اصطلاح شار خربوزه (شهر خربوزه) کنایه از هر مرجع و شهری است که قضاوت در آنجا نه به اساس قانون و نه به اساس شریعت باشد؛ بلکه زورمندان قانون و شریعت را به نفع خود توجیه و تطبیق نمایند. در اکثر کتب به عوض شهرخربوزه « دیوان بلخ» آمده است. در ایران چنین سرزمین که قانون جنگل درانجا حکمفرما باشد نه قانون و نه بازخواست وجود داشته باشد، «شهرِ هِرت» گویند که لهجه ای از «شهر هرات» است.

در مورد دیوان بلخ و یا به اصطلاح شهریکه پیداوارش خربوزه است(بلخ) حکایات زیادی نقل شده است، اینک درینجا حکایت از استاد بهمنیار را در مورد دیوان بلخ می آوریم که در ذیل همین مدخل نقل نموده اند:
«مسافری در شهر بلخ جماعتی را دید که مرد زنده را در تابوت انداخته به سوی گورستان میبرند. آن بیچاره فریاد میزند و خدا و رسول را شفیع می آورد که: ای خلایق! من زنده و سالمم. چه گونه میخواهید که زنده ئی را به گور بسپارید؟
گاه فریاد میزد و گاه اشکریزان التماس میکرد؛ اما ملایی چند از پی تابوت روان بودند و بی توجه به سخنان شخص که در تابوت بود به مردم میگفتند: ملعون دروغ میگوید. مرده است!

مسافر حیرت زده حال و حکایت را پرسید. گفتند: این مرد فاسق و فاجر است، سخت ثروت مند و بدون وارث. چندی پیش که به سفر رفته بود چهار شاهد عادل خدا شناس در محضر قاضی بزرگ شهادت دادند که او مرده است و قاضی نیز به مرگ او حکم کرد، یکی از مقدسین شهر زنش را شرعاً برای خود نکاح نمود و اموالش را تصاحب کرد. اکنون ملعون باز گشته و ادعای حیات میکند، حال انکه ادعای مرد فاسق در برابر چهار نفر عادل خدا شناس مسموع و مقبول نیست. اینست که به حکم قاضی به گورستانش میبرند، چرا که دفن میت واجب است و معطل نمودن جنازه شرعاً جایز نیست!»

امید واریم که با تطبیق قانون و شریعت اسلامی که متضمن همزیستی و بهزیستی شهروندان است، در فضای مملکت تاریخی ما رایحه و شمیم عدل و انصاف همیشه به مشام برسد. شهر خربوزه(بلخ) و شهر هرت(هرات) و بقیه¬ی شهر های وطن ما ازین حالت هرج و مرج و گلگلمیری به یک حاکمیت قانون تغییر لباس دهد. آمین.