مهتاب الدین که بیست و چند سالی از عمرش نمی‎گذشت، اینک خسته به آبدان حلبی بزرگی که در کنار چاه گذاشته شده بود تکیه داده بود. ظاهرش بیننده را متعجب می‎کرد. پاچه‎های تنبانش را بالاتر از زانو بَرزده بود و پیراهنش نیز تا آخرین دکمه باز بود، قسمی که از چاک آن حتی نافش که بجای آن درو رفتگی معمولی برآمدگی کوچکی در سطح شکم صاف و عضلاتی‎اش  بود، به خوبی دیده می‎شد. با این که دستانش را شسته و آبی به رخسارش پاشیده بود، هنوز لایه‎ای از گِل و لای را می‎شد اینجا و آنجا بر دست و رویش تشخیص داد. ظاهراً از یک جنگ تن به تن برگشته بود. پدرش می‎گفت: «چاه کندن جان کندن است!» اما این ظاهراً سَرِ کوه یخ بود. باید نزدیکش می‎شدی، زخم کنار لبش، که حالا تورم کرده بود، و کبودی زیر چشمش را می‎دیدی که متوجه می‎شدی که وضعش بیشتر از این ها ناجور است. کاری که نوریه کرده بود. دورش چرخی زده، با نگاه‎های کنجکاوش براندازش کرده بود و بعد، ترموز چای و پیاله را گذاشته بود کنار سفره که نیم یک نان تنوری و دو پیاز و یک مرچ سبز تمام ثروتش بود. 

     آنچه مهتاب الدین را منزجر ساخته بود، لبخندی بود که نوریه در برگشت حواله‎اش کرده بود. لبخندی که رد یک هوس مشکوک را می‎شد در گوشه و کناره‎های آن خواند. اما این باعث نشده بود که مهتاب الدین به او فکر کند و یا به ساق‎های برهنه‎اش که از زیر تنبان سبز چین‎دار مانند بند دو رواش تازه به نظر می‎رسیدند. در حقیقت مهتاب الدین از صبح تا حال که آفتاب رسیده بود بالای سرش، حس بدی داشت. و این حس از همان لحظه‎ای در جانش رخنه کرده بود که حاجی برایش گفته بود:«پدر خدا بیامرزت این چاه را بار اول کند. بعد از آن سال یکبار می‎آمد و لای گیری می‎کرد. همیشه هم مُفت. خدا بیامرز به خاطر این چاه زیاد زحمت می‎کشید. او که مُرد، چاه هم دیگر چاه نشد.»

     پیازها را با مشت کوبیده و با آرامی پوست کرده بود، مرچ را هم گذاشته بود کنار نان، اما کو میل خوردن؟ با تنبلی برایش چای ریخت و گذاشت سرد شود. احساس کرد که دختر حاجی از پشت پرده‎ی ارسی می‎پایدش. بی‎اعتنا دستانش را گذاشت روی زانوانش و چشمانش را بست. این طوری احساس کرد که خستگی‎هایش را بهتر از بدن بدر می‎کند. هنوز هم کشیده شدن طناب را دور گردنش حس می‎کرد. از این که نوریه متوجه‎ی کبودی دور گردنش نشده و از او در مورد چیزی نپرسیده بود، باید شکر گذار می‎بود.

     وقتی مرد با ارنج زده بود به زنخش و او تعادلش را از دست داده بود،  دهنش خورده بود به برآمدگی‎ای که غالباً در دیوار چاه ایجاد شده بود. لبش پاره شده و خون لزجی طعم دهنش را تغییر داده بود. دستانش که سست شده بودند، مرد طناب را حلقه زده بود دور گردنش، فشار داده بود تا خفه شود. بارها زخمی شده بود و درد در جانش پیچیده بود اما این بار اول بود که نزدیک بود مرگ را احساس کند. تجربه‎ی تکرار نشدنی. نفسش که تنگ شده بود تصور کرده بود خون تمام بدنش در فرق سرش جمع شده است، در لحظه‎ای که می‎توانست آخرین لحظه‎ی زندگی برایش باشد، خم شده بود، با تمام نیرو، و خودش را به عقب تیله کرده بود. سر مرد شاید به دیواره‎ی چاه خورده بود که دستانش بی‎حرکت شده بودند. وقتی حلقه‎های طناب بازتر شده بودند، با هیجان طناب را از دور گردنش رها ساخته بود. مرد دوباره ایستاد شده بود. منتظر این که قوتی در دستانش پیدا کند تا مشت‎هایش را به سر و روی او حواله کند. اما نتوانسته بود. ضعف چنان بی‎حرکت ساخته بودش که مهتاب الدین فرصت یافته بود برخیزد و دستانش را دور سرش حلقه کند و با خشم به چهره‎ی مرد که عصبی و از حال رفته بود، خیره شود. 

     طناب که یک انتهایش به دلو بزرگ بسته شده بود، بالای تپه ککی که از خاک‎های چاه تشکیل شده بود، مانند ماری حلقه در حلقه در خود پیچیده بود و انتهای دیگرش پایین‎تر دور تنه‎ی بریده‎ی درختی بسته شده بود که از چاه دو متری فاصله داشت. مهتاب‎الدین قصداً آن را دور تر از چاه گذاشته بود. ترس موهومی برایش حالی کرده بود که مواظب همه چیز باشد. دشمن ظاهراً در ته‎ی چاه در کمین نشسته بود. اما کلنگ هنوز در چاه بود. چاه، اما با آن دهنی که به سختی دایره‎ای را تشکیل می‎داد، با آن دیواره‎ای سنگی و سکوت ابدی‎اش، جای اصلی ماجرا بود. مهتاب الدین نمی‎توانست به آن فکر نکند. در عمق بیست و پنج متری‎اش، نبرد سختی را از سر گذرانده بود و اینک در ذهن کرختش مسئله را نمی‎توانست حل کند. اگر این حرف درست باشد که ترس نخستین تجربه‎ی جنین در زهدان است، آنچه مهتاب الدین در چاه تجربه ‎کرده بود، تداوم همان ترس نبود؟ ترسی که ریشه در تاریکی داشت. صبح که دلو را پشت کلنگ پایین انداخته بود، تصور نمی‎کرد که همه‎ای این ماجراها در ته‎ی چاه برایش اتفاق بیفتد. دو دسته چسپیده بود به طناب و آهسته آهسته به کمک آن پایین رفته بود. جایی که با هر گام که پایین می‎رفت، تاریکی‎اش بیشتر و بیشتر می‎شد. انگار چاه در هرگام به وسعتش می‎افزود. وقتی هم که پاهایش با کف چاه تماس کرده بودند، تصور کرده بود که در دشت وسیعی است که اطرافش را تاریکی محض گرفته است. با دلهره دست انداخته بود به اطرافش و حضور سرد و مرطوب دیواره های چاه، کمکش کرده بود که از حس بی‎قرار ترس فاصله بگیرد. پایین شدن به چاه، که دوست داشت آن را فرو رفتن به تاریکی تعبیر کند، چیزی نبود جز جدا شدن از جهان دیگران و غرق شدن در تنهایی، جایی که به جز خیالات واهی کسی با تو پایین نمی‎شود. حالا، او بود و تنهایی. باید تا می‎توانست به دیوارهای تنهایی می‎کوبید تا چشمه‎ی حیاتی باز شود. اما دیوارها و زمین زیر پایش سخت‎تر از آن بودند که نوک کلنگ به آن فرو برود.

     یک، دو، سه!

     دوباره: یک، دو، سه!

     ضربات پی‎هم کلنگ به نفس انداختش. با دستانش خاک‎هایی را که کنده شده بودند جمع کرد و میان دلو انداخت. به سختی نیم آن را پُر می‎کرد. دلو را به عقبش تیله کرد و دوباره، شروع کرد به کلنگ زدن. یک، دو، سه. یک، دو، سه. صدای برخورد کلنگ در ته‎ی چاه می‎پیچید و دوباره مانند صدای ترکیدن یک تایر کهنه به گوشش می‎رسید. و این برایش آزار دهنده بود. نالید: «لعنت به فقر!» اگر زندگی در ته‎ی چاه و نقب زدن در دل تاریکی مجازاتی بود که او باید می‎گذراند، پس جرمش چی بود؟ فقر؟ به این مسئله بارها اندیشیده بود، اما پاسخی نداشت. از این که با وجود درس و تحصیل نتوانسته بود، کاری دست و پا کند، خودش را نمی‎توانست مقصر بداند.

     در ته‎ی چاه بود که به تنهایی فکر کرده بود. شنیده بود که تنهایی یعنی آگاهی از خود و از نبود کسی دیگری. و حالا می‎اندیشید که آن دیگری که حس تنهایی را در او برانگیرخته است کیست؟ بعد از مرگ پدر، که می‎گفت اگر به نیم نان سیر می‎کنی، یک نان چیزی اضافیست، دیگر کسی نداشت. پدر سال‎ها پیش با زن بیمارش به کابل آمده بود تا کار کند و زنش را که بیمار بود تداوی. اما از این که هیچ شغلی را به جز دهقانی بلد نبود، شده بود چاه کن. مادر بعد از چند ماهی در گذشته بود و پدر ترجیح داده بود که به روستا برنگردد. چنین بود که مهتاب الدین نیم روز مکتب رفته بود و نیم روز دیگر همکار پدر شده بود. روستایی‎پسری که هرگز نتوانسته بود کابلی شود و دوستانی برایش فراهم بسازد. اما هیچ گاهی احساس تنهایی نیز نکرده بود. چون اگر هیچ کسی در اطرافش نبود، خودش بود. او سال‎ها با خودش کنار آمده بود و یگانه همراز و همدل خودش شده بود. حالا آنچه در او تغییر کرده بود، خودش بود. دیگر نمی‎شد به درستی درکش کند. گاهی تلاش می‎کرد خودش را آن سوی سفره بنشاند و در جریان گفتگو کاسه کوزه‎های دلش را بالایش خالی کند. این، به قولی به این نتیجه می‎رساندش که حس تنهای چیزی نیست مگر فرار از خود به دیگری! در حقیقت او در این مرحله‎ی زندگی، از خودش فرار داشت. اما نمی‎توانست آن را باور کند.

    وقتی در آن تاریکی محض به مرد رو به رویش خیره شده بود، خودش را شناخته بود. آن که همین یک لحظه پیش طناب را دور گردنش پیچیده و خفه‎اش می‎کرد، کسی نبود جزء خودش. همان چشمان تودار و ابرهای کشیده. همان لبان درشت و پیشانی کوتاه و زلفی که پریشان بود. ترسیده بود. این که دشمنت خودت باشی وحشت‎ناک نیست ؟ درک این که کسی مثل خودش به او حمله کند آنهم در ته‎ی یک چاه تنگ و ترش از باورش بیرون بود. وحشت چنان گریبانش را گرفته بود که با سرعت چنگ انداخته بود به طناب و پیش از آن که مرد عکس العملی انجام دهد، در نیمه‎ی راه بود. وقتی هم که از چاه آمده بود بیرون، صدای ناهنجار مرد را در ته‎ی چاه تشخیص داده بود. صدایی که بیشتر از این که به صدای او شبیه باشد، به صدای هیولای زخمی‎ای می‎ماند که صیدش را از دست داده است. با عجله دلو را بالا کشیده بود. خاک و گِل دلو را که خالی کرده بود، متوجه لکه‎های خون شده بود. به لب پاره‎اش دست برده بود و سوزش آن را برای اولین بار حس کرده بود. اما این ثابت نمی‎کرد که لکه‎های خون متعلق به او باشد. به نظرش رسیده بود که خون دلمه بسته روی خاک‎ها غلیظ‎تر از آن است، خون او باشد.

    آموخته بود که زندگی ابدی جایی است که تضادها در یک دیگر محو می‎شوند، و باور داشت که در چنین جایی است که فقط یک حقیقت باقی می‎ماند. اما حالا که تکیه داده بود به آبدان، نمی‎دانست که حقیقت چیست و ابهام کدام.  از این که دید که در ناکجای ذهنش شب و روز (نور و تاریکی) یکی می‎شوند، احساس مشمئز کننده‎ای لرزاندش. از روی غریزه جرعه‎ی چای قورت داد و لقمه‎ی نان و پیاز را در دهنش فرو برد. هنوز لقمه‎اش را قورت نداده بود که مرچ را تا نیمه گاز زد. دوباره جرعه‎ی چای قورت داد. با این که لب بریده‎اش می‎آزردش، دوباره پاره‎ی نان و پیاز را لقمه ساخت و با باقی مانده‎ی مرچ به آرامی بلعید. مانند آن که رمقی به جانش دویده باشد، حالش بهتر شد. همین که سرش را بلند کرد، متوجه شد که نوریه آمده روی صفه و از آنجا می‎پایدش. عشق تجربه‎ی درد آلودی بود که در چهره‎ی زن به صورت شکست محتومی نمایان شده بود. مهتاب الدین نگاهش را برگشتاند و به مردی فکر کرد که در ته‎ی چاه منتظرش بود.

     هر بار که از چاه پایین آمده بود، منتظر شده بود چشمانش با تاریکی خو کنند تا بتواند در تاریکی اطرافش را ببیند. این حالت، همان آمیزشی که حرفش را می‎زد نبود؟ آیا او وقتی به ته‎ی چاه می‎رسید و دیگر از روشنی خبری نبود، به ابدیت می‎رسید؟ سکونی که از دیواره‎های چاه به سویش پرتاب می‎شد، بیشتر متیقنش می‎کرد که برگشته است به دوره‎ای جنینی‎اش و باید منتظر باشد تا دوباره زاده شود. صبح که چنگ انداخته بود به طناب و از چاه پایین می‎رفت، تصور کرده بود که فرو می‎رود به زاهدان آفریننده‎ای که با درد از آن به بیرون طرد شده بود. چاه آیا همان گرما و رطوبت زهدان را نداشت؟ حقیقت این بود  که گرمی آغوش مادر را در گرمی و رطوبت چاه یافته بود. اما این برمی‎گشت به گذشته‎ی دور. اینک نه حضور مادرش را حس می‎کرد و نه وجود پدر را که دیگر به پیر خرفتی تبدیل شده بود که برای دیگران مفت کار می‎کرده است.

     به طناب چنگ انداخته بود. آیا این همان بندی نبود که او را به زندگی وصل می‎کرد. دوباره احساس کرده بود که در زهدان است و خون می‎خورد. این که خودش منحیث یک فرد وجود دارد، کشفی بود که در ته‎ی چاه به آن رسیده بود. پس تنهایی می‎توانست زیاد بد هم نباشد. اما آنچه نگرانش ‎کرده بود این بود که در ته‎ی چاه آنقدر به خودش فکر کند که دچار نارسیسم شود. به نظرش رسیده بود که نارسیسم و تنهایی دو روی یک سکه اند. مگر این واقعیت ندارد که توجه به خود فقط زمانی اتفاق میفتد که دیگران نیستند؟ تبسمی که بیشتر تمسخر بود لبانش را باز کرده بود. به نوریه فکر کرده بود. تصور کرده بود که مانند عاشقی که درد عشق را می‎فهمد، درد تنهایی را می‎فهمد چون به نظرش هردو یکی بودند.

     این که عشق‎بازی شدیداً یک عمل ضد اجتماعی است، شک نداشت اما می‎دانست که این عمل به همان شدت طبیعی و انسانی نیز است. اما این باعث نشد که رام عشوه‎های نوریه شود. نوریه که حالا برگشته بود کنار چاه، بی‎دلیل تلاش داشت سر گفتگو را با او باز کند. پاچه‎های تنبان گشادش را بالا زده بود، نه تنها ساق پاها بلکه دلک‎های سفید پاهایش نیز نمایان بودند. مهتاب الدین به اندیشه فرو رفت. آیا در پیکر مرمرین زن، ضد خودش را نمی‎دید؟ آن نیمه‎ی دیگر که می‎توانست او را تکمیل کند. آیا می‎توانست با یکجا شدن با او، مرد/ زن بودن شان را محو کنند و به چیزی دیگری تبدیل شوند؟ به یاد اولین گفتگویش با یک زن افتاد. زن پرسیده بود: «عشق بازی در آن پایین چگونه است؟ می شه دو نفر باهم در آن تاریکی که گفتی عشق بازی کنن؟» بعد انگار در تاریکی کسی را جستجو دارد، دستانش را در هوا تکان داده  به روی کسی بوسه زده بود. آن روز بی آنکه لبخندی بر لبان مهتاب الدین جاری شود، از زن پرسیده بود: «می‎دانی یتیم چند معنی دارد؟» و خود پاسخ داده بود: « سه معنی: یکی: کودکی که پدرش مرده باشد، دوم: مفرد و یکتا از هر چیز، سوم: دزد و راهزن. من به معنی دومش دلچسپی دارم. می‎دانی چرا؟ چون مفرد و یکتا، تنها هم است. تُهی هم است. من در تمام زندگی‎ام آن را تجربه کرده‎ام. تنهایی چیز وحشتناکی است که در حین حال دوست داشتنی است. انسان بعد از نیم ساعت گفتگو سخت احساس می‎کند که خسته شده و باید برود و در گوشه‎ای برای چند لحظه‎ای با خودش باشد. تنها. آیا این حس را تو هم داشته‎ای؟» زن تنها گفته بود: « تو یتیمی؟» و نگاه تمسخرآلودی به او انداخته و رفته بود.

     چاه‎کن جایش در چاه است. حالا که مهتاب الدین غذایش را خورده و چایش را قورت داده بود، باید می‎رفت و به کارش ادامه می‎داد. اما نمی‎دانست که با آن هیولایی که در ته‎ی چاه کمین گرفته بود، چی کند. با قدم‎هایی که برای اولین بار می لرزیدند، برخاست و به طرف چاه رفت. نوریه که حالا نزدیک چاه بود، پرسید: «چاه بالاخره آب پیدا می‎کنه؟» مهتاب الدین سرش را به گونه‎ای تکان داد که نوریه منظورش را نفهمید که بلی است یا نه! با این هم خودش را قانع نشان داد و دل‎شکسته برگشت به طرف اتاقش. مهتاب‎الدین دلو را انداخت پایین و منتظر ماند که صدای رسیدنش را به ته‎ی چاه بشنود. اما صدایی به گوشش نرسید. با تذبذب طناب را دو دسته محکم گرفت و داخل چاه شد. همین که چند گام پایین رفت، تصور کرد که رابطه‎اش با جهان خارج قطع می‎شود. اما بی‎اعتنا ادامه داد. بالاخره جهان او در تلاش برای پیدا کردن دو وقت نان خلاصه می‎شد. وقتی احساس کرد که چندمتری بیشتر نمانده است که به تهی چاه برسد، دستانش را رها کرد و خودش را افگند. تصمیم گرفته بود که آن خود دیگرش را خفه کند و دیگر هرگز به چاهی فرو نرود.