحات

 

1-      واضح است که درآن سالها، محمد هاشم میوندوال نیزمتهم به چنان وابستگی بود. در حالی که نه درهمان وقت ونه تا حال هیچ سند ومدرکی ارائه نشده است که وی عضو ویا همکار " سیا" بوده باشد.

2-     عبدالقدوس غوربندی، نگاهی به تاریخ حزب دیموکراتیک خلق افغانستان. ص ۲۰. ناشر مؤلف. پشاور ۱۳۷۹

3-     واسیلی متروخین، ک.ج.ب، در افغانستان. ص ۴۱. مترجم احمد ضیأ رهگذر. ناشر انتشارات میوند. پشاور، ۱۳۹۰.

4-      گورباچف نیزاز ۱۱ باردرخواست قوای شوروی ازطرف رهبران پیش ازکارمل ( تره کی وامین )، می گوید، بدون اینکه از "سیا "بودن امین چیزی یاد کند. مراجعه شود به

Michail Gorbatschof, Peretroika, Die zweite Revoloution.s. ۲۲۹.München۱۹۸۷            .

5-        مصاحبۀ مطبوعاتی لیونید برژنف منشی عمومی کمیته مرکزی حزب کمونیست وصدرهیأت رئیسۀ شورای عالی اتحادشوروی با خبرنگارروزنامۀ پراودا. ۱۲ جنوری  ۱۹۸۰- ۲۲ جدی ۱۳۵۸ . وزارت اطلاعات وکلتور. مطبعۀ دولتی .

6-      ازسخنان ببرک کارمل، شام شش جدی ۱۳۵۸. انتشار یافته ازرادیوهای اتحاد شوروی وقت.

7-      مصاحبه های مطبوعاتی ببرک کارمل با ژورنالیستان داخلی وخارجی. ۲۰ جدی ۱۳۵۸. شمارۀ (۲)  ص ۱۰. وزارت اطلاعات وکلتور

8-     مصاحبۀ مطبوعاتی ببرک کارمل شمارۀ (۳)

9-     مصاحبه های مطبوعاتی ببرک کارمل با ژورنالیستان داخلی وخارجی ۲۰ جدی ۱۳۵۸. شمارۀ ۲  وزارت اطللاعت وکلتور.صص ۴-۹

10- صص۲۲-۲۰ مصاحبه های مطبوعاتی  ببرک کارمل شمارۀ ۳

11- ص  ۴۴ - ۴۸    مصاحبه ها شمارۀ ( ۳)

12-  دگرجنرال محمدنذیرکبیرسراج، رویدادهای نیمه دوم سده بیست در افغانستان. ص۱۷۱

۱۳- جنرال عمرزی ( غنی صافی ) شب های کابل، چاپ دوم. ص ۴۳. بنگاه نشراتی میوند. پشاور ۱۳۸۸ خورشیدی.

14-   ص ۳۸ تاریخ نوین افغانستان . 

15-  سلیمان لایق، جریان مذاکرات لیبیا.( مذاکرات با حزب اسلامی حکمتیار)  آغاز بدون انجام ، ص ۳۴

16-   منبع بالا، ص۴۸

17-  آخرین نوشته های کیانوری . انتشار یافته در تارنمای راه توده.

 

 
 

بالا

دروازهً کابل

 

شمارهء مسلسل ۱۹۷            سال نهــــــــــم                      اسد    ۱۳۹۲                اول اگست   ۲۰۱۳