|
|
نیاز هند به گاز و ابراز تمایل جدی ایران و ترکمنستان برای احداث یک خط لوله که بسته به مسیرش باید از پاکستان و افغانستان بگذرد، یک بازار داغ و رقابت تنگاتنگ را ایجاد کرده است.
برای حامد کرزی، رييس جمهور افغانستان، در سفر سه روزه اش به هند، بار ديگر موضوع انتقال خط لوله گاز ترکمنستان به هند را که از مسير افغانستان و پاکستان می گذرد، با مقامات هندی درميان گذاشت. پيش از وی، کمال خرازی، وزير خارجه ايران، برای صدور گاز کشورش از مسير پاکستان به هند، عازم دهلی نو شده بود. پيشتر نيزآقای کرزی در ديدار نتوار سينگ، وزير خارجه هند از افغانستان از علاقه مندی کشورش برای احداث خط لوله گاز ترکمنستان به هند خبر داده بود. او در اجلاس اقتصادی جده در عربستان سعودی نيز تاکيد کرد که احداث اين خط لوله می تواند منافع زيادی برای منطقه به دنبال داشته باشد. تلاش برای احداث خط لوله گاز از آسيای ميانه به هند از طريق افغانستان و پاکستان، در حالی که در منطقه کشورهايی نظير ايران و قطر نيز از صادر کنندگان بزرگ گاز هستند، نشان می دهد که اين تحولات بی شباهت به يک رقابت تنگاتنگ اقتصادی منطقه ای نيست. نفع افغانستان نکته مهم در اينجاست که احداث خط لوله گاز ترکمنستان – هند تا چه اندازه به نفع افغانستان است؟ آيا صرفه اقتصادی اين پروژه به آن اندازه ای است که در اهداف اقتصادی افغانستان جايگاه ويژه ای بيابيد و دولت را ملزم به دنبال کردن نوعی از ديپلماسی اقتصادی در منطقه کند؟ مير محمد صديق، وزير صنايع و معادن افغانستان بر اين عقيده است که افغانستان از اجرای پروژه خط لوله گاز صدها ميليون دلار سود خواهد برد و اين ميزان از سود برای کشوری با اقتصادی جنگزده اهميت بالايی دارد. با اين که شرکت آمريکايی يونيکال در دهه نود ميلادی فعاليت برای اجرای برنامه طرح احداث خط لوله گاز ترکمنستان به هند را به دست گرفت، ولی وضعيت امنيتی افغانستان و تحولات اين کشور مجال گامهای عملی را به اين شرکت نداد. بی گمان، وضعيت امنيتی افغانستان بهبود يافته و اکنون دولت اين کشور نيز ابتکار عمل برای اجرای اين پروژه را به دست گرفته است، ولی همچنان چالشهای امنيتی متعددی وجود دارد. مسئله اول عزم مشترک سه کشور ترکمنستان، افغانستان و پاکستان برای اجرای اين طرح است که بر اساس آن کميته تی ای پی که اختصاری از حروف اول نام اين کشورها است، بوجود آمد. کميته تی ای پی که به کميته تاپ مشهور است، بعد ازبهبود وضعيت سياسی و امنيتی افغانستان، ۷ جلسه با موضوع احداث خط لوله گاز ترکمنستان به هند در کشورهای مختلف داشته است. نقش هند به گفته مير محفوظ ندايی، کارشناس اقتصاد صنعتی و از رئيسان هيات افغانی در سه جلسه کميته تاپ، نقش هند به عنوان بازار مصرفی با جمعيت بالغ بر يک ميليارد نفر و با اقتصادی عظيم و صنعتی در اين زمينه تعيين کننده است. آقای ندايی می گويد که صرف نظر کردن هند از اجرای چنين پروژه ای مساوی با ناکامی اين پروژه است. از طرفی هند که عنوان چهارمين قدرت اقتصادی آسيا را دارد، ۷۵ درصد انرژی مورد مصرف صنايعش را از خارج تهيه می کند. اين کشور البته قصد دارد تا ۲۰ سال آينده گاز را جايگزين سوختهايی نظير زغال سنگ، نفت و ديزل در تاسيسات بزرگ صنعتی اش کند تا از يک سو انرژی ارزانتری مصرف کند و از سوی ديگر، محيط زيست را کمتر آلوده کند. لازم الاجرا شدن پيمان کيوتو که کشورهای صنعتی را ملزم به پذيرش تعهداتی در برابر آلودگی محيط زيست می کند نيز اگرچه برای هند به عنوان کشوری در حال توسعه تعهدی را ايجاد نمی کند، ولی عزم هند را برای گازی کردن تاسيسات آلاينده خود را تقويت خواهد کرد. گزینه های هند هند به رغم اين که نياز شديدی به منابع گاز احساس می کند، از امتياز انتخاب قابل ملاحظه ای برخوردار است. علاوه بر ترکمنستان، ايران دومين کشور برخوردار از منابع گاز در جهان پس از روسيه رايزنی هايی را برای فروش گاز به هند آغاز کرده است. آقای ندايی بر اين عقيده است که رقابت منطقه ای برای صدور گاز به عنوان يکی از "چالشهايی" مطرح است که اجرای پروژه گاز ترکمنستان به هند را با "تامل" مواجه کرده است. برگ برنده افغانستان و ايران با اين حال تا چه انداره افغانستان می تواند به احداث اين پروژه اميدوار باشد و آيا برگ برنده ای برای تحقق طرح انتقال گاز ترکمنستان به هند وجود دارد؟ از نظر آقای صديق، سود اقتصادی مسير افغانستان- پاکستان و نيز سهولتهای جغرافيايی اين مسير از جمله برگهای برنده طرفداران صدور گاز ترکمنستان به هند است. اما موضع ايران در اين زمينه چيست؟ آيا ايران در ميدان رقابت با ترکمنستان وارد خواهد شد و سعی خواهد کرد تا تسهيلات ارزان تر و بهتری را برای صدور گاز خود به هند ارائه کند؟ محمد رضا بهرامی، سفير جمهوری اسلامی در کابل، در اين زمينه گفت که بازارهای مصرف انرژی در منطقه به اندازه ای گسترده است که همه صادر کنندگان از فرصت صدور گاز بهره مند خواهند شد. او افزود که ايران از پروژه احداث خط لوله ترکمنستان به هند از مسير افغانستان و پاکستان حمايت می کند. آقای بهرامی گفت که به دليل گسترده بودن بازار مصرف انرژی، تلاشهای ديپلماتيک ايران برای يافتن بازار فروش گاز در هند به معنای رقابت با افغانستان نيست. او اضافه کرد که البته در دنيای اقتصاد، حرف آخر از آن مصرف کننده و سرمايه گذار است و آنها هستند که از حق انتخاب بيشتری برخوردارند. امنيت: مهترين چالش موضوع امنيت مسير انتقال گاز و روابط هند و پاکستان نيز از ديگر چالشهايی است که البته هر دو پروژه انتقال گاز از ايران و ترکمنستان را تهديد می کند. به نظر می آيد که شش دهه روابط متشنج هند و پاکستان شديدا بر اجرای طرح انتقال گاز ايران و ترکمنستان به هند سنگينی می کند و هند نمی تواند بپذيرد که گلوگاه انرژی اش از پاکستان بگذرد، کشوری که تاکنون سه جنگ بزرگ با هند را تجربه کرده است. ولی تلاشهای هند و پاکستان برای کاهش تنشهای مرزی و منطقه ای که در سالهای اخير ابعادی تازه يافته، اميدواريها برای چشم انداز ترميم روابط دو کشور تا سرحد عادی سازی مناسبات طرفين را تقويت کرده است. رستم شاه مهند، سفير پاکستان در افغانستان در اين زمينه گفت که در صورت احداث اين خط لوله، پاکستان تضمين کافی برای استفاده غير سياسی و غير نظامی از آن را ارايه خواهد داد. به گفته وی، پاکستان حاضر است در زمينه تامين امنيت مسير اين خط لوله در خاک خود تضمين بدهد و اين که در مناطق قبايلی و ساير مناطق، تاسيسات انتقال گاز با تهديدی امنيتی مواجه نباشد. نفع پاکستان از مسير افغانستان با توجه به اينکه پاکستان در مسير هر دو خط لوله مطرح گاز به سوی هند از ايران و ترکمنستان واقع است، ميزان همکاری اين کشور و علاقه منديهای مقامات آن نيز برای گذر هرکدام از خطوط اهميتی آشکار دارد. سفير پاکستان در افغانستان گفت که اگر مسئله انتخاب در ميان باشد، پاکستان به نفع خود می داند که با خط انتقال گاز ترکمنستان از افغانستان به هند موافقت کند. آقای مهمند گفت: " ما ترجيح می دهيم که اين خط لوله از افغانستان عبور کند. انتقال گاز ترکمنستان، پروژه ای است که رهبران سه کشور در مورد آن يک توافقنامه را امضا کرده اند و چگونگی اجرای آن نيز ارزيابی شده است. بنابراين، من گمان می کنم که انتقال اين خط لوله، از افغانستان، در اولويت باشد." با تمام اينها، به گفته آقای صديق، مقدمات اجرای اين طرح به مراحل پايانی رسيده و برداشتن گامهای عملی در اين زمينه در دست مطالعه است. کنسرسيوم يا مشارکت بانک؟ به گفته وی، اگرچه بانک جهانی علاقه مند به سرمايه گذاری در اين پروژه است، ولی به نظر وی بايد کنسرسيوم يا ائتلافی از شرکتهای اقتصادی در اين زمينه فعاليت کند. در آن صورت، سرمايه گذاران افغان نيز می توانند در تامين سرمايه ای ميان ۲ تا ۳ ميليارد دلار مشارکت کنند. به هر حال به نظر می آيد که تلاشهای جديدی برای رشد و توسعه اقتصادی منطقه آغاز شده است، تلاشهايی که گاهی به رقابتهای اقتصادی انجاميده است و اين رقابتها از اولين پيامدهای پايان جنگ واستقرار ثبات نسبی در افغانستان است. بايد ديد که آيا اين رقابتها می تواند منجر به شکوفايی اقتصاد منطقه و تغيير چهره فعلی آن شود؟
|
22.12.06