منبع: مجتمع جامعهء مدنی افغانستان

محقق سیما رسولی

ارشاد النسوان اولین جریده زن افغانستان

اعليحضرت امان الله خان با در نظر داشت اينكه كشورش همانند جهان مترقي و متمدن به اسرع وقت پيشرفته و صنعتي گردد و تلاش ميكرد كه موانع تكامل و پيشرفت كشور را از مسير كاروان ترقي بردارد.

به همين جهت بود كه همانند شخصيت هاي ملي گرايي عصر زمان خود، دو عامل را باعث پس ماني افغانستان ميدانست و تلاش ميكرد كه اين دو عامل مانع پيشرفت از سر راه كشور برداشته شود.

1.          مستعمره بودن كشور.

2.          بيسوادي توده ها

به همين خاطر بود كه بر عكس پدرانش مثل روشنفكران وطندوست در جبهه ضدانگليس قرار گرفت و با اينكه گذشتگانش در همكاري با انگليس بودند، او در روز هاي اول حكومتش خواستار استقلال از انگليس شده و رسماً آزادي افغانستان را اعلام كرد. در قسمت دوم كه ميتوان از تعليم و تربيه نام گرفت، امان الله مثل محمود طرزي و ثريا مي انديشيد كه پيشرفت كشور، بدون تعليم و تربيت توده هاي مردم به خصوص زنان ممكن نيست.

امان الله بيش از حد علاقه داشت كه اين قشر با سواد گردد تا خود استقلال و آزادي خويش را بدست گيرند، در جشن هاي اعياد و ساير مجالس، زنان را در سخنراني هاي خود، تشويق به گرفتن ازادي استقلال مي كرد و حتي يكي از اهداف عمده روشنفكران و نويسنده گان موردعلاقه و توجه دولت اماني اين بود كه در روابط اجتماعي ووضع زندگي خانوادگي مردم افغانستان تغييرات اساسي به ميان آورند، تغيير فكر مردم افغانستان در رابطه با زندگي، از طرف طرزي و خانم او و دخترانش كه همه از تمدن ترك و طرز تفكر جديد، نمايندگي مي نمودند، از همان ابتدا تعقيب ميگرديد. به خصوص در دوران حكومت امان الله خان بود كه نخستين بار به آزادي اين نيمه يي از وجود جامعه صحه گذاشته شد و راه زمينه براي تعليم و تحصيل آنان فراهم گرديد. در همين وقت بود كه فعاليت فرهنگي خانواده طرزي به اوج خود رسيده و ضرورت ها و نياز منديهاي فرهنگي را بسيار جدي مطرح ميكردند، پس از طرف اين ها بود كه پيشنهاد انتشار نشريه مستقل براي زنان داده شد. امان الله خان پذيرفت و جريده، ارشاد النسوان به نشرات هفتگي اش در سال 1300 شمسي در فضاي مطبوعات افغانستان به پرتو افشاني آغاز كرد.

واضح است كه اين جريده براي تعليم زنان افغانستان تاسيس شده بود، مدير مسوول ارشاد النسوان اسماء رسميه كه به قسم مخفف «ا-ر» همسر محمود طرزي و سر محرر آن روح افزا «ر-ا» معروف به منشيه دختر محمد زمان خان طرزي بود، روح افزا از جمله دختران نخبه و با سواد تمام فاميل هاي سرشناس آن زمان بود.

بايد گفت كه اولين شماره ارشاد النسوان، روز پنجشنبه اول حمل سال 1300 شمسي مصادف با سومين سال پادشاهي امان الله خان در كابل انتشار يافت و اين نشريه در جهت تنوير و اذهان و افكار توده هاي مردم، به خصوص زنان مظلوم افغانستان سخت تاثير داشت. صورت ظاهري اين نشريه پر آوازه به اين شرح است:

در صفحه اول عنوان اخبار، به حاشيه راست نوشته شده و مقابل آن به حاشيه چپ نام مدير و سر محرر آن آمده است. سپس سرمقاله و طور معمول روز، ماه و سال همان شماره و تزئيد اين بيت درج شده است:

خانه ام ارشاد النسوان مي كند

اين قدر ها وصف عرفان مي كند

اين جريده در كاغذ نازك پسته اي رنگ در چاپخانه سنگي در كاروان سراي ده افغانان «دارالتحرير شاهي» به طبع ميرسيد. نام جريدهء بين كليشهء كتاب، ديوات و خوشه هاي گندم را داشت، نوشته شده بود ارشاد النسوان در ابتدا در چهار صفحه و سپس از نشر شماره دوازدهم در هشت صفحه نشر مي شد. درين جريده مطالب رنگارنگ نشر ميگرديد ولي موضوعات عمده آن را صحت زنان، اخلاق، آشپزي، خياطي و تربيه اطفال تشكيل ميداد و هم اين جريده از پيشرفت و انكشاف فرهنگي زنان جهان و كشور هاي مسلمان و همسايگان بحث ميراند و همين طور خبرهاي مربوط به امور زنان افغانستان مثل ميله هاي و سرگرمي ها را نيز نشر مي كرد.

مثلاً در شماره سوم سال اول پنجشنبه يازده حمل 1300 شمسي در مورد ميله زنان در باغ بابر چنين مينويسد: «بنا بر اعلاني كه يك روز پيشتر شده بود، جمله طايفه نسوان كابل جنت نشان از وقت شش بجه صبح، جوقه جوقه و فوج فوج به سوي باغ بابر شاه كه از باغ هاي تاريخي كشور است رهسپار گرديده بودند و باغ را كه مشاطه باد بهاري به گلهاي شگوفه و سبزه هاي ترو تازه آراسته و پيراسته گرديده بود، پر نمودند، در چهار اطراف باغ، دكانها، بازار هاي زنانه از هر صنف و هر قسم ترتيب شده بود كه فروشنده گان همگي نسوان و خريداران نيز از همان جنس لطيف نسوان بودند»

ارشاد النسوان معمولاً به شكل غير منظم به نشرات خود ادامه ميداد به گونه مثال شماره پانزده هم سال اول آن در دوم ماه سرطان 1300 هـ ش چاپ شده ولي شماره شانزده هم به تاريخ 23 سنبله 1300 هـ ش به طبع رسيده است و در آن معذرتي مبني بر معطل ماندن نشر جريده به نشر رسيده است. گفته شده است كه ارشاد النسوان شايد بيش از پنج ياشش ماه نشر نشده باشد در آريانا دايرهء المعارف آمده است نشر آن براي شش ماه دوام نموده بود.

به صراحت مي توان گفت كه مطالب ارشاد النسوان، مقاله ها سرمقاله هاي آن بيشتر راجع به امور زنان پرداخته و قسمت اعظم آن شكل انتقادي داشته است. به همين خاطر اين جريده موفق ترين و تاثير گذار ترين نشريه درعصر خود بوده و در اين نشريه راجع به ازادي و استقلال زن و لغو اسارت زن، نوشته هاي ديده ميشد و نظر اسلام را در رابطه به ازادي انسان به اين صورت اورده است. «هر كه كلمه را بدل بخواند و به آن ايمان داشته باشد از هر گونه قيد و بند آزاد است».

با اين تفكر عالي، ارشاد النسوان منتشر ميگرديد ولي با دريغ و درد! كه اين نور به زودي خاموش گرديد. ارشاد النسوان به منزله مشعلي بود كه ميتوان آنرا انعكاس مفكوره نوين و تنوير تاريكي هاي نسوان آن عصر ناميد.

***********