رشید بهادری  

بخش دوم (پایانی)

از آن جایی که در شماره ی پیشین از گم شدن ده هزار بیتِ شاهنامه یاد کردیم نیاز است تا علت و یا انگیزه ی که دلالت بر راستی آن نماید و پیوست به این شک و تردید ما نیز رفع شده باشد چه بهتر که دلیل موجه یی را ارایه بداریم:
برای اثبات از آن چه ادعا می شود این است که شاهنامه در پایانی قرن چهارم و آغازین قرن پنجم هجری (خورشیدی) به نظم آورده شده است ولی ما در تاریخ به برخی از کتاب های متون قدیمی که به قرن های پنجم و ششم هجری تعلق دارند گه گاهی بر می خوریم که گویندگان آن ها یا نویسندگان شان آنچه را به تاسی از شاهنامه نقل کرده اند حالا آن نقل و قول ها در شاهنامه ی امروزی وجود ندارد و این خود دلیل آشکاری است بر دستبرد یا گم شدنِ چند هزار بیتی از شاهنامه.
اگر ما با دیده ی باز بر تعداد درشتی از ارقام ابیات شاهنامه آن هم با آن ادبیات والا و ارزشمند نظری خردمندانه بیفگنیم در می یابیم که فردوسی توسی چگونه سی و پنج سال از عمر گران بهایش را صرف این کار ادبی کرده است؟ اگر ما شصست و پنج هزار بیت وی را بر سی و پنج سال و هر سالِ آن را بر دوازده ماه و هر ماه را بر سی روز تقسیم کنیم در می یابیم که فردوسی روزی کمتر از پنج بیت سروده است در حالی که چنین نیست. فردوسی همواره به خاطر تهیه ی سوژه هایی از هر حماسه و یاد داشت های تاریخی، شب ها و روز ها در خدمت دیگرانی که این افسانه ها و حماسه های تاریخی و یا اسناد موثقی که برایش ارزشمند جلوه می نموده است سرگردان بوده و مال و منال خویش را صرف این دستاورد ها کرده است. بار ها و بار ها مسافرت ها در پیش گرفته و روز ها خونِ دل خورده است.
نامبرده بر اساس روایت های تاریخی این اثر را در درازای بیست و پنج سال تکمیل و چندین سال دیگر را به تجدید نظر از آن گذرانده است. این اثر حاوی سه بخش می باشد:
۱- بخش اساطیری شاهنامه: از داستان افسانه وی کیومرث نخستین پادشاه تا پادشاهی کیهان (کیقباد) ضحاک، جمشید و تا ظهور فریدون را احتوا می کند.
۲- بخش حماسی شاهنامه: این بخش پیکار های رزمی، نبرد های تن به تن و پهلوانی های متخاصمین را در بر می گیرد.
۳- بخش های تاریخی شاهنامه: این بخش از تاسیس سلسله ی ساسانیان تا آغازین حمله عرب ها به ایران باستان آن زمان را به شرح می گیرد.
فردوسی پس از آن که شاهنامه را به سلطان محمود غزنوی پیشکش نمود؛ به عوض یک دینار بر هر بیتِ شاهنامه که ابوالعباس فضل بن احمد اسفراینی وزیر اعظم دربارِ سلطان از قبل ضمانت کرده بود و اما حالا که وی نه تنها باز نشسته بلکه زندانی هم بود، سلطان امر اعطای نه دینار بل درهم را که در مقایسه با دینار ناچیز به حساب می آمد داد. این معامله ی ناعادلانه؛ دلِ حکیم توس را سخت شکست و نا امیدانه به توس باز گشت. از آن جایی که دلِ پردردی داشت ؛ صد بیت در هَجوِ سلطان سروده و آن را به شاهنامه افزود. این خبر تا به گوش ها رسید خشم سلطان غزنه را بر انگیخت ولی در همین زمان شهریار پادشاه طبرستان که از دوستانِ سلطان به شمار می آمد با دلجویی از فردوسی و عطای صله یی باعث گردید حکیم توس آن صد بیت هجو را حذف نماید.
برای این که سخن به درازا نکشد به گونه ی نمونه شاهنامه را که اثری است حماسی و جاودانه، افزون بر این از میان یازده اثر حماسی یی که در یونسکو به حیث بهترین حماسه های باستانی و درخشان در جهان به ثبت رسیده اند یکی هم همین شاهنامه است که حکیم توس ابوالقاسم فردوسی بزرگ در طی بیش از بیست و پنج سال آن را سروده است مورد ارزیابی قرار می دهیم:
اگر ما از میان یازده حماسه های ثبت شده در موسسه ی یونسکو یکی آن را که (ایلیاد و اودیسه) می باشد و آن را هومر ِ یونانی نخستین حماسه سرای جهان که در ششصد سال قبل از میلاد می زیسته است با شاهنامه به مقایسه بگیریم در حماسه های ایلیاد و اودیسه از واژه ی خِرَد دو یا سه بار یاد گردیده است ولی در شاهنامه ی فردوسی بزرگ صد ها بار از واژه ی خِرد و خِرد ورزی یاد شده است. پیوست به این صلح و مهربانی را به کَرات خواند، از دوستی، عدل و مهر ورزی نسبت به دیگران بیشتر به چشم می رسد.
به هر حال شاهنامه ی فردوسی بزرگترین دیوان حماسی - تاریخیِ ایران باستان بوده و در شمار عظیم ترین آثار جهان به حساب می آید و پیوست به آن یکی از بزرگ ترین و بهترین شاهکار ادبی زبان فارسی و مهمترین آثار منظوم حماسی به شمار می رود. یاد این فرهیخته گرامی باد که گرامی است و خواهد بود.
(پایان)