داکتر بشیر سخاورز

حضور زن در زمان طرزی

‏طرزی در چندین مقاله اش از رسم تعدد زوج به نکوهش یاد کرده، اما در این مقالات کوشیده ‏است که خشم امیر حبیب الله را که خود زنان بی شماری داشت بر نه انگیزد. احترام به زن در طرزی، ‏ناشی می شد ‏ازآموزه ‏های او از جهان غرب و اندوخته های اوکه بدون سهم مستقیم زن در ارتقای کشور، کشور نمی تواند پیشرفت سالم داشته باشد. 

البته از نظر طرزی تنها ارتقای اقتصادی ناسالم جلوه می کرده ‏و او می گفت که کشور باید در ضمن پیشرفت اقتصادی، پیشرفت اجتماعی هم داشته باشد.

به گمان او یکی از چیز های مهمی که در افغانستان مورد بررسی قرار نگرفته بود، حقوق زنان بود. او می دانست که با بالا کردن پرچم حقوق زنان با روحانیون طرف خواهد شد، روحانیونی که می انگاشتند که زن از حقوق زیادی برخوردار نبوده و تنها می تواند به عنوان مادر احترام شود. حتی در قاموس این روحانیون، زن به عنوان خواهر چندان قابل احترام نبود و علاوه ‏برپدر، برادران زنان هم می توانسته اند در سرنوشت زنان نقش عمده ‏داشته باشند. زن برای شوهر بیشتر ارزش متاع داشت، به خصوص که ‏باور جامعه این بوده که زن را چون دیگر اشیاء می توان خرید. متاسفانه‏امیر افغانستان خود نمونه ای زنده برای این بودکه زن در قید مرد اهمیتی بیشتر از متاع ندارد.

طرزی از این حالت رنج می برد و چون نمی توانست عامل طرحی برای خواستار حقوق زنان شود، حداقل تلاش میکرد تا در مورد حقوق زنان در سراج الاخبار بنگارد. 

‏محمود طرزی با دید دیگری نقشی زن را در ساختار جامعه مورد دقت ‏قرار داد. او با درک این که زن نیم دیگر پیکر جامعه است، نخست شروع کرد تا به جامعه ای که در بند تعصبات مذهبی و قرارداد های قبیلوی زن را بی ارزش ساخته بود، بفهماند که زنان را بایست طوری که شایستهء احترام است احترام کنند. او به عنوان یک معلم خوب و هم مردی که آگاه از جامعه است، می داند که ناممکن است تغییری کلی و آنی در روش مردم پدید آورد، اما با تکیه به دانشی که از دین دارد نخست می پردا زد به معرفی زنان نامور اسلام، ‏که بدیهی است مورد پذیرش جامعهء اسلامی ‏بوده اند.

مگر او زرنگ تر از ان است که تنها به این بسنده کند، زیرا بعدها ‏می رسد به معرفی زنان پیشگام و تاریخ ساز جهان مقالات طرزی در مورد ‏زن به طور متدارم سراج الاخبار را تزیین می بخشد و مردم افغانستان، ‏خاصه گروه روشنفکر آن وقت از طرزدید او استقبال می کنند. طرزی اگر از سویی زنان با وقار اسلام را نمونه می آورد، از سویی نیز زنان اروپایی را که در ساختار و انکشاف کشور شان نقشی فعال دارند می ستاید، زنانی که داکتر، ‏انجنیر و یا نرس هستند و بدون خدمات ایشان جامعهء غرب فلج خواهد شد.

‏اما طرزی به این باور هم است که زن، خود باید خواستار حقوق مشروع خود باشد و برای همین منظور عرصه را برای ایجاد نخستین ‏نشریهء زنان با عنوان « ارشادالنسوان» به سردبیری زن و دخترش در زمان امان الله خان، فراهم می کند.

این نشریه، منعکس دهنده افکار زنان افغان که در اسارت مرد سالاری میزیستند، می شود و افغانستان یکی از اولین کشورهای آسیایی می شود که زنان آن در امور کشور سهم فعال می گیرند. این سهم گیری هرچند بعدأ توسط ارتجاع مختل می گردد، ‏اثراتش سالها بعد از طرزی و بیشتر در زمان ظاهرشاه خودش را تبارز می دهد، طوریکه می بینیم زنان افغان با مقایسه به زنان کشورهای همسایه در بسا موارد پیشگام بوده اند. *

‏تنها طرزی نبود که در افغانستان به امور زنان توجه داشت. در واقع زنان خانوادهء طرزی که خود روشنفکر بودند، سهم فعال و مستقیمی در بهبود شرایط زندگی زنها داشتند.

نخست زن طرزی که از زنان باسواد و دانشمند بود، می خواست سمت رهبری زنان تجدد خواه افغانستان را داشته باشد و البته درگام دوم دو دخترش که یکی زن، امان الله خان و دیگری زن عنایت الله خان بود، نقش عمده در دگرگون کردن وضعیت ‏اجتماعی زنان داشتند و می خواستند تا جامعه را از مرد سالاری بیرون آورند.

-------

*- افغانستان سالها پیش از کشورهای همسایه نشریه (ارشادالنسوان) به مدیریت زن داشته و انجمن زنان افغانستان به مدیریت ملکه ثریا زن امان الله ایجاد شده بود. همچنان اولین زن که به مقام وزارت می رسد از افغانستان است در حالی که سالها بعد از این، سیمای زنان کشور های همسایه در ساحت سیاست آشکار می گردد.