آری شاعر آزادیخواه صوفی صافی میشود و  مثلث زندگی او با این سه ضلع ساخته میشود: شعر، مبارزه و تصوف. سیر افاق به سیرالنفس میکشاندش، از یکسو آشنایی و ارادت به حاجی درویش و از سوی دیگر گوشهء زندان به تأمل وامیداردش و به تصوف عملی میکشاندش. به حضرت بهاوالدین نقشبند دل می بندد و طریقه حضرت عبدالقادر جیلانی را می پذیرد. به چله می نشیند اما نه برای تظاهر و عوام فریبی، زیرا او به درشتی به چنین چله یی میتوزد. چلهء او از لون دیگریست. آنگونه که شمس تبریزی میگفت ـ صوفی در شهر باشد در بیابان چه کند؟ او هم در شهر، درمیان مردم و در زندگی اغواکننده شهری میخواهد چله بنشیند.

« جناب مولوی صاحب ملنگ (رح) سی سال قبل مرا به چله دعوت فرمودند ،من گفتم ـ "چله میکشم اما نه اینطور به اتاق تاریک و نان خشک، بلکه اتاق روشن، نان خوب و پرستاری لازم" سر را فرو برده، دوباره به من نگاه کرده فرمودند: " شما را خداوند جل علی شانه همان قسم که خواستید چله میدهد." » مقدمه دیوان او پیش از مرگ وصیت میکند که در مرگ نوای موسیقی را بردارند که مرگ مولانا و صلاح همین زیبایت را به خاطر میآورد که هم قاریان به خواندن قرآن پرداخته بودند و آوازخوانان و قوالان به پایکوبی و چون از مولانا و از این قرآن خوانی و آوازخوانی پرسیدند گفت: قرآن به خاطر آن خواندند تا حیرت کنند که او مسلمان بود و قوالان آواز میخوانند تا ثابت کنند که او عاشق بود.

نگاهی به زیستنامهء بسمل

استد بسمل در هشتم محرم ١٣٠٦هجری قمری برابر با ١٢٦٦ در کابل زاده میشود [11] هرچند که برخی از پژوهندگان سال ولادت وی را ١٣٠۷ ویا ١۸۸۵ میلادی نوشته اند [12] پس از آموزشهای مقدماتی، لیسهء حبیبیهء نوبنیاد را به درجه ممتاز به پایان میبرد و بدان هم بسنده نمیکند و علوم متداول زمان خویش را فرامیگیرد، یعنی از یکسو به دانشهای جدید چنگ می اندازد و از سویی هم علوم قدیمه را آموزش می بیند و آمیزهً این دو، از وی مردی میسازد، فرهیخته، گشاده نظر آزادیخواه و وارسته.

زندگی بسمل، زندگی پر از فراز و فرود است و از اسارت کنج زندان تا کرسی مجلس عیان منحنی عمر پرماجرای او میسازد. در زمان امارت حبیب الله کلکانی به سرزمین های اسلامی رخت سفر می بندد تا در سیر آفاق رمز و راز سیرالنفس را دریابد و در حکومت پس از حبیب الله معاون ناظر محمد صفرخان امین الاطلاعات ـ پدر خویش میگردد که به نایب الحکومگی قطغن و بدخشان گماشته شده بود. ناظر محمد صفرخان نوه محمد اعظم خان چترالی است که که از کارگذاران روزگار امیرعبدالرحمن خان و کارمند مورد اعتماد وی بوده است که امیر خود در موردش می نویسد: « یکی از نوکر های خیلی امین دربار من می باشد و مهرثبت من در دست اوست که نوشته جات و غذا و دوای مرا مهر میکند، خلاصه جان وتمام مملکت من در دست اوست [13]

در شماره آینده دنبال میگردد

                                                                                            ***********