رشید بهادری

بخش نخست:

اگر زبان و ادبیات فارسی - دری را در کل مورد مداقه قرار بدهیم و کنجکاوانه به بررسی گیریم در آن با شگفتی هایی بر می خوریم که نه تنها اسباب تعجب ما را فراهم می سازد بل با وسعت معانی و بیاناتی مواجه می شویم که ذهن خود خواسته ی ما را به آن واژه ها یا کلمه هایی که در خور دقت اند می کشاند و همین که ورود پیدا کردیم؛ ما را وادار می سازد تا به ژرفنا سیر نماییم و به ویژگی های مورد نیاز دسترسی پیدا کنیم.
از آن جایی که نویسندگان، مورخین و به ویژه غزل سرایان ( شاعران ) از قدما تا امروزی ها از این گستردگی زبان و ادبیات ( در زبان فارسی) به هر نحوی وارد حریم این قلمرو شده اند یا می شوند؛ بنابر نیاز خود شان و نگاه شان از آن چه بخواهند پیشکش نمایند را، با در نظر داشت از هر آن چه در علم معانی، بیان و بدیع به دسترس گذاشته شده است سود برده اند و با مهارت های خاصِ خود شان آن واژه ها یا کلمه های گونه گون را چنان اندیشمندانه به کار گرفته اند که خواننده از آن متن یا سروده خواهی نخواهی لذت برده است و در قبال آن، معنا های بکر و بدیع را دریافت و به خواننده یا شنونده ارزانی داشته است. همین معنا ها و مفاهیم باعث می گردد که ذهن هر انسانِ جستجوگر از اثر کاوش و بازتاب آن رشد نموده و بتواند بهترین و خوبترین دستاورد ها را نصیب گردد.
برای این که من و شما به خاطر دریافت از آن چه در پی شناختش می باشیم و محتوای نگارش ما را نیز در بر می گیرد؛ این بار واژه ی ( رِند ) را که شاعران متقدم یعنی غزلسرایان نامدار به ویژه حافظ شیرازی آن را بار ها و بار ها به کار گرفته است مرور می نماییم. و این هم یک نمونه از آن:

من اگر رند خراباتم و گر حافظ شهر
این متاعم که تو می بینی و کمتر زینم

واژه ی رند از نگاه گرامر صفت بوده و معنای زیرک، زرنگ، حیله گر، بی باک، بی قید، لاابالی و همچنان آنی که با هوشیاری و تیزبینی به اسرار دیگران پی ببرد. اما اصطلاح اهل تصوف، آن که در باطن پاکتر و پرهیزگارتر از صورت ظاهر باشد و یا کسی که تظاهر به عملی یا حالتی در خور ملامت کند و در باطنش شایان ستایش باشد معنا می دهد.
در فرهنگ معین واژه ی رِند را به معنای آن که کسی پای بندِ آداب و رسوم عمومی و اجتماعی نباشد؛ یاد آور شده است.
حالا اگر به معنا های یاد شده نظری اجمالی بیفگنیم چنین در می یابیم که رند دو گونه معنا می دهد
۱- صفتی که در آن خوبی ها و برازندگی ها مطرح است و دلالت به نیکو اندیشی و نیکو کاری می نماید. به گونه ی نمونه زیرک، زرنگ و یا آن که با هوشیاری و تیزبینی به اسرارِ دیگران پی ببرد.
۲- صفتی که برخلاف گونه ی نخست بدی ها و زشتی ها را بازگو می نماید. به طور نمونه حیله گر، بی باک، لاابالی، بی قید و … را معنا می دهد. ناگفته نباید گذاشت که نویسندگان، مورخین و در کل آن هایی که نثر می نویسند واژه ی رند را به همین معنا های یاد شده به کار می بندند اما شاعران به ویژه غزل سرایانِ سبک عراقی و به تقلید از آن ها شاعران سبک هندی ( پس از قرن نهم خورشیدی ) کلمه ی رِند را برگرفته از معنایی که در اصطلاح اهل تصوف مطرح شده است در نظر می کیرند ولی نه به عین معنا بلکه این واژه را به گونه ی برعکس آن، هم برای آنانی که خویشتن را اهل تصوف و عرفان قلمداد می کنند و همچنان آن هایی که در مقام دینداری ( در هر مذهبی از اسلام ) دستِ بلند دارند و به نام های شیخ، مرشد، امام، محتسب، ملا، مولوی و … که جماعتی از مردم را رهنمون می شوند و بیشترین نمازگزار کنندگان نیز به حساب می آیند را احتوا می نماید.
چون مبحث گسترده به نظر می رسد چه بهتر مابقی را به شماره آینده که اصلِ پرداخته را نیز در بر می گیرد وا میگذاریم.
( ناتمام )