کودتا ها در تاریخ افغانستان

در دوره حاکمیت امیر حبیب الله خان که هیولای استبداد پیشین هنوز سایه داشت، امیر در پناه آن بی هراس و بی دغدغهء خاطر از گرفتاری های جنگی و لشکر کشی ها و مزاحمت ها  که قبلأ وجود داشت، توانست چندین سال به حکومت مطلقه و تحت الحمایه هند بریتانیاوی بپردازد.

در طی سالهای امارات امیرحبیب الله خان اگر تشبثات رستنی قدرت طبلبابه وجود نداشت، اما تحولات و فضای فکری نسبی درجا بودکه رویش جوانه های فکری مخالف مطلقیت و آرزو های استقلال طلبانه را با خود داشت و این مدرسه از جنبش ها در هند، ایران و روسیه تأثیر پذیرفته بودند.

جبههء جدیدی از دست اندرکارانی را دارد کشاکش های سرنوشت ساز ساخته بود، عرض وجود کانون جدید با مطالبات متفاوت با دوره های پیشین در وجود تمایلات مشروطه خواهی به پایان رسانی نفوذ بریتانیا نشان داد که راه و رسم و نصب العین های عبدالرحمن خان و نصایح او برای فرزندش (امیر حبیب الله خان) نمی توانست به درازا بکشد.

هنگامیکه کوشش های مسالمت آمیز مشروطه خواهان در شکل پیشنهادی از طریق عریضه خویش با طرح برخی مطالبات اصلاحی به امیر با واکنش خشونت آمیز و مستبدانه مواجه گردید (1959 ع) در واقع حبیب الله خان الزام گرایش به قهر را در صفوف مخالفین تحول پسند ایجاد کرد. کوشش ناکام عبدالرحمن لودین شهید غرض قتل امیر از آن ناگزیریها بود. عقیم ماندن عمل لودین با ادامه نا رضایتی ها و توسعه آرمان های نوین، سازماندهی جدید و ایجاد هسته های مخفی مرتبط با آن را در قبال داشت.

آن حرکت، بالاخره در شکل کودتای از طرف جمعیت سری دربار پیش رفت و با قتل امیر حبیب الله در واقع نخستین کودتای موفق را در تاریخ افغانستان معاصر عملی ساخت.

از روی پاره مدارک در دست داشته بر می آید که در جریان جنگ نخستین جهانی، نزدیکان دست اول امیر حیب الله تدارک برکناری او را از سلطنت از طریق کودتا دیده بودند از آن جمله دو چهره نیرومند دربار نایب السطنه شهزاده نصرالله خان و عین الدوله امان الله خان برای برکناری او مصمیم بودند.

اما مخالفت سردار نصرالله خان به قتل امیر و در عین حال تمایل آتشین امان الله خان به اصلاحات در جامعه را از موارد اختلاف های معین به یاد توان نمود. آن موارد اختلاف امان الله خان را بیشتر به نزدیکی با طرفداران اصلاحات، شکل دادن فعالیت های مخفی و تشکیلاتی جمعیت سری دربار و فاصله از سردار نصرالله خان کشانیده است. از آن رو انگیزه حاکم در کودتای درباری از طرف امان الله خان و یاران وی را از روی علایق و فعالیت ها و بروز رویداد ها، تغییرات و اصلاحات بعدی به درستی می توان تشخیص داد.

در واقع کودتای امان الله خان حامل آرزوی کسب استقلال و راه اندازی اصلاحات ترقیخواهانه در جامعه بود تاثیر جمعیت سری ملی و تحقق آن مأمول جز از طریق برکناری حبیب الله خان مسیر نبود. نارضایتی های درباری و خانم حبیب الله خان (مادر امان الله خان) توانسته بود، زمینه های مساعد و کارگیری امکانات کودتا را به سهولت فراهم سازد.

در کوتادی مؤفق امان الله خان نه تنها صورت جدیدی از مخالفت با حاکمیت را ملاحظه توان کرد، بلکه با نماینده گان ترقی جویی خارج از دربار را می بینیم. در گذشته لشکرکشی ها و جنگ های که خون هزاران نفر را می ریخت، شکل مقابله با حاکمیت و تصرف قدرت سیاسی بود. با کار کودتای امان الله خان نه از آن شکل استفاده گردید و نه پیشگیری برنامه های اصلاحی در جامعه با دوران پیشن مشابهت میرساند.

امان الله خان با اتخاذ شکل جدید سرنگونی نظام پدرش، صورت جدید و عاجل حل تضاد با سردار نصرالله خان را نیز در معرض نمایش گذاشته است. امان الله خان، به گونه یی که پیشتر تذکر رفت در زمینه برکناری امیرحبیب الله خان و کسب استقلال با سردار نصرالله خان همنوایی داشته، اما با توجه به کنش سردار نصرالله خان و راه رفت های جداگانه در زمینه های پرداخت به امور جامعه از هم جدا بوده اند. با کودتای ضد پدر، سردار نصرالله خان را غافلگیر ساخت.ـ و همزمان با رفع آن نخستین، مانع با نفوذ دیگری را که سد راه او بود نیز از میان برداشت. ازین رو اقدام امان الله خان علیه سردار نصرالله خان متمم کودتای او بود.