بخش دوم 
 

دراین دوره جشن پر زرق و برق همانا جشن 26 سرطان بود که یک هفته ادامه داشت و بیشتراز گذشته مجلل تر برگزار میگردید. رسم گذشت نظامی، شب های پر جمع و جوش و دوکانهای موقت و سیار چمن حضوری به این تجلیل می افزود .

28 اسد در زمان کودتای هفت ثور( جمهوری دیموکراتیک افغانستان)

در مورد پیش زمینه این کودتا یا خیزش نظامیان سخنان زیادی زده شده اما انچه مسلم است این کودتا ؛ برخلاف کودتای محمد داوود خان خونین باربود . رییس جمهور داوود با تمام خانواده و برخی اعضای کابینه و تعداد کثیر از نظامیان ارگ ریاست جمهوری و تعدادی پیلوتان میدان هوایی بگرام ازاولین قربانیان این کودتا هستند .

شام روز پنجشنبه 7 ثور1357 هـ ش ؛ اعضای ح .د.خ.ا که قبلا" در نظارت خانه کابل توقیف بودند؛ رها ساخته شده  و با تبانی نظامیان ؛ قوای هوایی و زمینی؛ راه موفقیت را پیمودند و جمهوری دیموکراتیک افغانستان را بنیاد گذاشتند . مراحل سیاسی و کودتای داخل رژیم در خاطرات مردم باقی است نمیخواهم بیشتر در مورد بنویسم . اما آنچه که قابل توجه و دقت است ؛ احیآ 28 اسد روز ازادی و استقلال افغانستان است .

ببرک کارمل به مناسبت شصت و سومین سالگرد استقلال کشور که از طریق رادیو تلویزیون ایراد گردید . بعد از تبریکی این روز به مردم افغانستان  اظهار داشتند این پیروزی مردم افغانستان در نبرد نابرابر با امپریالیزم  که تازه در جنگ غارتگرانه امپریالیستی فاتح گردیده بود در اثر مساعی و قیام گسترده و متحدانه خلقهای قهرمان و حماسه ساز افغانستان اعم از پشتونها و تاجکها، ترکمنها، نورستانی ها و غیره در یک جبهه ملی که با جانبازی ها و از خود گذشتگی فراوان صورت گرفت در نقطه اوج خود شکست مفتضح را نصیب تجاوازکاران انگلیس نمود و به سلطه آنان خاتمه بخشید ... دراین هنگام تجلیل از شصت و سومین سالگرد استقلال کشور، مردم افغانستان بحق برکارنامه های تاریخی مبارزان راه ازادی کشور مباهات و فخر می نمایند و از نام فرزند وطن غازی امان الله که استقلال در زمان وی با پیکار مقدس توده های مردم و به قیمت جانهای شیرین و ارزشمند شهیدان راه ازادی حاصل گردید با نیکویی و تمجید فراوان یادآوری میکنند . (43 )

 این روز در سالهای پسین این رژیم ؛ با رسم گذشت نظامی همراه می شد . اما زمامداران این رژیم به تاسی از هدایت مصوبات مشترک کمیته مرکزی حزب ، شورای انقلابی و شورای وزیران ج.د.ا مؤرخ 3 قوس 1364 و 4 ثور 1365 هـ ش فیصله به عمل آورد که روز 28 اسد به مثابه روز اردوی ج.د.ا اعلام کرد . (44 )

همچنان در سال 1365 هـ ش ؛ 67 مین سالگرد استقلال افغانستان منحیث پرافتخارترین روز درتاریخ کشور تجلیل گردید.  داکتر نجیب منشی عمومی کمیته مرکزی حزب به مناسبت 67 مین روز استقلال افغانستان بیانیه تلویزیونی ایراد نمودکه در بخشی از آن امده است : استقلال میراث مقدس پدران و نیاکان قهرمان که در نبردهای سرسخت برای اولین بار در قاره اسیا استعمار گران انگلیس را بزانو درآورد و از آزادی میهن دفاع نمودند . استقلال کلمه پرمحتوا و دارای مفهوم وسیع می باشد که در قدم اول حاکمیت ملی و تمامیت ارضی دولتی را احتوا مینماید .... (45 )

این جشن با رسم گذشت عسکری و سپورتی که از طرف منسوبین اردو ترتیب یافته بود در ستدیوم ورزشی کابل برگزار گردید .نخست قطعات گارنیزون کابل توسط دگرجنرال نظرمحمد وزیر دفاع معاینه گردید . به تعقیب قطعات از مقابل لوژ که اعضای حزبی و دولتی صف بسته بودند ، با جزوتام های خویش گذشتند و مراسم به ساعت 12 ظهر با نمایشات اتش بازی پایان یافت .( 46)

چنانچه دیده میشود دربیانیه ها و  پیام های رهبران دولتی و حزبی این یکنیم دهه ؛ نه خبر از عدم انسلاک است و نه گرفتاری های حقوق حقه پشتونها و بلوچ های تحت حاکمیت پاکستان . برخلاف انچه پیشتر جلب توجه میکند نشان دادن قدرت اردوی کشور و نبرد و جنگ با مخالفان ای است که روز تا روز مناطق بیشتر را تحت اشغال خویش در می اوردند.  این بیانیه ها در آغاز با طمطراق ها ونعره کشیدن ها همراه بود اما در سالهای پسین؛ رهبران دولتی و حزبی با نرمش صحبت مینمودند . اما جانب مقابل با زورو چماق حرف میزد. تا اینکه عمر یکی سرآمد و دیگری بر زعامت نیمه بند افغانستان تکیه زد .

جشن استقلال 28 اسد  در زمان دولت اسلامی مجاهدین

آخرین جشن 7 ثور اصلا" دایر نگردید نجیب در دفتر سازمان ملل به مثابه پناهنده ؛ و اعضای حزب وطن به جان هم افتاده  یکی به طرف مزار و چاریکار و پنجشیر رخت بسته و پای برخی دیگر تا محمدآغه لوگر و چهاراسیاب کشیده شد. در این همه گیر و دار هشت ثور فرا رسید و دولت اسلامی جای ج.د.ا را گرفت .

جنگ های متعدد در شهر و بیرون شهر؛ اجازه برگزاری جشن ها وسالگرد ها نمیداد . با وجود آن تا جاییکه مقدور بود 28 اسد را بدون اینکه نامی از شاه امان الله و یا دیگران برده شود؛ در سطح بیانیه ها و انعکاس آن در روزنامه ها و جراید نشان داده شد . کوشیده  اند تا توجه مردم را به جنگهای سه گانه انگلیس و افغان و نبرد علیه سلطه شوروی جلب نمایند . روزنامه انیس برخی سخنان برهان الدین ربانی رییس جمهور کشور را در کلیشه نقل نموده که : استقلال در واقعیت امر؛ خون بهای مبارزات و مجاهدت های ملیون ها انسان وطن دوست و سلحشور افغان زمین و میراث بزرگ مردم ما محسوب می گردد این میراث عظیم را یک فرد یا یک قشر یا گروه و یا یک قوم و ملیت واحدی به میان نیاورده است بلکه دست آورد و مولود کارنامه های فراموش ناشدنی همه اقوام ، قبایل و ملیت های ساکن در وطن واحد مان افغانستان میباشد .( 47)

مجاهدین ایکه در کابل مستقر بودند تمایل بیشتر به تجلیل 8 ثور داشتند . اما اکثرا" جنگ ها ذات البینی درداخل شهر و بیرون شهر مانع  برگزاری این چنین جشن ها میگردید .

28 اسد یا جشن استقلال در زمان طالبان

طالبان از ایجاد تا اشغال کابل بسیار حساب شده و دقیق ؛ قدرت را بدست آوردند. هنگامیکه کابل از طریق سروبی مورد تهدید قرار گرفت ؛ رییس جمهور ربانی با تمام اعضای دولت و برخی سران احزاب و تنظیم ها راه شمال را پیش گرفتند. طالبان با ورود خویش ؛ برای نشاندادن ترس و رعب شهریان کابل ؛ داکتر نجیب و برادرش را در چهار راهی اریانا متصل دیوار شمالی ارگ اعدام نمودند . آنها شام پنجشنبه 5 میزان 1375 هـ ش = 26 سپتامبر 1996 م وارد کابل شدند . و با ورود خویش قوانین طالبان به اصطلاح شرعیه مع الاجرا قرار گرفت. و دولت اسلامی افغانستان به امارت اسلامی افغانستان معرفی گردید. فقط تعدادی از کشورها انها را به رسمیت شناختند درحالیکه تقریبا" اکثریت کشورها خموش بودند .

با وجودیکه دراین دوره جشن و موسیقی و امثال ان به کلی ممنوع بود ؛ اما در طول زمامداری آنها ؛ جشن سالگرد استقلال به تاریخ 28 اسد تجلیل گردید. به استناد روزنامه انیس؛  78 مین سالگرد استقلال بابیانیه ملاعمر رهبرسیاسی و دینی طالبان اقتتاح شده است .

در پیام امده است که : قبل از همه 78 مین سالگرد استرداد استقلال کشور اسلامی و روز ازادی مردم شجاع و دلیر افغانستان را به تمام مردم مسلمان و مجاهد کشور تبریک و تهنیت میگویم و ازخداوند بزرگ (ج) مسلت می نماییم که این نعمت بزرگ آزادی را که از سوی الله (ج) به این ملت ارزانی شده است برای همیشه به ملت با شهامت و مجاهد این سرزمین مقدر بگرداند. هموطنان مسلمان ، آزادی یک نعمت بزرگ است و ارشاد خداوندی است که ملت مسلمان باید در حریت و آزادی بسر برد. در ذلت زندگی نه نماید و زنده گی تحت اسارت دشمنان اسلام را ترجیح ندهید برای اینکه تحت اسارت دشمن اسلام زیستن جبن و گناه است درراه بدست اوردن حق خود ارادیت و زنده گی ازاد و سربلند مرگ شهادت و سعادت است .

هموطنان مسلمان پدران و نیاکان ما آزادی را به آسانی بدست نیاورده اند بلکه بسیار تکالیف و زحمات را دراین راه متقبل شده اند .... ملا عمر در ادامه از نبرد با انگلیس ها و به تعقیب با روس ها و در پایان از بی توجهی مجاهدین یادآور شده است و در پایان اظهار ارزومندی نموده تا طلبای کرام توانایی نگهداری استقلال را نمایند . ( 48)

همچنان به مناسبت هشتادویکمین سالروز استرداد استقلال کشور روزنامه انیس تحت عنوان « استقلال میراث گرانبها و امانت بزرگ پدران غیورماست » میخوانیم : بریتانیای کبیر این فاتح جنگ جهانی اول که افتاب به اصطلاح در قلمروش غروب نمیکرد به خاطر هندوستان در صدد سرکوبی و جلوگیری مردم ازاده افغانستان سیل سپاه را در سرتاسر سرحدات سرازیر نمود ، درست این زمانی بوقوع می پیوست که ملت آزاده افغانستان بخاطر رهایی از اسارت انگلیس ها و اعلان ازادی خود را اماده پیکار عظیم استقلال طلبانه مینمودند .... ( 49 )

ضمنا" انیس ؛ 28 اسد را روز رشادت و شهادت نیکان ما ثبت نموده و انرا به مثابه گرانبها ترین روز تاریخی در حیات سیاسی مردم ما دانسته است که در قربانیها و فداکاری های قهرمانانه غازیان و مجاهدان ؛ آزادی کسب گردیده است .نویسنده اشتباها" 28  اسد را روز امضا" قرار داد استقلال در راولپندی میداند در حالیکه 28 اسد روز امضا قرار داد راولپندی در کابل است .( 50)

جشن استقلال یا 28 اسد در زمان حکمروایی حامد کرزی

طالبان در اخرین روز ها موفق شد تا قدرت خود را به شمال افغانستان وسعت ببخشند و در صدد تحکیم آن برامدند . مخالفان  امارت اسلامی و حکمروایان دولت اسلامی در راس برهان الدین ربانی با همکاری و مساعدت نظامی و مالی امریکا و ناتو طالبان را از قدرت انداخت اولا" مزارشریف و ولایات همجوار آن و به تعقیب کابل و قندهار سقوط نمود . دولت مؤقت به رهبری حامد کرزی در جلسه بن اعلان شد و متعاقبا" به کابل آمدند . در طول زمامداری در حدود 14 سال ؛ استقلال افغانستان با کج دار و مریز تجلیل گردید. بیانیه ها و ضیافت ها گرفته شد و مراسم گل گزاری به مینار استقلال در حومه وزارت دفاع انجام شد .

چنانچه 28 اسد 1391 هـ ش مراسم گرامیداشت از نود و سومین سالگرد استرداد استقلال کشور با حضور حامد کرزی رئیس  جمهوردرجمع سربازان  طی سخنانی ضمن تبریکی نود و سومین سالگرد استرداد استقلال کشور گفت که امروز جشن استقلال ماست و از دیدن عکس های شهدای افغانستان که در دوره های مختلف از خود ایثار و فداکاری نشان داده اند، خوشحال هستم رئیس جمهور از تمامی رسانه های کشور خواست تا تصاویر شاهان، غازیان، مجاهدان و شخصیت های ملی و تاریخی کشور را برای تقویت روحیه ملی و استقلال طلبی و وحدت ملی و یاد آوری از قربانی ها و فداکاری های آنها، به دست نشر بسپارند . حامد کرزی افزود به نمایش گذاشتن تصاویر یاد شده برای آگاهی بیشتر نسل جوان از تاریخ کشور با اهمیت می باشد .در این مراسم قوماندان نیروهای ناتو در افغانستان و شماری از سفرا و نماینده گان کشور های دوست مقیم کابل حضور داشتند.

در محل منار استقلال تصاویر شماری از شاهان، غازیان، مجاهدان و شخصیت های ملی و تاریخی کشور از جمله یما پادشاه، طاهر فوشنجی، یعقوب لیث صفار، ابو مسلم خراسانی، امیر اسماعیل سامانی، شاه رخ میرزا، سلطان محمود غزنوی، سلطان غیاث الدین غوری، سلطان راضیه غوری، میرویس خان نیکه، شاه محمود خان هوتکی، احمدشاه بابای ابدالی، ملالۍ میوندی، علامه سیدجمال الدین افغان، غازی محمد ایوب خان، وزیر محمد اکبرخان، میربچه خان کوهدامنی، غازی محمد جانخان وردگ، غلام حیدر خان چرخی، سپهسالار عبدالوکیل خان نورستانی، غازی میر مسجدی خان کوهستانی، نایب امین الله خان لوگری، غازی محمد اختر خان، غازی عثمان خان تگابی، ببرک خان ځدران، ملک داوود خان، غازی امیر امان الله خان، علامه محمود طرزی، فیض محمد کاتب هزاره، سپه سالار محمد نادرخان، بابای ملت اعلیحضرت محمدظاهرشاه، سردار محمد داوود خان، محمد هاشم میوندوال، محمد موسی شفیق نکاتی بارز بود که در گذشته از آنها خبری نبود . (51 )

همچنان روزنامه هیواد به مناسبت 93 ومین سال استقلال افغانستان در کنار تصویر شاه امان الله مینویسد که : د افغان ملت اتل بچی غازی امیر امان الله خان چی تردرانه او مدبرانه مشرتابه لاندی یی زموژ باتور ولس خپله خپلوامی بیرته ترلاسه کره او دنری د ازادو او خپلواکو هیوادونو په کتار کی ودرید .

ده له هیواد او ملت سره د زره له تله مینه لرله او دایی تر تولو ستر ارمان و، چی افغانستان د اقتصادی و دی او پر مختگ پر لور گرندی گامونه پورته کری، خبک یی له بیوزلی خلاصون ومومی او نیکمرغه او سوکاله ژوندانه خاوندان شی . ( 52 )

همچنان از 28 اسد نود و چهارمین سال‌روز استرداد استقلال کشور، در کابل و سایر ولایات کشور تجلیل شد. و اظهار داشت که شاه امان الله  94 سال پیش در چنین روزی، استقلال افغانستان را از امپراتوری بریتانیا گرفت .

درمراسم تجلیل از این جشن ملی؛ که با 21 فیر توپ از سوى وزارت دفاع ملى در کابل آغاز شد و بعد از آن حامدکرزی رییس جمهور  در پای منار استقلال دسته گل گذاشت .

منار استقلالُ در ساحه وزارت دفاع ملی؛ با تصویر شخصیت‌ها و قهرمانان ملی کشور که طى چند دهه گذشته جان خودرا از دست داده اند، مزین شده است

خبرنامه ها مدعی اند که در سال‌های گذشته؛ از سالروز استرداداستقلال کشور، طی مراسم  شکوهمند تجلیل به عمل می‌آمد؛ اما از پنج سال به این طرف بعد از آنکه از سوی مخالفان مسلح برمراسم جشن هشت ثور در عیدگاه بر رییس جمهور کرزی و دیگر شرکت کنندگان حمله صورت گرفت، مراسم تجلیل از جشن استرداد استقلال نیز کم‌رنگ شد .

تحلیل گران و تاریخ دانان می گویند که روز استرداد استقلال کشور باید با مراسم پرشکوهی تجلیل شود، زیرا روزی پر افتخاری در تاریخ افغانستان است . به گفته آنها، عدم تجلیل این روز باعث خواهد شد که نسل های آینده این روز پرافتحار را فراموش کنند، آنها از قهرمانی ها و فداکاری های افغان های زمان های گذشته بی خبر باشند و حس وطندوستی در میان جوانان تضعیف یابد. (53)

 تجلیل از 28 اسد یا روز استقلال در دولت وحدت ملی

 مراسم 97 مین شکست انگلیس در افغانستان در ارگ ریاست‌ جمهوری با حضور مقامات دولت کابل، دیپلمات‌ها و مسئولین سازمان‌های بین‌المللی برگزار شد . محمد اشرف‌غنی رئیس‌جمهور افغانستان در این مراسم گفت: نیروهای امنیتی و نظامی افغانستان ثابت کردند که این کشور توانایی جنگ و دفاع از خود را دارد و این در شرایطی است که جامعه جهانی نیز از ما حمایت می‌کند ... در تحلیل شرایط افغانستان باید دیدگاه مشترکی میان کشورهای منطقه و جهان ایجاد شود، زیرا جنگ این کشور یک جنگ داخلی نیست

رئیس‌جمهور افغانستان خاطرنشان کرد: باید با توجه به مشکلات داخلی این کشور اتحاد خود را حفظ کنیم زیرا قدرت داریم اما انسجام نداریم

اشرف‌غنی گفت: مسائل افغانستان از چهار محور؛  اسلامی، بین المللی، منطقه‌ای و ملی قابل بررسی و ارزیابی است باعث افتخار است که همسایه‌های ما برای برقراری ثبات در این کشور همکاری می‌کنند [؟] .

وی در ادامه اذعان داشت: برقراری ثبات در منطقه ایجاد روابط دوستانه با کشورهای دیگر در اولویت منافع ملی افغانستان قرار دارد . رییس جمهور خطاب به دولت پاکستان نیز خاطرنشان کرد: نیازی به برپایی جنگ نیست، به منافع ملی افغانستان احترام بگذارید، اگر این کشور را به آتش بکشید منطقه خواهد سوخت . ( 54)

زیرنویسها :

1 - انیس - جریده، به نگارنده گی محی الدین خان ، ش 37 و 38 ، مؤرخه 7 و 14 سرطان ، س 1307 هـ ش = 28 جون و 5 جولایی 1928 م ، ص1 و 3 و 4 .

2 – غبار – میرغلامحمد، افغانستان در مسیر تاریخ ، ج اول، کابل، 1346 ، ص 752 .

3- فرهنگ - میر محمدصدیق، افغانستان در پنج قرن اخیر، تهران:س 1388 ، ص  548

4 - غبار ، اثر قبل الذکر، ج اول ،  ص 775 – 776

5 - گریگوریان – وارتان، ظهور افغانستان نوین ، ترجمه علی عالمی کرمانی، تهران ، 1388 هـ ش ، ص 288 .

6 – بنابر بیان فوفلزایی شاه امان الله از طرف علمای ملت به لقب سیف الملة والدین برگزیده شد . رک : فوفلزایی – عزیزالدین وکیلی، فرهنگ باستان کابل ، ج دوم ، وزارت اطلاعات و فرهنگ، کابل ،1387، ص 902 .

7 – فوفلزایی ، ایضا"، ص 868 .

8 – فوفلزایی، ایضا" ، ص 873 .

9 - معرف معارف ، ماهنامه معارف، شماره 3 ، سال 1298 هـ ش، ص 2 .

10 – فوفلزایی ، اثر قبل الذکر، ص 966 .

11 - در زمان شاه امان الله عید استقلال مدت هشت روز جشن گرفته می شد و ادامه داشت .

12 -  انیس – جریده، ش 8 و 9 ،  16 سنبله 1306 هـ ش ، ص اول .

13 – انیس ، ایضا"، همانجا .

14 – انیس ، ایضا" ، ص 3 .

15 – انیس ، ش 9 ، حوت 1306 هـ ش، ص اول .

16 – فوفلزایی، اثر قبل الذکر، ص 875 – 876 .

17 - حقیقت ، ش 32 ، دوشنبه 4 عقرب، سال 1303 هـ ش ، ص اول .

18 – فوفلزایی – اثر قبل الذکر، ص 870 – 871 .

19 – فوفلزایی ، ایضا"، ص 874 .

20 – فوفلزایی ، ایضا" ، ص 870 .

21 – حبیب الاسلام – جریده، ش 25 – 26 . س 1307 هـ ش ، ص 335 .

22 – حبیب الاسلام ، همانجا .

23 - غبار – میرغلامحمد ، افغانستان در مسیر تاریخ ، ج دوم ، ویرجینیا ایالات متحده امریکا ، س 1999 م ، ص  5 .

24 – حبیب الاسلام ، اثر قبل الذکر، ص 339 .

25 – فوفلزایی ، اثر قبل الذکر، ص 1042 .

26 - حبیب الاسلام - جریده ، کابل ، ش 27 مورخ 12 سنبله 1308 هـ ش .

27 – آروین – ایوب ، بی بی سی ، 29 اسد 1392 هـ ش = 20 اگست 2013 م .

28 – فوفلزایی ، اثر قبل الذکر، ص 967 .

29 - انیس ، دوشنبه 11 اسد، 1310 هـ ش = 18 ربیع الاول 1350 هـ ق .

30 - انیس – جریده،  به نگارنده گی محی الدین ، ش 16 ، دوشنبه 18 اسد 1310 هـ ش = 25 ربیع الاول 1350 م ص اول .

31 – انیس ، ایضا" ، همانجا .

32 - اصلاح – جریده ، ش 12 ، س 1315 هـ ش ، ص اول .

33 - اصلاح – جریده ، ش 13 ، س 1315 هـ ش، ص 6 .

34 – اصلاح ، ایضا" ، همانجا .

35 - اصلاح – جریده ، ش ، س 1317 هـ ش ، ص اول .

36 - اصلاح – جریده ، ش250 ، مؤزخه 14 جوزا ، س 1317 هـ ش ، ص 5 .

37 - اصلاح – جریده ، شماره 236 پنجشنبه 4 جوزا 1323 هـ ش ، ص اول .

38 - اصلاح – جریده ، شماره 23 ، یکشنبه 4 سنبله ، 1334 هـ ش، ص اول .

39 - اصلاح – جریده ، شماره 24 ، سه شنبه 13 سنبله س 1334 هـ ش . ص اول .

40 - دهاتی – عبدالسلام ، خاطرات از کابل ، بازنویسی دوباره تحشیه و تصحیح از داکترخلیل وداد، کابل نات ، شمارهء مسلسل   155، سال -هفتم ،عقرب ،1390 هـ ش، اول نومبر 2011 م .

41 - سالنامه 1353 – 1354 هـ ش ، وزارت اطلاعات و کلتور، ص 85 – 87 .

42 - سالنامه ، سال 1354 - 1355 هـ ش، وزارت اطلاعات و کلتور، کابل ، ص 31 – 32 .

43 - سالنامه افغانستان ، کمیته دولتی طبع و نشر- ریاست نشرات ، ش 48 ، سال 1361 ،  ص 31 – 33 .

44 - انیس – جریده ، ش 124 سه شنبه 28 اسد 1365، ص اول .

45 - انیس – جریده ، ایضا" ، ص  2

46 - انیس – جریده ، 29 اسد ، 1365 ، ص اول و دوم .

47 - انیس – روزنامه ،  ش 35 ، چهارشنبه ، 31 اسد 1375 هـ ش ، ص اول .

48 - انیس – روزنامه ، ش 50، پنجشنبه 30 اسد 1376 هـ ش، ص 1 و 4 .

49 - انیس – روزنامه ، شماره 36، 26 اسد 1379 هـ ش ، ص اول و دوم .

50 - انیس ، ایضا"، ص دوم .

51 - هیواد – رونامه ، ش 107، شنبه 4 سنبله ، 1391 هـ ش ، ص اول .

52 – هیواد – روزنامه ، ش 105، چهارشنبه 25 اسد، 1391 هـ ش ، ص اول .

53 - کلید گروپ ، 29 اسد 1392 هـ ش .

54 - حبرگزاری تسنیم ، 28 اسد ، 1395 هـ ش