پنج کتاب، پنج سایت

حامد علی پور

مقدمه: در حومهء شهر سانفرانسیسکو، کالیفورنیا، دفتر تلویزیونی به نام "نور" وجود دارد.  این تلویزیون برنامه های مختلفی دارد که از طریق ستلایت به تمام جهان برای افغانها پخش می شود.  یکی ازین برنامه ها "چهره های آشنا" است که چهارشنبه شب ها به ساعت 6:30 شب به وقت کالیفورنیا پخش می شود. گردانندهء این برنامه آقای عابد مدنی است که آدمی سخت پرکار، صادق، و متعهد به کار خویش است. او از بام تا شام تمام کارهای این برنامه را از تحقیق و تیلفون گرفته تا گذارش و گردانندگی، همه را یک تنه به عهده می گیرد تا باشد چهره هایی که قبلاً برای مردم آشنا استند تجلیل شوند و چهره هایی که هنوز برای عامهء مردم آشنا نیستند آشناتر شوند. این دوستدار شان هم گاه و بیگاه به دعوت ایشان لبیک می گوید و تا حد امکان برای شناختاندن بعضی از چهره ها در برنامهء او سهم میگیرد.  آنچه در پی می آید شرح تحریری و کمی مفصل از بخشی است که بنده یک ماه قبل در برنامهء "رسانه ها"ی این برنامه داشتم.  امیدوارم مورد استفادهء خوانندگان قرار گیرد.

پنج کتاب در مورد افغانستان  

می دانیم که در دههء اخیر(2001 – 2011) بازار کتاب نوشتن در مورد افغانستان در امریکا و اروپا سخت داغ شده است. بعضی ازین کتابها به مسایلی از قبیل پیشنهاد پالیسی و "راه حل" پرداخته اند و بعضی هم به سرگذشت نویسی، و بعضی دیگر هم به زبان و قالب رومان داخل بازار شده اند.  من بنا به ذوق خودم، کتابهای ذیل را شناسایی مختصر می کنم.  معیار انتخاب برای من آشنایی خودم با این آثار و آموختن و یا لذت بردن از خوانندن آنها بوده است. 

Modern Persian Literature in Afghanistan by Wali Ahmadi

 ادبیات مدرن فارسی در افغانستان – داکتر ولی احمدی. استاد دایمی دانشگاه برکلی

کتاب با این عبارات آغاز میشود: در اول اکتوبر 1901 "امیر آهنین"، عبدالرحمان در کابل از دنیا رفت.  در شباهنگام وقایع فاجعه بار یازدهم سپتامبر 2001 سلطنت امیر طالبان به طرز خشونت باری به پایان رسید. این سدهء، قرن پر همهمهء بیستم، دوران تجربه و برخورد بغرنج و غیرمستقیم افغانستان با پدیدهء مدرنیته است. می توان گفت که محور این کتاب مطالعهء تجربهء پدیدهء مدرنیته فرهنگی در افغانستان است.

کتاب در پنج قسمت تقسیم شده است. مقدمهء آن مسایل نهایت مهم و در ضمن پیچیده را زیر بحث می گیرد. مثلا، بحث روی این مسئله که: پدیدهء مدرنیته تا حد زیادی از غرب دیکته میشود و بیشترینه معنای آن پیشرفت در ساحات ساینس و مسایل اجتماعی است. دنیای "غیرغرب" – الزاماً-  چند قدم در عقب روان اند و هیچگاه به پای غرب نمی رسند. آیا این خود برعکس این حقیقت نیست که مدرنیته پدیدهء است روان نه ایستا؟

 بقیهء کتاب با بحث های روشنگری از جمله در مورد محمود طرزی، سراج التواریخ، انجمن نویسندگان افغانستان، و شعر و شعار در دوران بعد از کودتای ثور ادامه می یابد. این کتاب  به نظر بنده برای محصلین و پژوهگشران از دو جهت یکی از مفیدترین کتاب ها است. اول: این کتاب پدیده هایی را مورد مطالعه قرار می دهد که تا به حال به آنها کمتر توجه شده است، به ویژه با شیوهء نوین و اکادیمیکی که احمدی با آن برخورد کرده است.  دوم: شیوهء تحقیق و استفاده از ماخذ این کتاب برای همه پژوهندگان می تواند الگو و نمونه باشد. احمدی در ذکر ماخذ کتاب که بیشتر از صدها است سخت دقیق بوده است و گاه حتی اگر دو حرف ed را در پایان یک لغت انداخته است تا شکل ماضی را به آن بدهد، آنرا میان قوسین گذاشته است تا امانت در نوشتن حفظ شود.  این کتاب را فقط می توان از کتابخانه های معتبر به شکل فرمایشی به دست آورد و یا در کتابخانهء دانشگاه های معتبر آنرا یافت.   

Taliban by Ahmed Rashid, Militant Islam, Oil and Fundamentalism in Central Asia

"طالبان" – نویسندهء این کتاب خبرنگار معروف پاکستانی آقای احمد رشید است. رشید با آشنایی به زبان پشتو و با تماس های بسیار نزدیکی که با مقامات بالای پاکستانی و طالبان داشته است، به معلومات های دست یافته است که کمتر (یا هیچ) خبرنگار دیگر به آنها دست یابی نداشته است. از این رو، این کتاب را "مکمل ترین و مشروح ترین" کتاب در مورد طالبان و به وجود آمدن آنها خوانده اند.   این کتاب در سال 2000 به نشر رسیده است و با وصف آن که از نشر این کتاب یک دهه می گذرد و گذارش و خبر در مورد طالبان همه روزه پخش می شود، اهمیت آن به عنوان یک کتاب پرارزش در بارهء شناخت طالبان و به صحنه آمدن (و به صحنه آوردن) شان همچنان حفظ مانده است. کتاب در مطبوعات افغانی مورد نقد و گفتگوی فراوان قرار گرفته است و ترجمهء فارسی دری آن نیز صورت گرفته است.  احمد رشید در اپریل 2010 این کتاب را با کمی تجدید چاپ دوباره کرده است.   

 The Places in Between by Rory Stewart

"محل های در میان" شرح حال مردی ماجراجو به نام روری ستیوارت است که در شب و روز سقوط طالبان تصمیم می گیرد از یک گوشه افغانستان یعنی از هرات به گوشهء دیگر که عبارت از کابل باشد برود . آقای روری در شروع سفرش از زبان یک افغان نقل قول می کند که به وی گفته بود: "تو اولین توریستی استی که بعد از رفتن طالبان به افغانستان آمدی، نیمه زمستان است و سه متر برف باریده، درین دشت ها گرگهای زیاد وجود دارند و زمان، زمان جنگ است.  مه ضمانت می کنم که زنده نمی مانی!" ولی او همچنان به سفر خود ادامه میدهد.   روری در جریان این سفر طویل و پرخطرش با هرگونه افغان آشنا می شود: مهمان نواز، کنجکاو، مهربان، دزد، دغل، گدا، ثروتنمد، ... او  با آشنایی مختصری که با زبان فارسی دری دارد چندین بار خود را از شر خطرهای متعدد نجات میدهد در مسیر راه وقتی می بیند چند کودک سگی را اذیت می کنند و با سنگ می زنند، او این سگ را نجات می دهد و او را همسفر خود میسازد و نام او را بابر میگذارد. زبان این رومان شیرین و پر کشش است و مطالعهء این کتاب برای کسانی که اهل خواندن سفرنامه اند بسیار جالب خواهد بود.  

Three Cups of Tea by Greg Mortenson

 "سه پیاله چای" به قلم گریگ مورتیسن شرح حال مرد امریکایی است که سالها قبل برای کوهنوردی به کوه کی-تو می شود. وقتی خسته و کوفته به دره بر می گردد، مردمان محله از او مهمان نوازی خاصی می کنند. مورتیسن وقتی این همه مهمان نوازی را از مردمی چنان فقیر و بی همه چیز می بیند، تصمیم می گیرد که روزی ادای دین کند و وعده می دهد که در آیندهء نامعلوم دوباره برخواهد گشت و برای شان یک مکتب خواهد ساخت. سالها می گذرد. حادثاتی در زندگی شخصی او باعث می شود که به اصطلاح ترک دنیا کند و تمام سرمایه اش را که دو سه هزار دالر هم نمیشود خرج ساختن اولین مکتب در سرحد پاکستان و افغانستان کند. خوشبختانه، حالا، تعداد مکاتبی که گریگ مورتیسن با پول شخصی و کمک اشخاص خیرخواه در مناطق سرحدی افغانستان-پاکستان و در داخل خاک هر دو کشور ساخته است از صد و سی می گذرد.  نام کتاب اشاره به این اصطلاح است که مردمان بالتی در سرحد افغانستان و پاکستان به نویسنده گفته اند: بار اولی که با یک نفر یک پیاله چای مینوشی، بیگانه استی. بار دوم، مهمان عزیز، بار سوم، جزی از فامیل.  .  کتاب بعدی مورتیسن هم به بازار آمده است و حتی دختر کوچکش هم یک کتاب برای اطفال نوشته است.

Born Under a Million Shadows: A Novel by Andrea Busfield

"تولد در زیر ملیونها سایه" ناول اول آندریا بسفیلد است. او اهل انگلیس است و مدتی را در کابل با کار در یک شرکت خیریه (ان جی او) سپری کرده است. راوی داستن یک پسر یازده ساله به نام فواد است. مادر فواد برای چند "خارجی ها" کار می کند و با فواد در خانهء مشترک با این "خارجی ها" زندگی می کنند.  داستان عشقی است. جورجیا که یکی ازین خارجیان است با یک جنگ سالار با قدرت افغان رابطهء پنهان دارد. فواد، به نوبهء خود و غرقه در دنیای نوجوانی اش، فکر می کند که جورجیا را دوست دارد و احتمالاً جورجیا هم او را.  شیوهء پرورش رومان بسیار موفق است و خواننده را سخت به خود می کشاند و از بستن کتاب دور می کند.

ویبسایت ها:

در مورد ویبسایت ها همان مثل معروف شاید بهتر مصداق باشد که: مشک آنست که خود بوید نه آنکه عطار گوید.  من، در مورد شان کمتر می نویسم و خوانندگان را به مراجعه به این سایت ها دعوت می کنم.  امیدوارم همانطوریکه در فراسوی هزاران سایت،دیدارهای مکرر من به آنها مفید بوده است، خوانندگان نیز آنها را سودمند یابند.

http://mkkazemi.persianblog.ir/

وبلاگ در میان هموطنان ما زیاد شده است ولی بنده کمتر به اعتبار و غنای این وبلاگ که مربوط شاعر و نویسندهء و ویراستار بزرگ کشور ما آقای کاظمی است، دیده ام. برای بنده شخصاً این وبلاگ سالهاست که سخت آموزنده بوده است.  به بعضی از موضوعات و تعداد نوشته در مورد آن توجه کنید: بیدل(۱٦٢) شعر کاظمی(٥٠)» نگارش(٤٧)» شاعران فارسی(٢٥)» درگذشتگان(۱٧)» نقد کتاب(۱۳) » شعر افغانستان(۱٢)» فرهنگ و اجتماع(۱٢)» گزارش(۱۱)» افتخارات ملی(۱٠)» مباحث نظری شعر(۱٠)» موسیقی افغانستان(٩)» نقد شعر(٩)» یادبودها(٧)

http://ganjoor.net/

گنجور – آثار سخنسرایان پارسی گوی. ساده تر اینست که حدس بزنید که شما آرزو دارید در کتابخانه خود یک الماری بزرگ پر از دیوان اشعار  شاعران بزرگ زبان فارسی مثل حافظ، مولانا، سعدی، عطار، سنایی، امیرخسرو... داشته باشید. بعد حدس بزنید که این آرزوی شما به حقیقت پیوسته است! بلی، گنجور این آرزوی شما در لابلای خط انترنت به "واقعیت" می گرایاند.

http://irafta.blogfa.com/

از گنجور گریزی میزنیم به دنیای شعر امروز. باز حدس بزنید که یک آرزوی دیگر دارید و آن اینکه می خواهید بدانید امروز در قلمرو شعر و ادب فارسی چه کسانی نام آور اند. این آرزوی تانرا می توانید با مراجعه به این ویبسایت برآورده کنید. به اضافهء هزاران سایت دیگری که شناسنامهء کارهای شاعران امروز اند، این ویبسایت برای شناختن و شناساندن شاعران امروز زبان فارسی برای بنده بسیار مفید بوده است.

http://fa.wikipedia.org/

این ویبسایت رابطهء مشخصی به افغانستان ندارد ولی دلیل معرفی آن اینست که: ویکی پیدیا به زبان های مختلف وجود دارد و به آن در همه زبانها "دانشنامهء آزاد" می گویند. هر کس میتواند با ثبت نام کردن خود درین ویبسایت، نوشتهء نو در آن اضافه کند و یا در مقاله های که قبلاً در آنجا آمده است، پیرایش و ویرایشی انجام دهد. با وصف آنکه مطالب این سایت توسط خوانندگان آن کم و زیاد می شود و هر کس میتواند آنرا ویرایش کند، شهرت و اعتبار آن تا به حال برقرار مانده است زیرا یک هیئت تحریری وجود دارد که مطالب را مرور می کند و تا حد امکان روی صحیح بودن آن کوشش به خرج می دهد. مطالبی که به زبان فارسی است برای خوانندهء عادی مفید و آموزنده خواهد بود هر چند مقالات مربط به افغانستان آن هنوز هم به کار و تحقیق بیشتر نیاز دارد. و کاش کسانی که اهل اینکارهایند به این سایت ثبت نام کنند و بر غنای آن بیافزایند.

http://translate.google.com/#en|fa|

و در آخر: سایت گوگل مثل اینکه از کفر ابلیس و شقاوت طالبان مشهور تر است.  یکی از خدمات آن اینست که شما را از داشتن هر نوع فرهنگ (به معنای دکشنری آن) بی نیاز می سازد.  شما حدس بزنید که تمام دکشنری ها دنیا را در یکجا با خود دارید!  استفادهء این ویبسایت برای بنده که گاه و بیگاه دست به ترجمه می برم مفید بوده است. ترجمهء لغت به لغت آن بسیار دقیق است. اما، هرچند ادعا می شود که ترجمهء عبارتی هم میتواند کند، ولی از این کار باید پرهیز کرد زیرا نتیجهء آن چیز ناقصی به دست شما خواهد داد.

موخره:درین تقریباً ده سال که از 11 سپتامبر 2001 می گذرد، کتاب در مورد افغانستان زیاد به بازار آمده است. تفریق "مفید" و "نامفید" بودن آن به دوش یک خواننده است و تا حدی هم منوط به ذوق خواننده.  اضافه اینکه، انترنت که دنیا را "دهکدهء جهانی" ساخته است برای ما افغانها سوغاتهای متعددی را آورده است.  هزارها وبلاگ و سایت عادی، خوب، بد، و ضایع وقت وجود دارد. آنچه در بالا آمد، پنج کتاب به انگلیسی و پنج سایت به فارسی بود که بنده با آنها آشنایی پیدا کرده ام و از خلال ده ها کتاب و صدها ویبسایت که درین سالها با آن کلنجار رفته ام آنها را جالب و مفید یافته ام.  امیدوارم برای خوانندگان هم جالب باشد.  و نیز خواهشمندم که آنها نیز به ذعم خود شان برای شناختاندن کتابها و سایتهای دیگر بکوشند.  چنین باد.