وقت شگفتن شگوفه ها در کابل

کابل را دوست دارم و کابلیان را بیشتر از آن، حادثهء انتحاری پیش روی سینمای بهارستان، دلم را میفشرد خواستم قدری مطالعه کنم. بالاحصار کابل و پیش آمدهای تاریخی حضرت استاد بزرگوار احمدعلی کهزاد را ورق زدم، چشم به اقتباسی افتاد که آن حضرت از کتاب پادشاه نامه تالیف ملا عبدالحمید لاهوری از صفحات 582-583، جلد دوم آن اورده بود. شگفتی آور یافتمش که اینک خدمت تقدیم است.  ایشور داس

‏شاهان گورگانی به ترتیب باغ ها وتربیت گلها و اشجار علاقه زیاد داشتند و آنچه ‏بیشتر مورد علاقه پادشاهان بود مردم هم طبعأ بدان علاقه میگرفتند. ملاعبدالحمید لاهوری مولف پأدشاه نامه که از مورخان معروف عصر شاهجهان است در جایی که از باغ های کابل و از تصمیم شاهجهان راجع به برخی آبادی ها در آنها ذکر میکند وبه گردش های وی به کهساران اطراف کابل می پردازد از بعضی گلها و ریاحین و تاریخ و موقع شگفتن و پژمرده شدن شگوفه های اشجار مختلف در سال ١٠۵٦ ‏هجوی قمری مختصر ذکری میکند که نقل آنرا در اینجا بی مورد نمیدانم:

‏« اکنون بنگارش و حقیقت ازهار و ریاحین و فواکه ا‏ین خطه مینونما و ابتدا و اختتام هر یک آن بنهجی که درین سال بروی کار آمده می پردازد در سنین دیگر اگر باقتضای تغیر فصل و اختلاف هوا تفاوتی باشد بیش از ده بانزده روز نخواهد بود . در باغات سرکار والا بیست ویکم ماه اسفندار(حوت) شگوفه بادام آغاز نموده  دوازدهم فروردین (حمل) بابحام رسید. شگوفهء زردآلو دوم فروردین شروع شده بیست و دو فروریخت. شگوفه آلوچه چهارم فروردین ابتدا نموده پایان این ماه آخرشد. شگوفه شفتالو نوزدهم فروودین برآمده ‏هشم ‏اردی بهشت به اختنام رسید الا شگونه شفتالوی صدبرگ در شمانزدهم اردی بهشت که خدیو ‏ملک وملت دین دولت به کابل در آمدند پارهء بر درخت بود و از نظر فیض اثر تضارت تازه گرفت. از شگوفه سیب که شایسته ذکر نیست قسمی که پیش میرسد بیست ودوم فروردین سرکرده ‏پانزدهم اردی بهشت بآخر رسید. شگوفه.سیب پاییزی چون در آغاز اردی بهشت شگفته بود بامتداد کشیده شگوفه شاآلو و آلو بالو بشگفتن درآمده شانزدهم آن که سرزمین کابل بفروغ ماهچه رایان جهانکشا منورگردید کمال شگفتگی و شادابی داشت شگوفه ناشپاتی وبه که در اوایل اردی بهشت سرکرده بود نیز در آن هنگام پارهء مانده بود بعد از یک هفته باتمام رسید. بنفشه در نوروز پیدا شده تا بیست روز شگفته بود. ارغوان در بیست وششم فروردین بشگفتن در آمده تأ بیست وپنجم اردی بهشت شگفتی داشت.

‏شانزدهم ماه مذکورکه خداوند افسر و دیهیم بسیر باغات متوجه شدند درختی چند که در باغ جهان آرا نشگفته بود و بقدر رو به پژمردگی نهاده بنظر انور دو آمد. و چون در یک ‏گروهی بلدهء کابل تپه ئی است موسوم به جهان نما مشرف پر جلکأی دلکشای نظرربا که کولاب بزرگی دارد چنانچه اعلیحضرت در بعضی شبهای ماهتاب بکشتی سیرمیفرمایند و بر فراز آن تپ جوی آبی و ارغوان زاری است. روز دیگر هفدهم اردی بهشت بسیرآن سرزمین فیض آگین که از بسیاری أرغوان و شگفتگی آن حیرت افزای بینندگان میگردد متوجه گشته و چون تا أین زمان گل ارغوان بنظر خورشید اثر در نیامده بود تماشای آن باعث انبساط گرامی خاطر گشت. سوسن چهارم اردی بهشت و یاسمن کبود ششم آن بشگفتن در آمد و درعین شگفتگی فیضناظر خورشید اثر یافت و این بفزونی و رنگینی باغات پادشاهی خصوصأ جهان آرا جای دیگر نیست شقایقی که در کابل علی الخصوص در بساتین سرکار والا بسیار شاداب و بزرگ و رنگین میشود هنگام قدوم میمنت لزوم بشگفتن درآمده تا پنجم خرداد در ترقی بود بعد از آن رو به تنزل نهاد . گل رعنا و زیبا بیست وپنجم اردی بهشت شگفته پنجم خرداد بابجام رسید. پنجم خر داد گل سرخ برآمد و آخر آن فروریخت. گل عباسی بیستم مرداد و گل جعفری بیست وپنجم آن روبه آغاز نهاد و بعضی گل های دیگر مثل زنبق سفید که مخصوص باغهای پادشاهی است و گل مله که آنرا حضرت جنت مکانی بواسطه مناسبت به روز پنجشنبه که بجهت جلوس آن حضرت درین روز بر سریر سلطنت ‏بمبارک شنبه زمان زد ووزگار بود گل مبارک شنبهی میفرمودند و گل زرد صد برگ و جز آن درین میان ابتدا نبود- گل زرد صد برگ اگرچه در بساتین شهر کابل خوب میشود .

اما در دامان کوه بیگ توت در غایت خوبی و رنگینی و فزونی می شگفد چنانچه زیاده از یک کروه عقب جدران ده و دور باغات و مزارع آنجا این گل ها نظر فریب است. ریواس که پیش از همه می رسد در جبال نواحی کابل بسیارمی شود . درین سال حکیم محمد داؤد بغرض اقدس رسانید که اگر دور منبتش را بعرض شری خالی نموده به برف یرکنند که نشوو نمای آن از آب برف باشد ده بیست ترقی میکند و چون به نمط مسطور پرورده گشت مطابق آنچه گذارش نموده بود بظهور پیوست ـ توت بی دانه کابل که به مرتبهء نفاست دارد که در ربع مسکون بهتر از آن چون گوییم که مثل آن نشان نمیدهد و از دیگر میوه ها پیش رس است بیست وپنجم خرداد آغاز شد و بعد از یک ماه بانجام رسید ـ شاه آلو که آنرا گیلاس نامند درین ملک بسیار است اما شاه آلوی کشمیر بهتر از آن است ـ غره تیرماه از باغ شهر آرا نو باوهء آن بحضور أقدس آوردند و تا نیمهء مرداد در بعضی محال بود- شاه توت کابل خوب و وافر است دوم تیرماه در باغ شهر آرا آغاز نمود و یک ماه ماند و آلوبخارا * که جز رنگ هیچ ندارد بهفتم مرداد شروع شد. اقسام زرد آلو درکا بل بهم میرسد-میرزائی و سفیدچه که بهترین آن است پانزده تیرماه سرکرد و زیاده بر بیست روز نبود.

*- برعکس نظر ملا صاحب، آلوبخارای کابل مثل بادام و پسته افغانستان شهرت خاص در آسیا دارد.