افغانستان درشانزدهم دسمبرسال 2015 عضویت سازمان تجارت جهانی WTO   را حاصل نمود. ورقه عرض افغانستان ازسال (2006) به دوران بود.

عضویت WTO  به معنی آزادی تجارت هرعضوسازمان (دوست و حریف)، پایین آوردن تعرفه ها، از بین بردن امتیازات (quota) و از بین بردن قیودات گمرکی است. واردات اقلام قابل فروش در بازارهای اعضای سازمان آزاد و دولت نمی تواند جلو ورود اموال را بدون دلیل موجه صحی و محیطی بگیرد.دولت نمیتواندموانع مصنوعی درمقابل واردات کشورعضو  بوجودبیآورد . دولت اسلحه ای بنام تعرفه راکه جهت رشد تولیدات داخلی دردست داشته ووقتآ فوقتآ جهت تقویه تولیدات داخلی ومقابله با واردات اموال خارجی از آن استفاده میکرد ازدست میدهد. افغانستان بیش از 50 درصد عواید سالانه خویش را که ازطریق گمرکات بدست میآورد در درازمدت مقدار زیاد آنرا ازدست خواهد داد. دولت ویا شرکت ها نمیتوانند بطورمصنوعی جهت مقابله با واردات خارجی امتیازات یا کووته (quota) برای کمپنی های داخلی عرضه بدارند.

 واما دولت چانسهای جدیدی را درمارکیت های جهانی بدست خواهدآورد و درصورت مدیریت درست این پروسه کشور میتواند به بازارخوب کالا های تولیدی، وارداتی و مواد خام تبدیل گردد.

     سازمان تجارت جهانی درسال (1995) طی کنفرانس مراکش باحضور (125) کشورجهان بوجودآمد.این سازمان ادامه دهنده قرار داد عمومی تعرفه وتجارت یا   (General Agreement on Tariffs and Trade) میباشد.

General Agreement on Tariffs and Trade یا  (GATT) درسال 1947 ازطرف گروه  کشورهای پیروز درجنگ جهانی دوم (بجز ازشوروی)ترتیب و به امضارسید. ایجادGATT  به اساس فیصله کنفراس BrettonWoods  ایالات متحده امریکا درسال 1944 به مقصد بازسازی بعدازجنگ دوم جهانی و در همراهی با ایجاد اداراتی مانند بانک جهانی وصندوق وجهی پول بعد ازچند سال وقفه صورت گرفت.ازسال 1947  الی 1995 تلاش های مختلفی صورت گرفته تایک سازمان جهانی تجارت ایجادگردد اما به جهت اختلافات منافع کشورهای بزرگ این امرازیک سال به سال دیگرماکول میگردید .بعدازسقوط اتحاد شوروی وازبین رفتن مالکیت اجتماعی برسایل تولیددر چند کشورسوسیالیستی وبوجود آمدن نظم نوین اقتصادی کنفراس مراکش در سال 1995 بالاخره موفق به ایجاد این سازمان گردید. باید یاد آور شد که جان مینارد کینس John M. Keynes   اقتصاد دان مشهور انگلیسی و بنیان گذار تیوری کینیسیانیزم در کنفرانس بریتون وودس (1944) موضوع کسرصادرات و واردات کشور های کمتر انکشاف یافته را یاد آوری کرد. وی جهت برابری نسبی کشور های فقیر و رشد یافته پیشنهاد ایجاد بانک و پول جداگانه را نموده بود تا اعضای سازمان تجارتی در صورت ضرر دیدن از خدمات این بانک مستفید شوند. پیشنهاد Keynes از جانب ایالات متحده به شدت رد گردید.

واما افغانستان!

 درسال 2006 افغانستان برای اولین باربعد ازسالیان درازبیش از %5 انکشاف سالانه داشت. درسال 2007 این انکشاف به بیش از %12 رسید ( بانک جهانی) .کشورهای ایتلاف بین الملی که درافغانستان حضورداشتند لازم دانستند تا افغانستان عضوWTO  گردد. متعاقبأ درخواست افغانستان به این سازمان فرستاده شد وافغانستان عملأ به حیث ناظردرکاراین سازمان اشتراک نمود. ازسال 2006 الی سال 2012  افغانستان سیر صعودی را دررشد اقتصادخویش درنتیجه کمک های مالی کشورهای جهان می پیمود. یک تعداد کارخانه ها درداخل کشورفعال شدند وتجارت رونق حاصل نمود با وجود درخواست رسمی افغانستان نتوانیست معیارهای پالیسی را برای عضویت پوره نماید وقوانین ضروری که برای عضویت دراین سازمان مهم است ازطرف پارالمان کشورقبول نماید. از طرف دیگر حکومت حامد کرزی که از سال 2009 پالیسی های خصمانه را در مقابل ایالات متحده امریکا اتخاذ نموده بود، عجله ای برای ورود افغانستان به WTO  نداشت. ازسال 2012 رکود اقتصادی آغازگردید والی سال 2014 رشد اقتصادی سالانه به کمتراز%3 رسید. درحال حاضربیلانس واردات و صادرات کشور بیش از %90 است ودولت اتکای شدید بالای عواید گمرکات کشوردارد.

جهت معلومات باید یاد آورشد که ازجمله همسایگان افغانستان تنها پاکستان ؛ چین و تاجیکستان اعضای سازمان تجارت جهانی اند که مقدار تجارت با پاکستان چندین باربیشترازدو همسایه دیگراست.

عضویت درWTO  چه وظایفی به افغانستان میسپارد؟

(MFN)  Most Favoured Nationایجاد ضمینه تجارت همانند بهترین شریک تجاری

افغانستان باید تمام تهسیلات تجارتی رابه همه کشورهای عضوفراهم نماید که به نزدیکترین کشورخویش فراهم نموده است.این اقدامات شامل ایجاد تهسیلات گمرکی، زمینه های بهتر ترانزیت وتطابق پالیسی های تجارتی با ستندرد های بین المللی و وضع کمترین تعرفه ای که به عضو دیگر سازمان وضع گردیده است .

رفع تسهیلات و امتیازات  مصنوعی ((Quota 

رفع تسهیلات مصنوعی ((Quota  ویا تهسیلات صادراتی و وارداتی برای تجار داخلی

قرار داد مشترک رسمی و مرعی الاجرا

یعنی درصورت تخلف از قرار داد مشترک نقص کننده باید جبران خساره را به کشور متضررو یا تاجر خارجی متضرر بپردازد.

شفافیت یعنی قوانین و پالیسی ها براساس معیارهای  WTO

این شامل قوانین حفاظت از تولیدات داخلی،قانون حمایه سرمایه گذارد،پالیسی ترانزیت، ثبت و راجستر شرکت و تعداد زیادی از قوانین تجارتی اند که باید به اساس ستندرد های این سازمان ترتیب و بهره برداری شوند. با وجود آنکه یک تعداد اصلاحات در قوانین به نفع کشور اند اصلاح و یا تصویب قوانین و مقررات دیگر زیان اقتصادی کوتاه مدت دارد. لازم است تا زیان کوتاه مدت در شرایط کنونی کشور از طرف متخصصین مطالعه شده و تصامیم عجولانه و مطبوعاتی گرفته نشود. مثال خوب درین جا میتواند قانون حفاظت از تولیدات داخلی باشد. در صورت تصویب این قانون مطابق پالیسی های سازمان تجارت جهانی مولدین داخلی و تولیدات داخلی تحت فشار رقابتی قرار خواهند گرفت. در صورت بلند بردن تعرفه بالای مواد وارداتی عضو سازمان آن کشور میتواند به WTO  عارض گردد.

SAFETY VALVES

 عضواین سازمان در بعضی حالات میتواند محدویت های تجارتی را وضع نماید درصورتیکه این محدویت هامصنوعی نباشند. دلیل آوردن مسایل محیط زیست جهت وضع محدودیت ، محدودیت بخاطرمنافع سیاسی و تمام محدودیت هاییکه مقاصد غیراقتصادی را دنبال میکنند قابل اجرا نیستند.

چون افغانستان درحالت اقتصادی بدتری نسبت به سالهای 2006 و 2007 قراردارد درکوتاه مدت عضویت دراین سازمان چالش هایی برای کشور خواهد داشت.ازطرف دیگردرصورت ایجاد معضله اقتصادی با کشوری افغانستان نمیتواندخود سرانه اقدامات رسمی را اجرا بدارد. طرفین داخل معضله باید به کمیته حکمیت حقوقی WTO  عریضه نموده وازقضاوت آنها استفاده نمایند این کار دوچالش رابرای کشورما دارد. اول اینکه پروسه حکمیت حقوقی یا رفع معضله الی یکسال را دربرمیگیرد که ازلحاظ تجارت زمان زیاداست. دوم اینکه قضاوت رایگان نبوده فیس درمقابل هر قضاوت پرداخته میشود. این برای کشورهای غریب مانند افغانستان  کمرشکن است. بطورمثال در صورتیکه افغانستان باکشورهند معضله تجارتی پیدا نماید هند به آسانی میتواند شش ماه ویا یکسال منتظربماندو فیس قضاوت رابه WTO بپردازددرحالیکه این کاربرای افغانستان مشکل خواهد بود.

 موضوع دیگرمدیریت مسایل مربوط به WTO  است. وزارت تجارت ونهاد های تجارتی افغانستان باید یک میکانیزم درست کاری را درمورد قرارداد ها و رهبری تخنیکی مسایل تجارتی و WTO   بجود بیارود .

بطورمثال پاکستان در روابط خویش در WTO  ازمتخصیص ورزیده داخلی وحتی ازحقوقدانان انگلیسی استفاده میکند.قرارداد APTTA  یاقرار داد ترانزیت بین افغانستان و پاکستان که شامل 70 صفحه میباشد ازجانب حقوقدانان داخلی وخارجی آن کشورتهیه و مواد تاریک و گنگ درآن گنجانیده شده است که یک تعداد مدیران عالی رتبه ولی بی تجربه فعلی افغانستان آنرا درست درک کرده نمیتوانند.

 با وجودتمام نواقص ومعضلات عضویت در WTO بعضی امکانات وفرصت های خوبی نیزبرای افغانستان میتواند داشته باشد.

نخست- افغانستان میتواند ازنرمش های پالسی WTO استفاده موثرنموده برای 2 – 3  سال تمام مقررات این سازمان را عملی نه نماید به اصلاح از مفاداتGrand Father Preexisting Preferences      قوانین ومقررات پدرکلان – مقررات قبلی مستفیدگردد.

دوم- افغانستان میتواند قرار داد منطقوی را با وجود عضویت درWTO مرعی الاجرا قرارداد دهد.این شامل قراردادها با کشورهای SAARC قرار داد وامتیازات تجارتی با اتحادیه اروپا وقرارداد تجارتی بارترکمستان ویابا کشورهای دیگر.  البته پاکستان میتواند بطور فوری با استفاده از عضویت افغانستان در WTO اقدامات جدید تجارتی نماید تا افغانستان را در حلقه منافع اقتصادی و تاثیر سیاسی خویش نگهدارد.

توصیه فوری برای افغانستان دراین مرحله

1- تجدید نظرعاجل بالای قرارداد  APTTA ( قرارداد ترانزیت و تجارت افغانستان وپاکستان) که شخصیت افغانستان درآن قابل لمس باشد.

2- رسمی سازی صادرات قالین وسنگهای قیمتی مواد ساختمانی ذغاک سنگ وغیره.

3- اخذ امتیازات برای بازسازی نظام تجارتی (شامل قوانین پالیسی ها وظرفیت سازی ازجانب ایالات محتده امریکاو WTO .

4- اشتراک مستقیم نمایندگان تجار واتاقهای تجارت درمذاکرات رسمی دولت افغانستان وپرداخت بخش ازحق العضویت ومصارف سفرهاوحکمیت حقوقی  ازطرف نهادهای تجارتی وتجارکشور.

5- در دورنما ایجاد زون های اقتصادی بدون گمرک ومالیه برای سرمایه گذاری خارجی جهت ایجادیونیت های تولیدی. در وهله اول ایجاد زون اقتصادی درمسیرخط دیورند ( تورخم ، غلام خان ، سپین بولدک) برای سرمایه گذاری تجار پاکستان، ایجاد زون اقتصادی درمسیردریای آمو (کندز،شیرخان بندر، مزارشریف) هم چنان درهرات،شیندند واسلام قلعه برای سرمایه گذاری هند دررشته های تکنالوژی معلوماتی ، فارمسی پروسس میوه خشک.

حال که افغانستان عضویت WTO را حاصل نموده است بجاست که درساحه تجارت شیوه مدیریت خویش راعوض نموده تاباشد که جواب گوی شرایط جدید وچالش های جدید بوده استفاده موثرازامکانات جدید نماید.      

   دسامبر 2015