|
1- واکنشِ روشنفکرانِ خواهان تجدد
سال ها بود که روشنفکران خواهان تجدد حضور نشريه ای چون سراج الاخبار را در کشور شان آرزو داشتند. عده ای از اين روشنفکران علاوه بر تسلط بر دو زبان مهم کشور فارسی و پشتو به زبان های اردو، انگليسی و عربی هم به قدر کافی وارد بودند و در سفر هايی که به هند داشتند، می توانستند آثار نويسندگان انگليس و هندوستان را بخوانند. اين روشنفکران ازوجود نشريه ها در هندوستان و از نبود آنها در کشور خود شان رنج می بردند، اما جرئت آن را نداشتند تا از امير افغانستان اجازۀ نشر بگيرند، زيرا که می دانستند به هيچ وجه امير با اين خواهش موافقت نمی کند و حتا آنها را به جرم ماجراجويی و عدم اطاعت به زندان می اندازد.
خوشبختانه با اجازه دادنِ خانوادۀ محمود طرزی که دوباره به کشور شان برگردند، طرزی جوان که خود در ترکيه نيز مشغول نوشتن و ترجمه بود، يکی از کسانی میشود که وجود نشريه ای را در افغانستان وسيلۀ اساسی برای تجدد و استيلای استقلال افغانستان می نامد. روشنفکران افغانستان با داشتنِ چنين رهبری که در عين حال از نزديکان خاصِ امير است، متوجه می شوند که رويای شان برای ايجاد نشريه ای در افغانستان می تواند به واقعيت بگرايد.
طرزی از ميان تمام روشنفکران و فرهيختگان افغانستان دو جوان را به سمت دستيار بر ميگزيند که يکی عبدالهادی داوی و ديگری عبدالرحمان لودين است؛ دو جوانی که حاضر اند برای آزادی کشور و تجدد٬ جان شان را فدا کنند؛ دو جوانی که در عين حال تقريباً از تمام ديگر روشنفکران در کسب دانش پيشگام اند. آنها سفر های زيادی به خارج از افغانستان کرده اند که باعث وسعت نظر شان شده و به چند زبان عمده چون اردو، انگليسی و عربی آشنايی خوب دارند و می توانند در ترجمهٴ آثار مهم جهان به زبان فارسی و چاپ آن در سراج الاخبار، طرزی را معاونت کنند. سراج الاخبار آنروز حتا در مقايسه با نشريات امروز افغانستان که سال 2005 ميلادی است، از نقطه نظر تنوع مطالب، ارزش مطالب و کمک مطالب در ارتقأ سطح فکری مردم به مراتب بهتر است. نويسندگان سراج الاخبار به دليل آشنايی با چند زبان٬ از آنچه
در اروپا و کشور های همسايه اتفاق می افتد، خوب آگاه اند. اين نويسندگان مضامين ترجمه را از اصل موخذ آن، چون انگليسی، عربی، فرانسوی و يا ترکی بر می دارند٬ نه چون نويسندگان بعدی که از زمان سقوط امان الله تاچند سال پيش تمام منابع تحقيق شان نويسندگان ايران است.
روشنفکرانی که به کار نوشتن سراج الاخبار اشتغال داشتند، در پی آن بودند تا دگرگونی های مهمی در کشور شان و حتا کشور های ديگر پديد آورند. آنها در كار نويسندگی ميخواستند مبتكر باشند نه مقلد و اين خود تفاوت اساسی بين نويسندگان دوران طرزی و نويسندگان بعدی است.
سراج الاخبار انجمن غير رسمی برای روشنفکرانِ خواهان تجدد و استقلال شده بود. مردی چون مولوی عبدالرب که مجالس ادبی و سياسی را در اتاق خود در مدرسۀ حربيه برگزار می کرد، سراج الاخبار را جای بهتری برای اشاعۀ افکار خود يافت و مقالات ادبی زيبايی را که کاملاً با ادبيات كهنه تفاوت داشت، به چاپ رسانيد. محمد سرور واصف قندهاری که جانش را به خاطر تأسيس مکتب حبيبه ومشروطه خواهی از دست داد، از نويسندگان پر شور سراج الاخبار شد. محمود طرزی، مردی چون مستغنی، معروفترين شاعر زمان خود را شست و شوی مغزی داد و اين شاعر به سرودنِ اشعار اجتماعی پرداخت.
در صفحۀ 15 شمارۀ 13 سال 1290 خورشيدی شعر تغزلی از مستغنی می خوانيم:
برده يی صبر و قرار و سر و سامان از من
تا چه خواهی دگر ای خصم دل و جان از من
بی سبب با من دلخسته چه داری پيچش
اينقدر گوی به آن طرۀ پيچان از من
آب گرديد دل از حسرت آن چاه ذقن
بعد از اين دست بشوييد عزيزان از من
صلح کرديم من و زاهد پاکيزه سرشت
باغ فردوس از او سيب زنخدان از من
دو سال بعد درصفحۀ 13، سال سوم، شمارۀ اول مطابق سنبله 1292 خورشيدی، شعر ديگری از مستغنی می يابيم که در اين شعر طرۀ پيچان، چاه ذقن، سيب زنخدان و زاهد پاکيزه سرشت به مسافرت رفته اند.
ای عاقل از برای تو اخبار خواندنيست
اخبار پيش مردم هشيار خوانديست
اخبار ما که پای به سال سوم نهاد
امسال او هر آيينه چون پار خواندنيست
مگذار بی مطالعه هربار نسخه اش
گر او فتد بدست تو هر بار خواندنيست
مجموعه های پار و پرارش زکف منه
از هر کدام نسخه به صد بار خواندنيست
تقويم کهنه نيست ميندازش از نظر
اين درس عبرت است به تکرار خواندنيست
سر تا به پای او همه پند و نصيحت است
اين پند نامه يي ست که بسيار خوانديست
تا با خبرنمايدت از حال شرق و غرب
ای بی خبر برای تو اخبار خواندنيست
همينطور شاعر ديگری به اسم ملا طوطی در وصف سراج الاخبار٬ مدح امير و ستايش محمود طرزی شعری در سراج الاخبار چاپ ميكند.
بار آن سلطان افغان را و انوارش ببين
ديده يی او را اگر باری به تکرارش ببين
آن چراغ ملک و ملت شه حبيب الله خان
آنکه طوف بر جمالش چرخ و سيارش ببين
بنگر آن محمود طرزی را و گفتارش ببين
شيوۀ جادو زبانيها در اخبارش ببين
نويسندگان و شاعران آن زمان نقشی را كه سراج الاخبار در معرفی كشور ها بازی ميكند٬ سخت ارزشمند مي شمارند. در شمارۀ 2، سال سوم، برابر با9 ميزان 1292 خورشيدی، شعری در وصف سراج الاخبار و قدردانی از طرزی كه نشريه اش را در معرفی كشور ها به كار برده است٬ مي خوانيم.
نبود واقف احوال ملک خويش کسی
شدند با خبر از چين و جرمن و ايران
چگويم اينکه سبب چيست نامۀ اخبار
رقم طرازی محمود طرزی سحر بيان
اما سخن آخر از طرزی است. او در شعری كه در شماره دوم، سال دوم٬ برابر با ميزان سال 1291 خورشيدی چاپ شده در ضمن تعريف اخبار٬ ميگويد نشريه اش تنها برای پخش خبر نيست بلكه معرف علم و هنر نيز ميباشد.
گرچه در لفظ عرب جمع خبر شد اخبار
ليک يک نامۀ پر علم و هنر شد اخبار
چند اوراق شده جمع و به هر ماه دو بار
ميشود نشر و چو يک سلك گهر شد اخبار
ادامه دارد...
نمایشنامه.... |
