گردآورنده: غ. حبیب نوابی

از دوست عزیزم، هنرمند با استعداد نصیر رستمی نهایت سپاسگذارم
 که رسالهء (‌ سالگره استاد قاسم افغان )
 را جهت نشر به اختیارم گذاشت. ممنون و مشکورم فراوان. ایشور داس

این رشک جان زهره بیا جای وی بگیر!

کاروان شهید رفت از پیش               و ان ما رفته گیرو می اندیش

از شمار دو چشم یک تن کم              و زحساب خرد هزاران بیش

بلی! وقتی یکی از افراد عادی بیشر از جهان رخت بربندد دو چشم از شماره چشم ها کاسته می شود ولی هرگاه هنرمند عالی مقامی چون استاد قاسم که بیش از نیم قرن به هنر و موسیقی ما خدمت کرده به عالم دیگر شتابد در حقیقت مثل این است که هزاران وجود گرامی و هنرمند از میان رفته باشند.

یک سال گذشت که آن بلبل هزاردستان خاموش شد و امروز رادیو کابل و هنرمندان کشور محفلی بنام او منعقد می سازند و از وی یاد میکنند و روح او را شادی می نمایند. چون به علت مریضی مقالهء مفصلی نتوانستم بنویسم با این قطعه شاعر معروف خراسان و خاوران، انوری ابیوردی که در رثای کمال الزمان معنی معرفت دربار سنجر سلجوقی گفته بود، اختصار م نمایم:

هرگز گمان مبر که کمال الزمان بمرد

کو روح محض بود بجسم فنا پذیر

میدان که ساکنان فلک سیر گفته اند

از مطربی زهره برین چرخ گنده پیر

خواهش کنان به نزد کمال الزمان شدند

کو بود در زمانه درین عالم بی نظیر

گفتند زهره را ز فلک دور کرده ایم

ای رشک جان زهره بیا جای وی بگیر!

گویای اعتمادی

سوانج مرحوم استاد قاسم افغان

استاد قاسم افغان پسر استاد ستارجو ١٢٦۲شمسی پا به عرصهء وجود گذاشت. استاد بعد از سن پانزده سالگی موسیقی را نزد پدر خود آموخته و بعد از آن نزد استادان دیگر داخلی و خارجی به تعلیم موسیقی پرداخت. برای دفعهء اول به سن بیست سالگی به دربار امیر عبدالرحمن خان شامل وظیفه شد. در سن بیست و یک سالگی  به حضور سردار نصرالله خان نائب السلطنت مقرر گردید. در بیست و پنج سالگی که شهرت استاد موسیقی زیاد شده رفت به دربار امیر حیب الله خان شهید به حیث بهترین خواننده موقع یافت. درین وقت بود که استاد به اثر تشویق و قدردانی های پی در پی امیر موضوف به فکر ایجاد طرزهای جدید افتاد و از خود طرز ها و آهنگ و آهنگ های جدید ساخت که نه تنها در آن وقت بلکه تا امروز مورد پسند همگان بوده اکثر خوانندگان وطن از همان طرزها و آهنگ های استاد پیروی میکنند. بعد از زمان سلطنت امیر حبیب الله خان شهید به حضور امیر امان الله خان به صفت استاد موسیقی وطن وخواننده منحصر به دربار عز تقرر حاصل نمود و در همین عصر بود که به گرفتن نشانهای طلا و الماس بنام نشان « مسرت‌» و « یادگار» استقلال وطن افتخار حاصل نمود. پس از آنکه (اعلیحضرت محمد نادرشاه) به تخت سلطنت جلوس فرمودند استاد مرحوم را مورد نوازش و لطف شاهانه خود قرار داده و به صفت استاد موسیقی و خوانندهء دربار خود سرافراز فرمودند. بعد از سلطنت اعلیحضرت محمد نادرشاه شهید، استاد مرحوم به دربار المتوکل علی الله اعلیحضرت محمد ظاهر شاه مثل دربار سلاطین گذشته به صفت استاد موسیقی و بهترین خواننده شناخته شد و تا آخرین روز حیات خود معاش میبرد.

استاد مرحوم در سال ١٢٣٢ موقعیکه ریاست رادیو کابل، سالگرهء هفتادمین سال استاد را برپا کرده بود از حضور اعلیحضرت معظم همایونی به اخذ نشان طلایی « خدمت » مفتخر گردید.

بروز (۲۲) سنبلهء ١٣٣۵ استاد قاسم افغان فوت نمود و بروز بیست و سه سنبله ساعت ۵ عصر استاد مرحوم به خاک سپرده شد. در موقع تشیع جنازه استاد مرحوم شاغلی علی محمد خان معاون اول صدارت عظمی و اکثر وزراء، شاغلی رییس مستقل مطبوعات و شاغلی کابل شاروال و اکثر نویسندگان و معاریف معززین شهر و صدها نفر از علاقه مندان استاد مرحوم حاضر بودند.

سوانح استاد از طرف ریاست کابل رادیو توسط شاغلی گویای اعتمادی قرائت گردید. سپس شاغلی رشتیا رییس ادارهء مستقل مطبوعات در اطراف شخصیت استاد مرحوم در عالم موسیقی وطن سخنرانی  نمود. ریاست رادیو کابل پروگرام مخصوصی گرفته بود که در آن سوانح استاد مرحوم و دیگر مضامین راجع به استاد و ریکارد های استاد بروکاست گردید.

روز اول فاتحه گیری از طرف ریاست کابل رادیو، برای ادای فاتحه برعلاوه هزاران نفر از دوستان و علاقه مندان استاد مرحوم و اعلیحضرت سپه سالار غاری سردار شاه محمود خان،‌شاغلی سردار محمد نعیم معاون دوم صدارت عظمی، شاغلی علی محمد خان معاون اول صدارت عظمی همهء وزرای محترم و همه اراکین نمایندگاه مطبوعات، کابل شاروال، و تمام نمایندگان شهر رییس محترم شورا و جمع نمایندگان محترمیکه به کابل تشریف داشتند آمده بودند.

برای مصارف جنازه استاد مرحوم از حضور اعلیحضرت معظم همایونی و والاحضرت سپه سالاری غازی و ریاست مستقل مطبوعات و شاروالی کابل پول فرستاده شد.

همچنین از طرف شاغلی سردار محمد داؤود صدراعظم تسلی نامه به عنوان یعقوب قاسمی فرزند ارشد استاد مرحوم با یک مبلغ لازمه برای خیرات استاد مرحوم فرستاده شده بود.

اینست نقل تسلیت نامهء قیمدار شاغلی سردار محمد داؤود خان صدراعظم!

« شاغلی یعقوب قاسمی!

از فوت پدر مرحوم شما متأثر شدم و افسوس می کنم. نظر به کثرت گرفتاری به فاتحه رسیده نتوانستم.

استاد مرحوم در تحول موزیک وطن رول مهمی بازی کرده و یقین دارم، تاریخ موزیک مملکت ایشان را فراموش نخواهد کرد، خداوند پدر مرحوم شما را غریق رحمت خود گرداند، به شما و دیگر بازماندگان شان صبر جمیعل نصیب کند.»

مجلهء پشتون ژغ

(سال شانزده،‌در شمارهء ١٣خود نسبت فوت استاد مرحوم چنین نوشته بود:)

«ضیاع المناک در عالم موسیق

به کمال تاثر اطلاع گرفته ایم که استاد قاسم افغان خوانندهء معروف و محبوب وطن در اثر مریضی طولانی داعی اجل را لبیک گفته روان وی آهنگ عالم بالا نمود. استاد مرحوم از صبح جوانی تا شام پیری به عالم موسیقی خدمات فراموش ناشدنی نمود. آن مرحوم یگانه موسیقی دانی بود که در هر مجلس و هر بزم جای و مقامی داشت حاضر جوابی و مجلس آرائی و نکته سنجی وی قابل وصف است.

پشتون ژغ تاثرات عمیق خود را نسبت به این ضایعهء الیم اظهار کرده برای آن مرحوم مغفرت خواسته و به بازماندگان آن مرحوم صبرو اجر جمیل می خواهد.»

قطعه تاریخ وفات مرحوم استاد قاسم افغان از طبع جناب ملک الشعرا بیتاب

ببزم عیـــــــش به گران رفت                        که قاسم افغــــــــــــان از مـیان رفت

چه نیکو اعـتقاد مذهبی داشت                        یقین دارم با ایمـان از جــــهان رفت

نمود آباد مســـجد در خرابات                        غم عقبــای خـود خورده روان رفت

سخا و خــــیر قدر وسع کرده                        بدرویـش و فــــــــقیر و ناتوان رفت

بمیلاد النبی خــــیرات میکرد                         بدین رفتار خوش زین خاکدان رفت

با بیات خوش و آواز دلــشک                        نوازش کرده گوش سامـــــعان رفت

ازین روسال فوتش گفت بیتاب                      نشاط محفل انس از جـــــــهان رفت

١٣۷٦ هجری قمری

ادامه دارد....