|
نام بعضی
نفرات
یاد بعضی
نفرات
روشنم میدارد...
قوتم میبخشد
ره می اندازد
واجاق کهن سرد سرایم
گرم می آید از گرمی عالی دمشان.
نام بعضی نفرات
رزق روحم شده است.
وقت هر دلتنگی
سویشان دارم دست
جرئتم می بخشد، روشنم می دارد.
نیما
یوشیخ
در
راه وطن آنچه نهفتند و نگفتند
ما بر سر
بازار
بگفتیم
و نوشتیم
دورۀ دهساله یی که پس از کسب استقلال (1919 ع) شروع شد و به دورۀ « امانی »
شهرت یافت ، دارای چنان پهنایی از آزمونها و زمینه های تحقیقاتی است که با
وجود گذشت زمان و ظهور رویدادهای جدید در جامعه، از اهمیت بررسی آن ها
کاسته نشده است .
دگرگونی
هایی که در بسیاری از شؤون و ساحات زندگی اجتماعی افغانستان ، طی آن سالها
رونما گردید و یا در شُرف ایجاد بود، چنان است که گویی شاه جوان، به عنوان
فرد مهم تصمیم گیرندۀ تصامیم برای اصلاحات، می خواست آن همه پس افتاده گی
شرم انگیز ناشی از استیلای نیاکانش را ،با برنامه اصلاحی شتابزده و نیات
حسنه جبران کند.
جامعه
یی که در بُعد بیش از یک سده، قدرت جویی گره خورده با خصوصیات قبیله یی و
کشاکش امیر زاده گان متعدد تخت پرست را در سایهء حاکمیت استعمار شاهد بود،
در معرض اجرای برنامه های شاه جوان و اصلاح طلبان با این امید قرار گرفت
،که به سوی موج های قد برافراشتۀ تمدن رهنمایی شود و برای مردم به خواب
رفته و بیخبر از بیداری تکانی ایجاد شود. (2)
از جمۀ
آن گام های اصلاحی برداشته شده، نشانی هم در زمینه مطبوعات به چشم تاریخ می
خورد. می شود گفت که برحق ، یکی از کارهای بزرگ و چشمگیر مبتکران دورۀ یاد
شده به منظور تأثیر گذاری در عملیهء نجات از پسمانی توجه به نقش مطبوعات و
جراید بود.
انتشار
(13) جریده و مجله را در آن فرصت کم کار بزرگی در عرصهء روزنامه نگاری
افغانستان میتوان یاد آوری کرد. « نظامنامهء مطبوعات» (10 جدی 1303 ش 1924
ع) که مطابق مادۀ (11) « نظامنامۀ اساسیه دولت علیه افغانستان» تدوین
گردیده بود، زمینه های بروز استعدادها و بیان گفتنی ها را مساعد ساخت. (3)
پیرامون
طرح ها و برنامه های اصلاحی وشکوهمند آن دوران، در پهلوی گفتنی های تاییدی
و انتقادیی چندی که در اینجا مطمح نظر نیست، می باید گفت که جریان دگرگونی
ها و تحولات اجتماعی به سان حرکت قافله یی نیست که در جادۀ هموار و رو به
راه شده راه می پیماید. آنچه تجارب بسیاری از جوامع و از دورۀ امانی بجا
مانده، حاکی از آن است که کنش های اجتماعی، مظاهر متنوع از واکنش های
اجتماعی و صف بندی هایی برش یافته از آن را بوجود می آورد. گروه هایی از
اجتماع دزدانه بر آن کاروان سنگر می گیرند؛ کسانی روبروی آن می ایستند و
گروه هایی به عنوان دارنده گان تمایلات همسان با کاروان حرکت اجتماعی قدم
می گذارند. در زمینۀ روشنگری و روشن سازی اذهان دیده شده است که اگر انسان
هایی ، بر پاره یی از مسایل وقوف می یابند و خوشنود می شوند، بخش هایی
ناراضی، واکنش خود را در اشکال مختلف تبارز می دهند.
در کنار
موجودیت انواع و اقسام عکس العمل ها در دورۀ امانی، یکی هم مشارکت فرهنگیان
ترکی، هندی و شخصی از غربت نشینان آواره و مقیم در مصر بود که علایق
وجذابیت های اصلاحی در افغانستان او را مجاب میکند تا به وطن بر گردد.
او محی
الدین نام داشت که بعدها به انیس شهرت یافت. خانواده اش در زمان امیر
عبدالرحمن مفرور استبدادی بود که شهرۀ تاریخ ما است. غلام محی الدین در
مُقرِ غزنی تولد یافته و بعد همراه خانواده اش در مصر مقیم شده بود (4)
، سهمی در حیات مطبوعاتی و تحقیقاتی کشور ما دارد که تحسین برانگیز و الهام
بخش است وسیر زندگی اش پس از پایان یافتن دورۀ امانی مستلزم تعمق بیشتر با
تعمیم یابی پیرامون حال و احوال بسیاری از فرهنگیان درد دیده و آشنا با
شلاق ستم و استبداد میباشد.
انیس در
مصر با اخبار « المقطف» و شیخ عبده یک تن از شاگردان سیدجمال الدین افغانی
همکاری داشت. (5) با توئجه به فضای سیاسی آن زمان در قاهره، که خیزش های
فکری، سیاسی ضد استعماری بخصوص استعمار انگلیس مشغولیت مهم آن متفکران را
احتوا میکرد؛ میتوان پذیرفت که محی الدین از اوضاع افغانستان نبوده است.
علاقه مندی او به افغانستان و سهمگیری در اصلاحات را زمانی میتوان دریافت
که پس از دیداری با اسماعیل « افندی »،( عضو هیأت افغانستان به مصر)، تصمیم
گرفت که به افغانستان برود. (6)
غلام محی
الدین پس از ورود به افغانستان ( 1302
خورشیدی ) در هرات اقامت اختیار کرد. در مدت کوتاهی زمان فارسی را در سطح
نگارش ادبی فرا گرفت. کتاب « ندای طلبه معارف یا حقوق ملت» را نوشت.
پس از
مسکن شدن در کابل (1304 خورشیدی) و معاشرت با اهل قلم در (15 ثور 1306
خورشیدی 5 می 1937ع) جریدۀ آزاد غیر دولتی را به نام انیس انتشار داد.
جریدۀ انیس در آغاز در هر دوهفته یک بار به وقت عصر ها منتشر می گردید و
تیراژ آن (15) نسخه بود. (6
)
گنجانیدن مطالب متنوع مورد علاقه مطالعه کننده گان ، توضیح و تشریح مسایلی
که به ویژه کارمندان دولت محتاج فراگرفتن و فهیدن آن بودند، محتویات جریده
انیس را احتوا کرده و در واقع به نیاز حیات اجتماعی جواب مثبت و رهگشا
میداد. با ملاحظۀ اهداف نشراتی جریدۀ انیس که در نخستین شماره درج شده،
مرکز توجه محی الدین انیس را خوبتر میتوان درک کرد:
« انیس
طفلک نوزادیست در عالم مطبوعات. می خواهد در اوقات فراغ: ندیم ، در ساعتهای
کار: معاون، در امور مشکله: مشاور ، در حالات غم و اندوه: سمیر و الحاصل در
حیات فکری و عملی عموم، خاصتأ فریق مامورین: مونس و خدمتگار گردد.»
محی
الدین خان انیس چند جای دیگری نیز در جریده انیس توجه را به سوی نیازهای
مامورین معطوف می نماید. از جمله می خوانیم:
« انیس
غرض یگانه یی که دارد، خدمت های عملی، قانونی، روحی، ادبی به عموم خاصه
فریق مامورین است . بنأ علیه در هر شماره یکی یا چند مبحث
متعلق به حیات مامورو صحت، مامور در تفریح، مامور در وقت آمریت، مامور در
ماموریت درج میشود. ( تکیه از ماست، 8)
تصور
می شود که توجه ویژۀانیس به مامورین ، ناشی از درک او از دو نیازمهم جامعۀ
آن وقت باشد: نخست، قحطی اشخاص و کارمندان آشنا با رموز کار. زیرا مامورین
موجودۀ وقت از نظر کمی به تناسب نیاز ارگان های دولتی ، بسیار ناچیز بود. (9
) بسیاری از مامورین از نظر سطح معلوماتی در حدودی آموزش های ابتدایی را
دیده بودند که پاسخگوی ضروریات روز نبود.
دوم،
چنانکه بسیاری گفته ویا نوشته اند، طی سالهای پسین سلطنت امان الله خان ،
بیروکراسی و مردم آزاری رشد فزاینده یی یافته بود. از اینجاست که «انیس»
وظیفه روشنگری و توجه به وظایف و زنده گی سالم اداری را در مرکز توجه خویش
نهاده بود .
موضوعاتی را که انیس به منظورآشنایی مامورین با رموز کار و بالا بردن
کارآیی مسلکی و اداری در جریدۀ انتشار میداد ، از این قبیل اند:
مقالات:
شامل آن نوشته هایی که راجع به مسایل روحی، اجتماعی و حیاتی مامورین بحث و
ابراز نظر میکرد.
قانون:
زیرا این عنوان معمولاً مطالبی چون حقوق اداره، مباحث علمی، قانون، فلسفه و
اساسات قانون، شرح قانون، اصول تفسیر قانون، قوانین تطبیقی، قانون و شاید
مباحث مرموط درج می گردید. هدف از نشر مطالب مذکور این بود که مامور آن را
در اجرای امور حیاتی خویش به کار بندد.
خبرهای
پارلمان: گرچه در این عنوان کلمۀ خبر تصریح شده است، ولی طوریکه ملاحظ شد،
هدف عمدۀ این قسمت آن بود که قوانین موضوعه و شرح و تفسیر آن را جهت آگاهی
خواننده گان درج نماید
خبرهای
علمی و فنی و ادبیات: . . . متفرقات و تدبیر منزل. . . مانند مسایلی چون
صحت، تربیت، طعام، لباس، مسکن، زینت و غیره در این ستون تقدیم میشد. هدف از
نشر این مطالب، نه تنها زن خانه بوده، بلکه مرد هم مورد نظر بوده است. (10)
بقیه در شمارهء آینده
تقدیم میگردد. |
