|
این تقریظ که 34 سال پیش از امروز، در صفحه ی سوم شماره ی تاریخی بیستم یول (جولای) سال 1976م هفته نامه ی معارف و مدنیت ـ ارگان نشراتی وزارت معارف تاجیکستان ـ در شهر دوشنبه انتشار یافته بود و توسط صلاح الدین فتح الله یف کارمند علمی شعبه ی فولکلور اکادمی فن های تاجیکستان به تحریر درآمده است، از روی کولکسیه ی (کلکسیون) آن هفته نامه که در کتابخانه ملی به نام فردوسی شهر دوشنبه موجود است؛ به مناسبت شصمین سالروز تولد دوست و هم مسلک گرامی ام داکتر اسدالله شعور از خط سریلیک به خط فارسی دری برگردانده شد.
صلاح الدین در سالهای اخیر در دفتر رییس جمهور تاجیکستان مشغول کار بوده است؛ و آن هفته نامه نیز اکنون به نام آموزگار تغییر عنوان داده است.
پروفیسر داکتر روشن رحمان
استاد فولکلورشناسی دانشکاه دولتی تاجیکستان
ترانه های کهسار
با همین نام، جلد یکم مجموعه ی فولکلور افغانستان را شعبه ی فولکلور و ادبیات وزارت مدنیت به طبع رساندست. مجموعه چنانکه در پیشگفتار آن نیز ذکر داده شده است؛ حاوی دوهزار دوبیتی می باشد؛ و متریالهای (= مواد) این مجموعه به کوشش دانشجوی فاکولتیت ژورنالستیکی یونیورستت کابل، اسدالله شعور به دست آمده اند.
مجموعه به اهتمام فاروق فقیری و همکاری خدیجه حسن و نجیبه اخگر به چاپ رسیده؛ صاحب خط و محرر آن غلام حیدر مدد می باشد؛ صورت ها (= رسمها) متعلق به ابراهیم حبیب زی و عزیز محبوبی اند. در پیشگفتار مجموعه که به قلم اسدالله شعور ارتباط دارد، راجع به نظریه ی فولکلور، از جمله دایر به پیدایش فولکلورشناسی و منبعد همچون یک ساحه ی مستقل علم گرفتن، سخن رفته است.
باب های دیگر این رساله که «نگاهی به دوبیتی های شفاهی و عامیانه ی دری»؛ «سوابق تاریخی دوبیتی ها»؛ «طرز ساختمان و قافیه ی دوبیتی ها»؛ «مطالب دوبیتی ها»؛ «وزن دوبیتی ها» و «صنایع بدیعی دوبیتی ها» نامیده شده اند؛ به تدقیق و تحلیل ژنر دوبیتی ها که در بین مردم فارسی زبان و چی پشتو زبان افغانستان موقع و نفوذ با سزایی دارند؛ بخشیده شده اند.
باید گفت که رساله ی مذکور اثر نسبتاً مکمل علمی فولکلوری افغانستان به شمار رفته، در آن اصلاً ژنر دوبیتی مورد تدقیق قرار گرفته است.
مؤلف، در قسم مقدمه با نامهای مختلف مشهور بودن دوبیتی ها را در بین مردم نیز ذکر کرده است که این کار وی اهمیت کلان علمی دارد. به قول وی دوبیتی را در کابل «چاربیتی» در سمت شمال مخصوصاً در چاه آب تخار و بدخشان «فلک»، در پنجشیر «سنگردی»، در منطقه ی سیغان و کهمرد «بیت سیغانی»؛ در هرات «کوچه باغی» می نامند.
در بین مردم افغانستان قصه های عشقی «سیاه موی و جلالی»، «لیتان و ملنگ»، «مریم و حسینا» نهایت مشهور بوده، گوینده گان صاحب ذوق به واسطه ی دوبیتی ها، حس دل و سوز و گداز دلداده گان را افاده کرده اند؛ در مجموعه تحت عنوان «دوبیتی های قصه ها» داستانهای مذکور آورده شده؛ مؤلف در آغاز هریک قصه، روایت و یا مضمون آن را برای معلومات خواننده گان تقدیم کرده است.
تحت عنوان میده دوبیتی ها، مؤلف، سرودهای سبک وزن را که عادتاً آنها را «اشوله» و «ترانه» نامیدن ممکن است آورده اند. مؤلف در آغاز این باب دلیل میده دو بیتی نامیدن این قبیل اثرها و در بین کلانسالان و بچه گان معمول بودن آنها را نیز یادآوری کرده است. از جمله راجع به میده دوبیتی چنین آورده شده است که: «میده دوبیتی که ساختمان شعری آن مانند دوبیتی هاست، اما وزن کوتاه دارد؛ چی هر مصرع آن متشکل از هفت هجا می باشد؛ از همینروست که آن را میده دوبیتی می گویند، زیرا میده که به معنای خرد و ریزه و از هم پاشیده است در سمت شمال به صورت اصطلاحی به معنای کوچک نیز کاربرد دارد؛ مانند میده بچه به معنی پسر کوچک . . .» (ص 389)
در فولکلور تاجیک این قبیل اثرها را عادتاً «ترانه» و یا «اشوله» می نامند. بهترست برای معلومات پوره ی خواننده گان محترم بعض میده دوبیتی های این مجموعه به طریق مثال آورد شود:
سرسرِ کوتل استم
ماطل موتر استم
از خاطر بیادرجان
دو ساله نوکر استم
از میده دوبیتی های بچه گانه:
رفتم به باغِ پسته
دیدم شغال نشسته
یک سنگ زدم ده گوشش
زیرگوشی اش شکسته
در باب «شرح بعضی از اصطلاح ها» مؤلف بعض نقل و روایت و قصه هایی را که عرف و عادت و عقاید مختلف مردم را در خود انعکاس کنانیده اند؛ آورده شرح و ایضاح داده اند.
باب خاتموی مجموعه که «شرح بعضی از اعیاد، میله ها، رسوم و نذرهای مردم» عنوان دارد، با باب پیش آمده علاقه مند است، درین باب مؤلف بعض روایت هارا راجع به جشن باستانی مردم «نوروز» آورده، خاطر نشان ساخته اند که این عید از قدیم الایام در بین مردم رواج داشته، آن را هرسال همچون عید بهار، آغاز سال نو با تیاری و شکوه مخصوص تجلیل می نمایند. درین باب، عاید به مراسم سمنک و خواستگاری و حنابندی، برین لحظه های مراسم توی نیز معلومات داده شده؛ طور نمونه چندی سرود هم آورده اند.
در خاتمه ی مجموعه نوته ی {موسیقی} دوبیتی های بعض داستان های عشقی سرودهای مراسمی و میده دوبیتی ها داده شده است.
در آخر مجموعه اصطلاحات عامیانه، قسمی از نامهای جغرافیایی و بعضی از اصطلاح های علمی نیز شرح و ایضاح داده شده است.
به طبع رسانیدن چنین یک مجموعه ی علمی، موفقیت کلان فولکلورشناسان مملکتِ به ما دوستِ افغانستان به حساب می رود. خوب می شد که در نشر منبعده ی چنین اثرهای علمی، روی خط گوینده گان و سن و سال، جنس، محل و سال نوشته گرفتن اثرهای خلقی ذکر می یافتند؛ زیرا علم امروز فولکلورشناسی جزئی ترین عامل ها را در تحقیق و تدقیق ایجادیات بدیعی خلق ارزیابی می نماید.
ص. فتح الله یف |
