قصه­گوي كابلي، کام پارسی­زبانان را با «قند پارسی» شیرین كرد

محمد صادق دهقان

دبير ستاد خبري چهارمين جشن­واره «قند پارسي»

ms_dehghan2003@yahoo.com

چهارمين جشن­واره ادبی «قند پارسی» با گرامی­داشت جايگاه ادبی محمداعظم رهنورد زرياب، نويسنده بزرگ افغانستان و معرفی برگزیدگان دو بخش شعر و داستان به کار خود پایان داد.

جشن­واره «قند پارسی»، بزرگ­ترین گردهم­آیی شاعران و نویسندگان افغانستان است که «خانه ادبیات افغانستان»، آن را برای چهارمين سال پیاپی در ایران برگزار مي­كند. در این جشن­واره که نهم و دهم عقرب (آبان) به مدت دو روز در باغ ورشو تهران برپا بود، شاعران و داستان­نویسان جوان افغان به شعر و داستان­خوانی پرداختند.

چهارمين جشن­واره ادبي «قند پارسي» با پیام حامد كرزي، رييس جمهور افغانستان گشايش يافت. كرزي در پیام خود آورده است: «با مسرت فراوان آگاهي يافتم كه چهارمين جشن­واره ادبيات جوان زبان دري از سوي خانه ادبيات افغانستان و شماري از فرهنگيان افغان مقيم كشور دوست ما ايران در شهر زيباي تهران برگزار مي­گردد». وي با بيان اين­كه فرهنگيان دور از ميهن با اين گونه كارهاي فرهنگي­شان از نظرهاي گوناگون سزاوار ستايش هستند، يك دليل را اين عنوان كرد كه در شرايط دوري از ميهن و زيستن در غربت، به زبان و فرهنگ به ويژه ادبيات جوان افغانستان كه در شرايط دشوار روييده و باليده است، توجه نشان مي­دهند.

رييس جمهور افغانستان با نكوداشت مقام محمداعظم رهنورد زرياب به عنوان فرهنگي فرهيخته، دعوت او را به اين جشن­واره، مثبت ارزيابي و اظهار اميدواري كرد: «فرهنگيان عزيز ما كه در برگزاري اين جشن­واره سهم گرفته­اند، در سال­هاي بعدي در كشورشان در كابل و شهرهاي ديگر به برگزاري چنين جشن­واره­هايي بپردازند. اميد است فرهنگيان مهاجر ما هرچه زودتر به ميهن­شان بازگردند و همراه با فرهنگيان داخل كشور، كارهاي رشد و بالندگي فرهنگ را رونق خاصي بدهند».

در بخش بزرگ­داشت جشن­واره که به محمداعظم رهنورد زرياب، نويسنده بزرگ افغانستان اختصاص داشت، محمود دولت آبادي، داستان­نويس بزرگ ايران و نويسنده رمان معروف «كليدر» با ستودن تلاش­های فرهنگی و ادبی رهنورد زرياب، اظهار داشت: «بهترين راه آشكارسازي يك نويسنده آن است كه آثار او خوانده شود. البته برخي از داستان‌هاي زرياب را به آساني نمي‌توان خواند و فهميد و اين سبب كثرت تأثيرگذاري آن‌هاست. نيز مشتركات بسياري بين يك نويسنده افغان و ايراني وجود دارد».

وي با بيان اين مطلب كه داستان بلند «گلنار و آيينه» را با اشتياق خوانده است، ادامه داد: «بخشي از داستان­هاي زرياب در دهه 50 نوشته شده و فضاي داستان­هاي او در آن دوره، نزديك به فضاي زندگي ما در آن سال­هاست و گويي داستان­هايش در نيشابور خود ما رخ داده است».

نويسنده «جاي خالي سلوچ» گفت: «ما بايد به مردم افغانستان درست مثل مردم خودمان نگاه كنيم و اميدواريم كه هرگز خاطره بدي از ما در ذهن يكديگر باقي نمانده باشد». دولت‌آبادي سپس در ميان تشويق­هاي حاضران، يكي از داستان‌هاي زرياب را خواند.

ابوطالب مظفري، سردبير فصل‌نامه‌ «خط سوم» و عضو هيأت داوران بخش داستان جشن­واره، سخن­ران بعدي برنامه بود كه در سخن­راني خود تصريح كرد: «ما چهره‌هاي ماندگاري در تاريخ فرهنگ افغانستان داريم، از آن جمله استاد زرياب كه شخصيتي رندانه دارد كه بيش از هر عالم و روشن­فكري مي‌تواند براي افغانستان مفيد باشد و مشكلات را از دوش اين كشور بردارد. آن‌چه ما را مي‌رهاند، آن است كه رندي در شخصيت انساني وجود داشته باشد و براي ما راه­گشا باشد كه متأسفانه روشن­فكران از اين قضيه غافل‌اند و تنها كسي‌ كه چنين ويژگي­اي دارد، استاد زرياب است. او خود را يك روشن­فكر تمام‌عيار فرض نكرده، بلكه با تمام قوا اعتراض مي‌كند و براي فرهنگ آشفته‌ وطن خويش تلاش و استقامت مي‌كند».

مظفري افزود: «با اين كه در افغانستان، تفكر دموكراسي بسيار مد است و تفكر ايران‌گريزي و فارسي‌گريزي، ‌اما زرياب كوشيده است كه بنيان‌ها را محفوظ بدارد، حتا با وجود آن‌كه روشن­فكران ما از دايره محدود قوميت بيرون نمي‌روند».

در ادامه اين نشست، حميرا قادري، مدير انجمن هنرمندان و فرهنگيان افغان مقيم ايران، در سخناني گفت: «زرياب، ريشه‌ تنومند داستان‌نويسي افغانستان است و از مباهات ماست كه در اطراف اين ريشه، شاخه‌دواني كنيم. استاد زرياب در داستان خود از رهگذر تكنيك‌هاي حرفه‌­اي وارد شده ا‌ست. روايت داستان او در فضاي جريان سيال ذهن اتفاق مي‌افتد و ما را به حيطه رئاليسم جادويي سوق مي‌دهد. كيفيت داستان زرياب، به‌عنوان پدر داستان‌نويسي امروز افغانستان هم­چنان پابرجاست و ما به حضور اين استاد ارجمند در ميان خود افتخار مي‌كنيم».

سپس محمداعظم رهنورد زرياب، داستان‌نويس برجسته افغانستان، سخن­راني خود را اين‌گونه آغاز كرد: «ما بايد خودمان را خوش­بخت و شاد بدانيم؛ زيرا اگر چيز ديگري در چنته نداشته باشيم، ادب پارسي را داريم كه قابل باليدن و افتخار كردن است. زبان پارسي با گذشته‌اي درخشان، دايره‌اي وسيع را زير سلطه‌ خود داشته است، چه به لحاظ جغرافيايي و چه به لحاظ فرهنگي. پوشكين ـ بهترين شاعر روسيه ـ در بسياري از موارد از ادب پارسي تأثير پذيرفته است. پائولو كوئيلو در «كيمياگر» آن‌چه را گفته است كه پيش از او مولانا در «مثنوي معنوي» سروده بود. زبان فارسي، ميراث مشترك كشورهاي پارسي‌زبان از جمله ايران، افغانستان و تاجيكستان است».

زرياب درباره اين­كه چرا زبان «پارسي» را زبان «دري» نيز مي‌گويند، گفت: «در دهه‌ 30 خورشيدي، شماري از پژوهش­گران افغانستان كه به گونه‌اي از زبان آركاييك علاقه‌مند بودند، دريافتند كه اين زبان را در گذشته «دري» گفته‌اند و بهتر است اين واژه را جانشين لفظ «پارسي» كنند، هم­چنان كه فردوسي نيز از لفظ دري درباره اين زبان بهره گرفته است».

وي ادامه داد: «در اين ميان، آن‌چه مهم است، روح زبان پارسي است. ما بايد اين روح را تجليل كنيم و از اين روح بزرگ الهام بگيريم. بدون شك، فرق‌هايي بين زبان ما در ايران،‌ افغانستان و تاجيكستان وجود دارد كه همه اين‌ها تفاوت در لهجه‌هاست و تفاوت در زبان محسوب نمي‌گردد».

رهنورد زرياب در پايان سخنانش، از حضور محمود دولت­آبادي و ديگر بزرگان فرهنگ و ادب افغانستان و ايران در برنامه سپاس­گزاري كرد.

«خانه ادبيات افغانستان» در بخش پاياني چهارمين جشن­واره ادبي «قند پارسي»، ياد و خاطره زنده­ياد منوچهر آتشي، شاعر بزرگ معاصر را كه داور دوره­هاي گذشته‌ جشن­واره بود، زنده نگاه داشت.

سپس محبوبه ابراهيمي، مدير بخش علمي جشن­واره، بيانيه‌ هيأت داوران را خواند كه در بخشي از آن آمده بود: «متأسفانه در بخش داستان با ضعف نسبي آثار در مقايسه با دوره‌هاي پيشين مواجه بوده‌ايم و اين مسأله در يك­نواختي تكنيك، فاصله گرفتن از معيارها، سهل‌انگاري در زبان و دور شدن از خاصيت‌هاي بومي و وطني به چشم مي‌خورد. در بخش شعر، خوش­بختانه پيشرفت قابل ملاحظه‌اي نسبت به دوره‌هاي قبل به وقوع پيوسته است. شعرها از عمق كافي نسبت به زبان و بيان برخوردار بودند و آثار و چهره‌هاي جديد، نويدبخش دورنمايي روشن و متعالي است».  

 حافظ موسوي، محمدكاظم كاظمي و سيدرضا محمدي، داوران اين دوره جشن­واره در بخش شعر بودند و سيدابوطالب مظفري، محمدحسين محمدي و محمدرضا گودرزي نيز در بخش داستان، داوري  كردند.

گفتني است در بخش شعر، سيدالياس علوي، سيدعاصف حسيني و زهرا حسين‌زاده به ترتيب، مقام­هاي نخست تا سوم را به دست آوردند و وجيهه خدانظر، زهرا زاهدي، روح‌الامين اميني و علي­مدد رضواني به‌ عنوان شاعران برگزيده معرفي شدند. در بخش داستان نيز فاطمه موسوي، سكينه محمدي و تينا محمدحسيني، نويسندگان برتر و آمنه محمدي، صديقه كاظمي و بتول محمدي، نويسندگان برگزيده شناخته شدند.

هديه برگزيدگان و شاعران و نويسندگان برتر را آقايان محمداعظم رهنورد زرياب، ياسين تخاري (رايزن سفارت افغانستان)، حضرت وهريز (رييس مركز مطالعات استراتژيك وزارت خارجه افغانستان)، ابوطالب مظفري (شاعر افغانستان و داور بخش داستان)، حافظ موسوي (شاعر ايراني و داور بخش شعر) و ضيا قاسمي (دبير جشن­واره) به آنان اهدا كردند. هم­چنين قاسمي، هديه ويژه­اي را از سوي «خانه ادبيات افغانستان» به استاد محمداعظم رهنورد زرياب پيش­كش كرد.

«خانه ادبيات افغانستان» این جشن­واره را با هم­کاری مرکز آفرینش­های ادبی حوزه هنری، معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، ستاد مشارکت در بازسازی افغانستان مربوط به وزارت امور خارجه، شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی، بنياد حفظ آثار و گسترش ارزش­هاي دفاع مقدس و فرهنگ­سراي پايداري برگزار كرد.

«خانه ادبيات افغانستان»، نهادی غیردولتی است که گروهي از جوانان شاعر و نويسنده افغانستان در سال 1381 در تهران بنيان نهاده­اند و در زمینه فرهنگ، هنر و ادبیات جوان افغانستان فعالیت می­کند. مجله ادبی «فرخار» نیز ارگان نشراتی این مرکز است که هر فصل منتشر می­شود و به ادبیات پارسی در گستره افغانستان، ایران و تاجیکستان می­پردازد.

 پيشينه جشن­واره­ «قند پارسي»

نخستین جشن­واره ادبی «قند پارسی» در 29 و 30 سرطان (تیر) 1381 خورشیدی در فرهنگ­سرای بهمن برگزار شد. در آن دوره، کانون مطالعات افغانستان، میزبان شاعران و داستان­نویسان جوان بود و از همکاری انجمن دوستی ایران و افغانستان سود می­برد. در همان سال، گروهی از همان شاعران و نویسندگان جوان که خود در برپایی جشن­واره، سهم بزرگی داشتند، گرد هم آمدند تا «خانه ادبیات افغانستان» را بنیان نهند.

این نهاد نوبنیاد توانست در نخستین گام، دومین جشن­واره ادبی «قند پارسی» را در روزهای 18 و 19 میزان (مهر) 1382 در فرهنگ­سرای بهمن برگزار کند. خانه ادبیات افغانستان در این دوره، به دو ابتکار دست زد. نخست آن­که با گنجاندن ساختار داوری در شعرها و داستان­های فرستاده شده به دبیرخانه، حالت رقابتی به جشن­واره بخشید. افزون بر آن، در اقدامی نمادین، از استاد محمد کاظم کاظمی؛ شاعر، نویسنده و پژوهش­گر افغان تجلیل کرد.

داوران این جشن­واره عبارت بودند از: منوچهر آتشی، محمدرضا عبدالملکیان و سید ضیا قاسمی در بخش شعر و حسین سناپور، مژده دقیقی و محمد حسین محمدی در بخش داستان.

زهرا حسین­زاده، سید عاصف حسینی و مریم ترکمنی، رتبه اول تا سوم شعر را به دست آوردند و از غلام­رضا ابراهیمی، عبدالکریم جعفری، فرشته حسینی و سوسن ابراهیمی نیز قدرداني شد. در بخش داستان، به رضا ابراهیمی، حسین حیدربیگی و آمنه محمدی جایزه دادند که مقام­های اول تا سوم را به دست آورده بودند. هم­چنین صدیقه کاظمی، بتول محمدی و سکینه محمدی شایسته قدرداني شناخته شدند.

در این دوره، مرکز آفرینش­های ادبی حوزه هنری و کمیته آموزشی و فرهنگی ستاد مشارکت در بازسازی افغانستان مربوط به وزارت خارجه، خانه ادبیات افغانستان را یاری رساندند.در کنار جشن­واره، نمایش­گاهی از آثار نقاشی، صنایع دستی و کتاب افغانستان برپا شده بود و عبدالکریم میثاق، داستان­نویس افغان در اروپا نیز بخشی از هزینه جایزه­های برگزیدگان جشن­واره را بر عهده گرفته بود.

 سومين جشن­واره ادبي «قند پارسي» روز چهارم ميزان (مهر) 1384 خورشيدي با پیام دکتر رنگین دادفر سپنتا، مشاور رییس جمهور حامد کرزی گشايش يافت. وی در پیام خود، با ارج نهادن به تلاش­هاي فرهنگيان افغان در پويا نگاه داشتن زبان و ادب پارسي در دوران مهاجرت، اظهار اميدواري کرد برپايي چنين همايش­هايي، شور و نشاط زندگي را دوباره به افغانستان بازگرداند. در بخش ديگري از اين پيام آمده بود: «افغانستان راه درازي براي رسيدن به اهداف متعالي صلح و توسعه و پي افکندن عدالت اجتماعي و وحدت ملي پيش رو دارد. بگذار فانوس فرهنگ، ما را براي گذار از شب­هاي سياه بدفرهنگي، راهنما باشد».

در بخش بزرگ­داشت جشن­واره که به سید ابوطالب مظفری، شاعر معاصر افغان اختصاص داشت، دكتر لطیف ناظمی، استاد زبان و ادب پارسی در پیام خود از آلمان، با ستودن تلاش­های فرهنگی و ادبی مظفری، او را سخن­ور نوآیینی معرفی کرد که عمرش را با سخت­کوشی در پای پژوهش و آفرینش ریخته است. محمد کاظم کاظمی، شاعر و پژوهش­گر افغان نیز در سخنانی، مظفری را يكي از بهترين‌هاي شعر معاصر افغانستان دانست. مصطفی محدثی خراسانی، سردبیر مجله «شعر»، ديگر سخن­ران این ویژه برنامه بود که از  تعادل و ميانه‌روي پسنديده مظفري در سلوك ‌شعري‌اش گفت. «خانه ادبيات افغانستان»، هدف از این حرکت را ادای دین و احترام نسل جوان به این شاعر اثرگذار بر جریان شعر افغانستان اعلام كرده بود.

در بخش ديگري از جشن­واره، علی اصغر محمدخانی، رییس «شورای گسترش زبان و ادب فارسی» در ايران، از فرهنگیان پارسی­زبان در سه کشور ایران، افغانستان و تاجیکستان خواست با طرح­های عملی و آسان مانند: چاپ کتاب و نشریه­های مشترک یا برپایی مراسم­های فرهنگی و ادبی مشترک نظیر چنین جشن­واره­هایی، راه را برای پیوند دادن ملت­های هم­زبان در منطقه فراهم سازند.

یکی از ویژگی­های سومين جشن­واره ادبي «قند پارسي»، گنجاندن بخش «چشم انداز ادبیات معاصر ایران» بود. خانه ادبیات افغانستان اعلام کرده بود برای افزایش پیوند فرهنگی میان فرهیختگان افغانستان و ایران، بخش ویژه شعر و داستان جوان ایران را در نظر گرفته است و در آن، شش تن از شاعران و داستان­نویسان جوان ایران به عنوان میهمان ویژه در جشن­واره حضور دارند. به جز اينان، بسیاری از شخصیت­های فرهنگی و ادبی ایران هم­چون: ناهید توسلی، شهلا شرکت، مژده دقیقی، حسین سناپور، فتح­الله بی­نیاز، سعید آذین، علی­شاه مولوی و علی­رضا کرمانی در این جشن­واره شرکت کرده بودند.

بخش پاياني جشن­واره به معرفي برگزيدگان دو بخش شعر و داستان اختصاص داشت. بیش از دویست شاعر و داستان­نویس جوان افغان از افغانستان، ایران، استراليا، امريكا و اروپا، آثار خود را به دبیرخانه جشن­واره فرستاده بودند که از میان آن­ها، اثر سي  شاعر و ده داستان­نویس به داوری مرحله نهایی راه یافت. منوچهر آتشی، مصطفی محدثی خراسانی و سید رضا محمدی، داوری بخش شعر را بر عهده داشتند و حسین سناپور، فتح­الله بی­نیاز و محمد حسین محمدی در بخش داستان داوری كردند.

سید الیاس علوی، وجیهه خدانظر و زهرا حسین­زاده در بخش شعر و رضا ابراهیمی، معصومه حسینی و سکینه محمدی در بخش داستان، به ترتیب، مقام های نخست تا سوم را به دست آوردند. افزون بر آن، از معصومه احمدی، حسین حسین­زاده، سیده معصومه موسوی و رحیمه میرزایی در بخش شعر و سیمین احمدی، حسین حیدربیگی و صدیقه کاظمی در بخش داستان قدرداني شد.

در پایان، شرکت­کنندگان در سومین جشن­واره ادبی «قند پارسی»، یاد و نام بانو نجمه زارع، شاعر جوان ایرانی را گرامی داشتند که هفته آخر شهريور در قم درگذشت.

سومين جشن­واره ادبي «قند پارسي» روزهاي چهارم و پنجم ميزان (مهر) 1384 خورشيدي به مدت دو روز در فرهنگ­سرای دانش­جو تهران برپا بود و شاعران و داستان­نویسان جوان افغان به شعر و داستان­خوانی پرداختند.

خانه ادبيات افغانستان این جشن­واره را با هم­کاری کمیته آموزشی و فرهنگی ستاد مشارکت در بازسازی افغانستان مربوط به وزارت امور خارجه، مرکز آفرینش­های ادبی حوزه هنری، مدیریت فرهنگ­سرای دانش­جو و شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی برگزار كرده بود.

***********