نيلوفرهايي براي بودا

اگر باران ببارد

باميان دشت نيلوفر خواهد شد

صبورالله سياه سنگ

hajarulaswad@yahoo.com

زندگي با "مهاياما" شهبانوي جوان دامنه^ء هيماليا ياري نكرد و نگذاشت كه بيشتر از هفت روز، مادر "سيدهارتا گائوتاما" باشد؛ ولي باميان كه فرزند برومندش را درست هزاروششصد سال در آغوش نگهداشته ‌بود، اينك در سوگ پنجمین سالروز بي‌ بودايي با اشكهايش بر خاك و خاكستر شهر تخم نيلوفر ميپاشد.

آنهــا پس از نمــاز جمعه (هـژدهـم حوت ۱۳۷۹/ چهـاردهـم ذي الحجه ۱۴۲۱/ نهم مارچ 2001) به روي پيكـره‌ هـاي بودا آتش كشـودند تا بـرتري (خـواري؟) ديدگاه شـان را به نمايش گـذارند. و بودا كـه هــر بار پاره‌ هايي از پيكرش به هوا ميرفت، دو شب و سه روز ديگر به كوري چشم آدمچهره ‌هاي ارزش ستيز، راست ‌بالا ايستاده بود و لبخند ميزد.

از نخستين سنگ اندازيها و كاربرد شيوه‌ هاي گوناگون آزار براي جلوگيري از نام آور شدن سيدهارتاي هفده ساله به اشاره^ء "ديواداتا" در سالهاي 545 تا 540 پيش از ميلاد، با زهر كشتن بوداي بيمار به دست "كيوندوچند" در 480 پيش از ميلاد، سپس تلاشهاي چنگيز براي به زمين افگندن پيكره‌ هاي بوداي باميان در 1222، نابود ساختن بخشهايي از بوداي بزرگ به دستور اورنگزيب در 1689، خروش عبدالرحمان خاني بر بوداها در 1892، تا آسيب رساندن به پيكره‌ ها در بمباريهاي دوازدهم اگست 1997 و هژدهم سپتمبر 1998، سوزاندن روي بودا در 22 اكتبر 1999 و سرانجام آتش كشودن و ويرانگري سه ‌روزه (نهم تا يازدهم مارچ 2001) به فرمان ملا محمد عمر پيشواي طالبان، بيشتر از 2500 سال ميگذرد.

پيداست كه در درازناي اينهمه سده ‌ها هزاران هزار جهانكشا و كاخ نشين نابود شده اند، ليك بودا، اين هيمالياي بي‌ همانند باور، هنوز هم يك آسمان بلندتر از پرواز رو^ءياي اورنگفرسايان بر فراز تاريخ خاور ايستاده است تا خورشيد از شانه ‌هايش بدمد و شبانه‌ هاي زمستانزده^ء بي ‌باوري را روشنا و گرما دهد.

از كتيبه ‌هاي سرپوزه^ء شهر كهنه^ء قندهار و درونته^ءجلال آباد برمي ‌آيد كه چگونه آشوكا، نواسه^ء چندراگوپتا، بنيانگذار سلسله^ء "موريان" هند، در سالهاي دهم/دوازدهم شاهي خويش (258 - 256 پيش از ميلاد) به گسترش آيين بودايي در نيمه^ء شرقي (از بلخ تا قندهار) آرياناي باستان پرداخت. در آن روزگار نيلوفري، نيمه^ء ديگر اين ديار به كيش زردشتي باور داشت.

ساختن پيكره ‌هاي بودا در باميان در نيمه^ء نخست سده^ء دوم به فرمان شاه كنيشكا كه باورهاي بودايي، هندوييزم و زردشتي را همسان گرامي ميداشت، رويدست گرفته شد و نزديك 240 سال را در برگرفت تا خنگ بت 35 متري و سرخ بت 53 متري بي نياز از واپسين دستكاريها گردند.

نامهاي مردمپرداخته^ء "سلسال (صلصال)" و "شهمامه"، و گمان نادرستي كه گويا يكي ازين پيكره ‌ها بوداست و ديگري همسرش، ريشه^ء تاريخي ندارند.

اشاره

"اگر باران ببارد، باميان دشت نيلوفر خواهد شد" روز نهم مارچ 2002 براي شماره^ء ويژه^ء "بودا"، فصلنامه^ء "كتيبه"، نشريه^ء "انجمن حفظ ميراث فرهنگي افغانستان" تهيه شده بود. اين يادداشت براي گراميداشت نخستين سالروز جاودانه شدن بوداها، در دوهفته نامه^ء زرنگار (كانادا)، شمارۀ 122، پانزدهم مارچ 2002 نيز آمده است.

*********