مجلس نماینده گان امریکا در جلسۀ (29 اکتبر 2019)، با اکثریت آرأ (405 رأی موافق 11 رأی مخالف)، قطعنامه یی را به تصویب رسانید که بر بنیاد آن کشتار ارمنی ها در اوایل شدۀ پیشین، نسل کشی پذیرفته شد.
با آنکه پیشتر از آن (1915) نیز کشتار جمعی و بیرون راندن ارامنه از قلمرو "عثمانی" حضور ناگسست داشت، اما در جریان جنگ عمومی اول، حدود دو ملیون از مردمان ارامنه به وسیلۀ حکومت ترکهای جوان با اشکال مختلف مردم ازاری به سوی تحقق نسل کشی سمت داده شدند. نخست در 24 آپریل همان سال نخست نخبه های ارامنه را دستگیر وبه قتل رسانیدند. متعاقب آن بیرون راندن ارامنه، غصب دارایی ها و اراضی چنان سازمان دهی شد که در پهلوی کشتار، تحمیل مواجه شدن ارامنه با ناگواری های ناشی از بی سرپناهی، گرسنگی و با امراض مهلک، مسبب مرگ برنامه ریزی شدۀ صدها هزار دیگر از زنان وکودکان شد. دامنۀ این کشتارجمعی تا آنجا بود که در همان وقت نیز درمیان موافقان ومخالفان جهانی ترکیۀ عثمانی بازتاب داشت. حکومت المان که در خلال جنگ متحد ترکیه بود، به رغم آگاهی از کشتار های جمعی، نیازی به مخالفت نداشت.

اما در طی بیش از یک سده، هر ازگاهی موضوع کشتار جمعی و نسل کشی نامیدن آن قدبرافراشته و بعد درگوشۀ خاموشی نشسته است. بیشتر مطرح کننده گان داد خواهان و تاریخ نگاران ارمنی بوده اند. خود این موضوع وبی توجهی به داد خواهی های ارامنه میتواند، موضوع جالب برای دریافت انگیزۀ فراموشی یک رویداد تکاندهندۀ بشری باشد. نمونه یی را از المان پس ار جنگ بیاوریم. در آلمان با وجود تمایل و مشغولیت به تدوین تاریخ رویدادهایی که در پیوند با آلمان در سطح جهانی نیزبه وقوع پیوسته اند و اتحاد آلمان ترکیه در نخستین جنگ جهانی و کشتار ارامنه از آن نمونه است، برای موضوع رغبتی حضور نیافته است. سال 2005 بود که نخستین بار کتاب جامع ومستند

Der Völkermord an den Armeniern 1915/16 تألیف Wolfgang Gust انتشار یافت. در این کتاب بررسی موضوع با مراجعه با آرشیف وزارت خارجۀ المان وسایر مراجع نشان میدهد که قتل های جمعی وبا انگیزۀ نسل کشی ارامنه، از نظر حکومت آلمان وسایر حکومت ها پنهان نبوده است. اما با آنهم علاقۀ به جدی گرفتن موضوع به ویژه برای کشورهایی حضور نداشته است که از بیشتر از حقوق بشر صحبت میکنند. افزون بر آلمان، در امریکا نیز با وجود سعی وتلاش داد خواهان ارامنه و انتشار اسناد ومدارک، عکس های مستند وتکاندهنده، مجلس نماینده گان وحکومت آن کشور از کنار موضوع با بی تفاوتی گذشته اند.

اما اکنون که در بستر وضعیت سیاسی پدید آمده ناشی از برخی بازیگوشی های طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه، گمراهی وندانم کاری دونالد ترامپ، زمینه های بهره برداری سیاسی برای مخالفان سیاسی ترامپ به ویژه اعضای حرب دموکرات مساعد شد، دوسیه موضوع روی میز مجلس نماینده گان قرار گرفت وبه کشتار ارامنه از سوی این نهاد با وضاحت نسل کشی نامیده شد.

شایان یادآوری است که در گذشته مجلس نماینده گان فاقد دسترسی به اسناد مقنع نبود. وقتی قدرت ریاست جمهوری را دموکراتها در دست داشتند، از موضوع بی اطلاع نبودند. ولی برای آنها این موضوع مهم بود که رعایت گل روی یک متحد ناتو مهم تر از موضعگیری درقبال نسل کشی ارامنه است. افزون بر آن داد خواهان وآنانی که موضوع را پیگیری می نمودند و حتا دارندۀ "لابی" ها در امریکا نیز بودند، قدرت لازم رسانه یی، مالی وسیاسی نداشتند که بر خاطر خواهی های گل روی متحد ترکی پیروز اید. در حالی که اسرائیل و "لابی" های آن در اروپا و امریکا چون امکانات گستردۀ مالی، رسانه یی را دراختیار دارند، میتوانند حتا جزئیات آزار دیده گی های زمان هتلر را فراز بیاورند.
چنین است که نهاد های سیاسی به اطلاعات لازم، اسناد ومدارک موجود از رویدادها رویکرد ابزاری و سیاسی دارند، نه عبرت گیرنده و عبرت دهنده. مجلس نماینده گان امریکا با استفاده از ندانم کاری مقطعی ترامپ در شمال سوریه، بهبود هرچند معامله گرانۀ مناسبات ترکیه با روسیه، لشکرکشی جنون سای اردوغان علیه کردها که با مخالفت کشورهای اروپایی نیز مواجه شد، و پای حافظ اسد، روسیه و ایران را از نظر آنها درنهایت در آنجا محکم می نمود؛ دوسیۀ نسل کشی را با شتاب مطرح و با تائید اینکه آن تصامیم و اقدامات نسل کشی بوده، از گوش ترامپ و اردوغان گرفته اند.
با آنکه این مصوبۀ مجلس نماینده گان امریکا ضمایم و پیشنهاد های ندارد که برای حکومت ترکیه فشارهای سیاسی و یا اقتصادی را تحمیل کند، اما دومزیت را دارد:
نخست، موضوع نسل کشی وابعاد جنایت آن بار دیگر طرف توجه قرار گرفت. در همه نقاط جهان، آنانی که همین اکنون با تهدید این خطر مواجه میباشند ویا در گذشته شبیه چنان رویداد را نیاکان شان دیده اند، در اندیشه وباز اندیش فرو رفتند.
دیگر اینکه غرور، برتری جویی، تکبر و رفتارهای تحقیر آمیزطیب اردوغان واردوغان ها را در ترکیه ودر سایر نقاط جهان، با باد هرچند خفیف محکومیت بی تکانه نگذاشته است. . .

*
• یادداشت های داشتم برای معرفی کتاب Der Völkermord an den Armeniern ( (1915/16 نسل کشی ارامنه) تألیف Wolfgang Gust که فرصت بازنگری وترتیب آنها را نیافته ام. برای نوشتۀ حاضر از آنها اندک بهره گرفتم.