مریم محبوب

هنوز خبر بیماری رهنورد زریاب درست شنیده نشده بود که ، متاسفانه خبر مرگش به گوش ها رسید. مرگ آسان اما گره خورده در حسرت سنگین در آخرین دم زندگی نویسنده ، که یعنی رمان ( زن بدخشانی ) ناتمام ماند ! حسرت سوزانی ست !
مرگ نویسنده ای که پنجاه سال سنگ بر دوش کشید ، سنگ کلمه ها را . و عاشقانه آن سنگ کلمه ها را ، پهلوی هم چید تا نه تنها بنای نوینی پی افگند ، که ازگوهرناب زبان و ادب فارسی پاسداری کند و نقطه عطفی باشد برای گسترش و تغییر در ادبیات مدرن داستانی افغانستان در دهه چهل و پنجاه خورشیدی .
رهنورد زریاب در هدفش برای تغییر درنثر و ایجاد روایت تازه قصه گویی آن زمان ، چنان بی وقفه و متدوام درلابلای متن های نوشتاری فرو رفت و نوشت که گویی خود می دانست زمانی از نامآوران عصرش خواهد بود .
رهنورد زریاب بر علاوه داستان ، مقالات پراگنده زیادی نوشت و با کوله باری از تجربه و دانش ادبی ، زندگی هنری اش را رقم زد .

وی یکی از تاثیرگذارترین و سرشناس ترین نویسنده گان افغانستان با کارنامه درخشانی در تاریخ داستانویسی معاصر افغانستان بود که خلاقیت ها و آفرینش های ادبی پربارش نقطه اوج اعتلای ادبی دوران معاصر است .
يكي از مهمترين عوامل موثر در شكل گيري سبك نوشتاری رهنورد زریاب را بايد آشنایی با ادب کلاسیک و زبان فارسی دانست . وی به شيوه هاي متفاوت و گوناگون تلاش كرده است تا ارتباط خود را با متون كهن به خواننده نشان دهد ( بخصوص در نوشته های پراگنده و مقالات ) و از ظرفیت‌های بی‌شمار نثر ارزشمند زبان فارسی بهره گیرد. وی در شرایطی که تنگنا ها و ناآگاهی ادبی و فرهنگی توام با فقر و تنگدستی مردم که در واقع نمایی از جامعه آن روزگاران است و تاثیر ژرف ناگواری بر خلاقیت و آفرینش هنری می گذارد ، با چیره‌ دستی و کمال گرایی خاصی به بیان و تعریف نوینی از داستان کوتاه موفق می شود و اسلوب ، تکنیک و ابعاد مختلف داستانویسی را با توانایی و با پرداختن به جزئیات استادانه همچو ساختار های طرح ، توطئه و نقطه اوج در اکثر داستان های کوتاهش بکار می گیرد .

عده ای او را پدر ادبیات داستانی امروزین افغانستان لقب داده اند ، اما بعضی ها باور دیگری دارند . می گویند ادبیات داستانی افغانستان بشکل و شیوه امروزین با اندک تفاوت ، قبل از رهنورد زریاب آغاز گردیده بود که او مکمل سازنده ء آن راه است . اما رهنورد زریاب بیشتر از این هاست . رهنورد زریاب در عصیان خود برای تغییر در حوزه ادبی داستانویسی فراترمی رود . او آشنایی بیشتری با داستان مدرن جهان دارد و با شیوه های ساختاری این ژانرمدرن کاملا آگاه ومعرفت دارد . ترجمه های ادبی آن دوران را خوانده ، با جهانبینی ادبی و شناخت نسبی ای که از ادبیات داستانی منطقه و جهان دارد ، آگاهانه ، به داستان نویسی روی می آورد . در نوشتن و خلق داستان کوتاه ، حس خودباوری و بالنده گی ، در او چنان بیدار و نیرومند بود که سال های بسیاری را وقف مطالعه و نوشتن و چگونه نوشتن کرد و آثار پر قدرت و تاثیرگذار و در عین حال کاملا نو و بی سابقه ای در داستانویسی افغانستان، آفرید . البته در میان آثار او در حوزه داستان کوتاه ، خوب و متوسط هم دیده می شود . بر علاوه این ها او به ترجمه متون ادبی می پرداخت و نیز در نقد آثار ادبی ، دست بالایی داشت .
بدون هیچگونه تردیدی ، او پیش کسوت هنر داستان نویسی افغانستان است و شکل گیری ادبیات داستانی ، در سبک و شیوه امروزین نتیجه تلاش مسولانه و پیگیرانه اوست. زریاب توانست ادبیات داستانی افغانستان را متفاوت با ادبیات سال های قبلی ( که حدود و چگونگی آن برای نویسنده این سطور مشخص نیست ) رقم زند. یعنی با شکل دهی چهارچوب داستان کوتاه مدرن امروزی ، تفاوت ادبیات روایی عصرخود را با ادبیات دوران قبل از خود ، متمایز گرداند .
رهنورد زریاب داستانویسی و انتشار آن را در دهه دموکراسی دوران سلطنت آغاز می کند و دهه پنجاه ، اوج کار های خلاقانه رهنورد زریاب است . او در طول سال های اول نوشتن ، گنبد بندان کهن داستانویسی روایتی و سنتی ، خاطره نویسی و گزارش پردازی را فرو می ریزد و کاخ نوینی مهندیسی می کند و با تاثیر پذیری از روند نویسنده گی درکشور های همسایه و جهان ، شماری از ماندگارترین داستان هایش را به نشر می رساند . داستان های که حتی بعضا با آثار معروفترین نویسنده گان جهان هم پهلویی می کند .

رهنورد زریاب در بسیاری از داستان هایش ، روانکاو مطلق است و روانشناسانه کرکتر ها و شخصیت های داستانی اش را که از میان طبقات مختلف و فقرزده جامعه سربالا کرده اند ، به تحلیل و بررسی می گیرد . در اکثر داستان هایش شب و ستاره و ماه و مه و قبرستان ، کوچه و پسکوچه های تنگ و دیوار های خاکریز و هوای خاکستری ، عناصری اند که چون عنکبوتی به دورشخصیت یا پرسوناژ داستان هایش تار تنیده اند و آن ها از فضای تنگ و نفسگیر رها کردنی نیستند .
این که حسین فخری درکتابش < داستانها و دیدگاهها > رهنورد زریاب را ( نقاش چیره دست روانهای بیمار و سودازده ) خطاب می کند ، جای تردید نیست .

شخصیت‌پردازی قوی از بارزترین مشخصه‌های نوشته های اوست است . نوشته هایش به سبب روایتش از جامعه و رویدادهایی در دل همان جامعه ، برشی از تاریخ دو دهه را نشان می‌دهد و همین باعث می شود تا نوشته های رهنورد زریاب تنها به یک داستان و روایت و یک ماجرا خلاصه نشود ، بلکه با خواندنش می‌توان به دل برهه‌ای از سال های زندگی رفت و به تحلیل ، آسیب‌شناسی و بررسی جامعه آن زمان پرداخت که همین نکته ها به ارزش آثار هنری وی می افزاید .
نثر داستانی رهنورد زریاب ، نثر ساده ، روان و بی تکلف است . نثریست که خود برگزیده که حتی در پیچیده ترین خلاقیت هایش ، روال ساده نگاری را بر می گزیند و از بکارگیری کلمات افخم و سنگین دوری می کند . نثر رهنورد زریاب از آغاز تا انتها و حتی زمانی که به نوشتن رمان ها ، آغاز می کند، همان روال همیشگی را طی می کند . گویی نثر زریاب در همان محدوده سال های آغازین کارش ، زندانی مانده و نویسنده قصد رهایی نثر ساده اش را در دامان تغییر و تحول تازه تری جواز نمی دهد .

از دیدگاهی ، داستان های کوتاه رهنورد زریاب ، در مقایسه با رمان های که در سال های پسین نوشته ، برجسته گی خاص کار های او را نشان می دهد . اوج هنرآفرینی رهنورد زریاب در داستان کوتاه است و رمان هایش آن چنان که بایست رنگ و رخ کار های اولی او را ندارد .
رهنورد زریاب در سال های سرشار از خلاقیتش ، نویسنده گوشه گیر ، کم حرف و دارای شخصیت خوددار بود. با همکاران و افراد محیط کارش ، کمتر معاشرت داشت . واصف باختری ، محبوب الله کوشانی ، طاهربدخشی ، جمیله بدخشی ، شرعی جوزجانی ، سپوژمی رووف زریاب ، نجیب رحیق ، اسراییل رویا ، لطیف ناظمی ، روستا باختری ، مسعود راحل ، شکریه رعد و عظیم رعد ازکسانی بودند که با آن ها نشست و برخاست داشت که نقش و تاثیرگذاری این افراد را بر ذهن و روان رهنورد زریاب نمی توان نادیده گرفت ، زیرا محیط و بستر فرهنگی مساعد و اطرافیان فرهیحته ، صیقل بخشی پر ثمری را می تواند ایجاد کند .
در مورد رهنورد زریاب ، می توان بسیار نوشت و باید هم بسیار نوشت . زیرا نوشتن در باره او و کار هایش ، یعنی شگافتن تاریخ ، جامعه و فرهنگ این سرزمین است ، چراکه تاکنون هسته و جوهر تاثیرگذار هنرش ، چنانکه باید شگافته نشده و نا نوشته مانده است .

رهنورد زریاب ، راهی که آغاز کرده بود تا پایان درنوشت و کوشید تا قله های آخر را نیز بپیماید . هرچند که حسرت قله واپسین در قلبش خشکید ولی یقین دارم راهی را که او گشاده است و قله های دورتری را که برای نسل پس از خود نشان داده است ، بی رهرو نخواهد ماند . پایان
.