زمانیکه دولت با داشتن ظرفیت سیاسی، اجتماعی و اقتصادی بتواند، شرایط مساعد را برای برگشت و احیای حقوقی شهروندانش مساعد سازد، مبحث حقوق بشر مورد ملاحظه قرار می گیرد. کنوانسیونهای جهانی حقوق مدنی و سیاسی، حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و کنوانسیون جهانی وضعیت حقوق پناهنگان بر نقش دولتها در تأمین حقوق بشری ِشهروندانیکه بیجا شده اند، تأکید می نماید. دولتها با استفاده ازین موازین، راهبرد های حقوق بشری خویش را برای رفع معضلهء بیجاشدگان مطرح می نمایند. جا دارد تا دولت افغانستان، حقوق بشر را به عنوان یکی از مهمترین هنجار های اجرایی خود، در سیاست داخلی، خارجی و مناسبات بین المللی خویش بگنجاند. برای اجرای همچو ستراتیژی ِبا اهمیت، نیاز به مدیریت رسالمند است تا بتواند فعالیتهای را برای بدست آوردن بازده های مهم درین عرصه خلق نماید. حکومت افغانستان در تشخیص و تعیین چنین ماموریت ِرسالتمند، مسوولیت مهم و تأریخی را بدوش دارد.

جامعهء جهانی حضور فعالی در افغانستان دارد. اما جامعهء جهانی، افغانستان را به عنوان کشور پس از جنگ به رسمیت می شناسد، نه در حال جنگ. این در حالیست که جامعهء جهانی بخاطر مبارزه برضد دهشت افگنی عملا در جنگ قرار دارد. در واقع مبارزه برضد دهشت افگنی قربانیان زیاد و بی گناهی را باعث شده است که سبب تأخیر در برگشت داوطلبانهء بیجاشدگان به کشورنیز می گردد.

دولت افغانستان بخاطر مشروعیت بین المللی خویش و از سویی هم بنابر تعاملات سیاسی جهانی، خود را یک دولت کارا می پندارد، در حالیکه نیازمندیهای حقوقی ِشهروندان خود را تأمین کرده نمیتواند. این پارادوکس باعث می شود که جامعهء بین المللی نیز از مسوولیت بزرگ تأمینات حقوقی برای بیجاشدگان افغان، شانه خالی نماید.

رفع مشکل بیجا شدگان ِافغانستان، نیاز به راهبرد ملی و بین المللی دارد. در افغانستان تا حال تعریف مشخصی از بیجاشدگان داخلی و بین المللی وتشخیص حالت مدنی آنها ارایه نشده است. کمبود ظرفیتهای مدیرتی و نبود برنامه های مثمر و فعال برای احیای چهره های حقوقی بیجاشدگان وبازگشتگان از عوامل مهم دیگر ِ این معضله به شمار می رود. نبود امنیت فردی، اجتماعی و اقتصادی باعث می گردد تا بیجاشدگان افغان اشتیاقی به برگشت نداشته باشند. از سوی دیگر مبحث بیجاشدگان افغان باید به سوال مهم در اجندای جامعهء جهانی پیرامون افغانستان مبدل گردد، زیرا آنها قربانیان جنگ سرد جهانی استند. بنأ دستگاه دیپلوماسی افغانستان باید زمینه های لازم را برای مذاکرات و مباحثات فعال سیاسی در سطح منطقه و جهان در پیوند با بیجاشگان افغان و گونهء برخورد با آنها راه اندازی نماید، تا این مشکل ِبزرگ اجتماعی در افغانستان به شکل تدریجی درپوشش ضمانتهای بین المللی و ایجاد ادارهء سالم حل و فصل گردد. درغیر آن این معضله، مشکلات بزرگتر سیاسی را به بارخواهد آورد و باعث بحرانهای عمیقی خواهد گردید.