"دوتا تفنگ دوتا سنگ" و جریان غزل سرایی

امروز هرکسی که صبح پیشتر از خواب برخاست هذیان های یک شبه اش را به گمان شهکار هایی که چشم جامعه ادبی ما را خیره خواهند کرد چاپ می کند.  بازار ادبی ما انباشته از خضعلباتی است که از سر سهل انگاری جامعه ادبی بازار ادبی را مشبوع ساخته اند. نه نهادی برای ارزیابی وجود دارد و نه هم کسی ترسی از چاپ هر چیز. بر اساس قانون بازار آزاد هر کسی می تواند از جیب خودش روی هر چیزی هزینه بگذارد. ولی زیاد نه، یک دهه نمی گذرد که می بینیم از انبوه نام ها و کتاب ها تنها معدودی از پرویزن بی رحم زمان آگاه می توانند سالم بگذرند. تعداد زیادی از این شاعران و شعر ها در زباله دانی تاریخ از خاطره ها زدوده خواهند شد.  این حقیقت بدون شک اتفاق افتادنی است ولی حرف ما در مورد هراس از غبار دروغینی است که به نام شعر چشم های مخاطبان هنر را تاریک کرده است و دل شان را از شعر و شاعر یکجا سیاه.
اما دوتا تفنگ دوتا سنگ
اشعار این کتاب در قالب های غزل، غزل مثنوی، مثنوی، چارپاره، رباعی و یک دو نمونه سپید سروده شده است.
من قالب های کلاسیک این مجموعه را در یک نگاه کلی ارزیابی خواهم کرد. همان گونه که در بالا ذکر شد زبان این مجموعه یک زبان تلفیقی است، یعنی آمیزه ای از زبان شعر نو و شعری که در حوزه پشاور مرسوم بوده است ولی این الزاما به این معنا نیست که هرکسی که غزل می گوید باید از شناسه های زبانی ای استفاده کند که دیگران استفاده می کنند، مثل اکثر غزل هایی که در افغانستان و ایران چاپ می شوند و اگر نام سرایندگان شان را حذف کنی، نمی توانی فکر کنی که این شعر ها از چند شاعر اند. زبان شعر کاوه و نگاه شعر او مخصوص خودش اند، یعنی برای این نگاه توصیف گرایانه، از جنس شیفتگی طبیعت و استحاله در عناصر زنده طبیعت زبانی خاص درکار است. این زبان زبان وصف حالی و گفتگویی نیست بلکه زبانی است که بیشتر نشان می دهد تا بگوید.
در هیچ شعری نیست که طبیعت و عناصر آن جان مایه اصلی و مواد و مصالح شعر را نساخته باشند. در این مجموعه ما کمتر با عناصر انتزاعی در نگاه شاعرانه شاعر رو به رو هستیم. بر عکس این شعرها همه دیدنی اند و اگر گاهی پای مفاهیم عاشقانه به میان می آید جلوه عینی و ملموس دارند.
کسی با من به رقص آمد کسی با من به جنگل شد
کسی در ذزه ذره ذره ی ایمان من حل شد
کسی با من به دنیا آمد و در کوه و صحرا رفت
کسی که با من از سیر خودش تا سیر دریا رفت
دوتا تفنگ دوتاسنگ ص 7
چیز دیگری که در این شعر ها جالب است حفظ محور عمودی شعر است. در بسیاری شعر ها شما با ساختاری منسجم رو به رو هستید. یعنی شاعر به لحاظ محتوا و مضمون دچار پراکنده گویی و پریدن از این شاخ به آن شاخ نشده بلکه در تمامت شعر یک حرف زده می شود، مثل غزل "دو قطره آب دو خوان غزل" در ص3 و مثنوی کسی بسیار لاهوتی... در ص7، ولی گاهی شاعر چنان شیفته سرودن است که حتا بیت های ضعیفی را که حیثیت وصله ناجور را دارند به پایان شعر هایش پیوند داده است. مثل این بیت از غزل "جنگ فرزند و پدر"
دلم با جنگ فرزند و پدر هم خوب عادت کرد
شکوه شعر من شهنامه شد در خال چشمانت
ص12
که تصویر تو در تو و غیر قابل دریافت این شعر این بیت را در این غزل بی مصرف کرده است.
مخاطب در اولین برخورد ها این بیت های اضافی را در بعضی غزل ها به آشكارا می بیند. شاعران در هنگام سرودن کمتر به ارضا دست می یابند ولی این دلیلی نمی شود که ما در بازنگری، این گونه علف های اضافی را برای سلامت تمامیت یک غزل قربانی نکنیم.
این مجموعه شعر های موفق زیادی دارد. من "دوتاتفنگ" را در مقایسه با "یک شب از تبعید" یک حرکت رو به پیش می دانم. به دلیل میزان حضور شعر های خوبی که در این مجموعه است. شعر هایی که تا آخر از خواندن آن التذاذ نصیب مخاطب می شود. مانند شعر های،
کسی بسیار لاهوتی ص7، غم و غرورص15، آسمان مانند من دلتنگ ص29، مثل یک دیدار و...
یا بیت های درخشانی که در تمام قالب ها خود نمایی می کنند و ارزش هنری این کتاب را در تمام کار های بلند نگه می دارند:
کسی که در فضای آشنای عشق پر می زد
کسی که پنجه هایش را صمیمانه به در می زد
ص9
مثل دریا می سرایی مثل گل وا می شوی
مثل شب از انزوای خویش پیدا می شوی
مثل عطر از باغ می آیی و مانند درخت
رو به روی خلوت شاعر شگوفا می شوی
ص33
یا
مثل کوهی بی سرو بی انتها، اما کنون
در دل این شاعر بی خویشتن جا می شوی
ص34
مرا می خواست در اشکم غریق رود همسایه
طلسم تلخ دنیای تبسم بود همسایه
که مصراع اول این بیت یکی از بهترین کشف های این مجموعه و یکی از درخشان ترین مصراعی است که در غزل نو افغانستان خوانده ام.
چه صبری داشت آیا تکدرخت پیر در طوفان
که چندین بار بر می خاست و می افتاد با مردم
ص56

رباعی ها و دوبیتی های این اثر همان نگاه طبیعت گرایانه را حفظ کرده اند:
شبی در دامن دلتنگ باران
شنیدم سر به سر از سنگ باران
درختی سر برهنه رقص می کرد
به آهنگ من و آهنگ باران
ص27
باران شد و من یاد ترا وا کردم
در کنج خیال خویشتن جا کردم
از ارسی خویش باغ باران زده را
تا صبح نشستم و تماشا کردم
ص53
جا دارد یک تفاوتی را میان غزل مثنوی های این مجموعه و سایر غزل مثنوی های که مثلا از کاظمی، یا علی معلم خوانده ام اشاره کنم. این غزل مثنوی ها حامل مضامین متنوع اجتماعی، عاشقانه- عارفانه اند به خصوص در مورد دوم، شاعر در سراسر مجموعه پیوندش را با خدا و طبیعت هم زمان حفظ کرده است. برعکس غزل مثنوی های کاظمی که بیشتر بار اجتماعی دارند.
محتوا:
این مجموعه طیف کلانی از معانی و مفاهیم را احاطه کرده است. مضامین اجتماعی که در بسیاری از شعر ها حضور پر رنگ دارد، مضامین عاشقانه، گاهی هم اعتراض به وضع موجود:
این نسل آرزوی سلاح و تفنگ داشت
اما میان مشت گره کرده سنگ داشت
ص38
ولی چیزی که در میان این شعر ها نقطه متمایز است، همان نگاه عرفانی  از نوع آمیختن با طبیعت پاک و صاف و صمیمی است. این قسمت شعر ها گاهی فضاهای مذهبی هایکوهای جاپانی و شعر های سهراب را در ذهن ما تداعی می کند:
آب می آید به رقص و موج می خواند غزل
تا که در آیینه دریا فریبا می شوی
ص34
شب مهتاب بود اما نگاه باد بارانی
زمین یاد نمناک آسمان یاد بارانی
خدا در خلوت آدینه اش سرگرم خلقت بود
ترا می زاد ابری و مرا می زاد باران
ص28
در اخیر چاپ این کتاب را به شاعر جوان و مستعد کشور جناب پرویز کاوه و جامعه ادبی افغانستان تبریک گفته و آرزوی موفقیت های چشم گیر شان را در این راه تمنا دارم.

(())(())(())(())(())(())