|
ابوالمعانی میرزاعبدالقادربیدل قدس الله سره فرزند عبدالخالق درسنه 1054 هـ ق (1644)م درپتنه عظیم آباد هنـــــد دیده به جهان گشود. درسن چهارسال وشش ماهگی پدرراازدست داد وشش ساله بود که مادرش دنیای فانی راوداع گفت، ازآن پس کاکای جوانش میرزا قلندرسرپرستی اورا به عهده گرفت.
بیدل تا ده سالگی به مدرسه میرفت وصرف ونحورا به اکمال رسانیده بود، درین وقت بنابرستیزه ودعوای وبراویتی، بیدل درمدرسه در رابطه به چند مسله نحو مورد لت وکوب قرار میگرفت ، بعدازمشاهده چنین ماجرا عمویش میرزا قلندر بیدل راازمدرسه اخراج نمود.
حضرت ابوالمعانی درسن ده سالگی قرآن کریم راحفظ کرد وبعد از ترک مدرسه نزدمامایش آثار شاعران چون رودکی وهم عصران رودکی ، امیرخسرو وجامی رامطالعه میکرد.
دررابطه به نسب بیدل اختلاف نظربین تذکره نویسان وجوددارد. یکتعداد گویند که بیدل به قبیله "برلاس" متعلق است برلاس به معنی (دلیرونجیب است) ولقب نیکه هشتم تیموربود یعنی تیوریان همه برلاس بودند.
عده دیگری به این عقیده هستند که بیدل به قوم "ارلات" تعلق دارد، پس ازوفات پدرچنگیزخان مادرچنگیزخان باشخص پرهیزگاری بنام منگلیک ایز ازدواج کرد وپسردوم منگلیک ارلات نام داشت وطایفه ارلات ازاولاده اوست.
اما شیرخان لودی ازمعاصران بیدل حال بیدل را درتذکره خویش نوشته کرد و اورا به خود ابوامعانی نشان داد، ابوالمعانی تذکره رابخواند وقناعت کرد وهیچ نگفت. شیرخان درتذکره اش بیدل رامتعلق به قوم "ارلاس" نوشته بود.
تذکره نویس دیگر که خوشگو نام داشت و ازهمنشینان بیدل بود بیدل را درتذکره اش متعلق به قوم ارلاس که قومیست در مغول دانسته است.
نیاکان بیدل همه سپاهی بودند اما عبدالخالق پدروی پس ازمدتی شغل سپاهی گری راترک گفت وزندگی صوفیانه رااختیارکرد. ابوالمعانی بیدل هم بسان پدر، پس ازاندک زمانی کم خدمت دردربار شاه سپاهی گری را ترک کرد وبه حیات درویشانه بسربرد.
بیدل علوم الهیات وریاضی را خوب میدانست به طبابت ، رمل و جفر ،تاریخ وموسیقی دسترسی کامل داشت، چنان خوشنویس بود که به میرزا مشهورگردیده بود.
بیدل همه دل صوفی باایمان وحق جوی پاک دل بود، معلم خوب، شوخ طبع ،بلند همت ودرویش بود. بیدل باتمام کمالش خدای واحدرامپرستید وهیچ چیز را به اوتعالی شبه نمیپذیرفت درفهم ومعنی توحید ومعارف پایه بلند داشت. تصوف رابه کمالش رسانیده بود، بیدل را جنید وبایزید وقتش میدانستند و همچنان میگویند درعرفان بیدل ازپیروان وشاگردان مولانای بزرگ جلال الدین محمدبلخی بود.
سبک بیدل هندی است وغزلیات، مثنویات، قصاید ورباعیات زیاد دارد اگرابیات بیدل رابشماریم به حدود نودودوهزاربیت میرسد.آثار حضرت ابوالمعانی بیدل دهلوی به 19 اثر (شامل نظم ونثر) میرسد.
طلسم حیرت، طورمعرفت ، عرفان ، محیط اعظم وگل زرد دیوان غزلیات،چهارعنصر که اینها همه ازآثار مبارک وپرمحتوای بیدل است. دیوان ابوالمعانی عبدالقادر بیدل رحمة الله علیه شامل غزل،ترجیح بند،ترکیب بند،قصیده،قطعه،رباعی ،مخمس ومثنوی میباشد.
اولین شعرابوالمعانی رباعی ایست که درزمان تعلیم درمدرسه(مکتب) سروده بود وآن عبارت است از:
یارم هرگاه درســـــــــخن می آید
بوی عجیبـــــــــش ازدهن می آید
این بوی قرنفل اسـت یا نکهت گل
یا رایحه مشـــــــــک ختن می آید
ناگفته نماند که آخرین سروده حضرت ابوالمعانی بیدل قدس سره هم رباعی بود. که پس ازمرگش اززیر بالینش دریافتند که به قلم میرزایی خود میرزا نوشته شده بود چنین است:
"بیدل" کلف ســــــــیاه پوشی نشوی
تشــــویش گلوی نوحه گوشی نشوی
برخــــــــاک بمیرو همچنین روبرباد
مرگت سبک است باردوشی نشـوی
حضرت ابوالمعانی بیدل رحمة الله علیه درسال 1079 هـ ق ازدواج نمود وثمره آن فرزندی به دنیا آمد اسمش را عبدالخالق گذاشت که درسال 1110 هـ ق متولد گردیده ولی متاسفانه دراثر از ضعف،ناتوانی ومریضی به تاریخ 1124 هـ ق درآغاز سیزدهمین بهار رندگیش جهان فانی راوداع کرد. بیدل درزمان مریضی پسرش این رباعی را سروده بود:
یارب بحق جوشـش این میخانه
یعنی به خروش عــاقل ودیوانه
بیرون نبری زانجمن شـمع مرا
آتش نزنی به خــــــــانه پروانه
میرزا عبدالقادربیدل دهلوی قدس سره درسنه 1133 هـ ق بروز پینجشنبه مطابق پینجم دسامبر 1720 میلادی دردهلی دیده ازجهان بست ودر همانجا دفن گردید. که تاحال زیارتگاه اهل دل وصوفیان پاک نهاد میباشد.
محمد سلیمان (صدیق)
1391- کابل |
