امان الله کبیری

مؤلف: امان الله کبیری
صفحه آرایی: عبدالوهاب فایز
پوش کتاب: انجنیر فرشاد کبیری
تنظیم عکس ها و آرایش نهایی: منیژه نادری
چاپ نخست: نومبر 2019 میلادی
چاپ دوم: فبروری ۲۰۲۱ میلادی
ناشر: انتشارات شاهمامه
شمارگان: ۱۵۰ جلد
قیمت: ۲۰ یورو
حق چاپ برای نویسنده محفوظ است

اهداست به روح پدر بزرگوارم
حیدر علی خان ترجمان
و سایر شهدای راه آزادی

یادداشت . . . . . . . . . . . . . . . 7
مقدمه . . . . . . . . . . . . . . . . 8
زحمت ابتکاری . . . . . . . . . . . . . 10
تقریظ. . . . . . . . . . . . . . . . 12
سخن ناشر . . . . . . . . . . . . . . 14
لیسهء حبیبیه . . . . . . . . . . . . . . 16
سیاسیون و انقلابیون لیسهء حبیبیه: . . . . . . . 35
ممثلان تیاتر و درام لیسهء حبیبیه . . . . . . . . 38
نوازندگان : . . . . . . . . . . . . . 39
آوازخوانان : . . . . . . . . . . . . . 40
اسکوت یا سارندوی چیست؟ . . . . . . . . . 71
صباوت، جوانی و سربازی . . . . . . . . . . 76
خاطرۀ شهر کهنه و بازار شاهی . . . . . . . . . 81
دهبوری . . . . . . . . . . . . . . . 93
نخبگان
حیدر علی خان ترجمان. . . . . . . . . . 137
محمد ابراهیم خان مشهور به ساعت ساز . . . . . 144
خانوادهء مرزا محمد مهدی خان چنداولی . . . . . 151
محمّد آصف آهنگ . . . . . . . . . . . 154
غلام سرور جویا . . . . . . . . . . . 159
باقی جان قای لزاده . . . . . . . . . . . 161
انجنیر نصیر احمد صابری . . . . . . . . 168
محمد یونس قلندر زاده . . . . . . . . . . 173
عیّاران و کاکه های کابل . . . . . . . . . 179
عیّاری، صفات و خصایل آن . . . . . . . . 179
بعضی اسما و القابی از کاکه ها . . . . . . . . 183
کاکه حیدری . . . . . . . . . . . . 184
خانوادۀ سردار یحیی خان . . . . . . . . . 188
عبدالملک خان عبدالرحیم زی . . . . . . . . 197
محمد هاشم میوند وال . . . . . . . . . . 204
میر علی احمد شامل . . . . . . . . . . 211
علّت عقدۀ نادر خان با خاندان چرخی . . . . . . 217
خالد صدیق چرخی . . . . . . . . . . . 222
میر علی اصغر شعاع . . . . . . . . . . 224
دوکتور حسین بهروز . . . . . . . . . . 231
استاد احمد علی کهزاد . . . . . . . . . . 236
استاد سید الفشاه غضنفر . . . . . . . . . 244
داکتر عبدالقیوم فضل . . . . . . . . . . 250
داکتر عبدالسمیع واحدی . . . . . . . . . 253
استاد امان نادری . . . . . . . . . . . 256
عبداللطیف رست مزاده پیروز. . . . . . . . . 263
ابراهیم بابری . . . . . . . . . . . . 268
استاد پرویز نی کآیین . . . . . . . . . . 273
نثار احمد نثار . . . . . . . . . . . . 279
سردار محمد رحیم ضیایی . . . . . . . . . 281
حمیرا نگهت دستگیرزاده . . . . . . . . . 290
حاجی اسماعیل سیاه . . . . . . . . . . 294
سردار احمد جان رحمانی . . . . . . . . . 302
خانم ماگه رحمانی . . . . . . . . . . . 305
براتعلی تاچ. . . . . . . . . . . . . 311
عبدالخالق هزاره . . . . . . . . . . . 318
عبدالخالق کی بود ؟ . . . . . . . . . . 322
هندو باوران افغانستان . . . . . . . . . . 340
محمد کریم نزیهی . . . . . . . . . . . 346
نورالدین نوری . . . . . . . . . . . 349
استاد فقید محمد حسین سرآهنگ. . . . . . . 352
خاطرهء انتخاب لقب «سرآهنگ 354. . . . . . . »
عبدالرحیم ساربان و اعضای خانواده اش . . . . . 356
نیساز . . . . . . . . . . . . . . 363
رؤوف ملکیار . . . . . . . . . . . . 368
عدالت یعنی چه ؟ . . . . . . . . . . . . 370
 

یادداشت

نظر به علاقمندی بیشتر فرهنگیان عزیز کشور به این کتاب که برای حفظ نگهداشتن فرهنگ وطن از من تقاضا نموده اند تا کتاب «عقابان خونین و راز های اندوهگین » بار دوم با تصحیح و افزودن بعض اسما به چاپ برسد. بنا بر آن من از خانم مدبر و فرهنگدوست و نخستین بانویی که نوشتار های مورخان، شعرا و نویسنده گان را در عالم غربت خارج از کشور مطبوع نموده و به چاپ میرساند، نامبرده خانم منیژه نادری است که از توجه و همکاری شان مجددا و امتنان مینمایم.
باید خاطرنشان سازم که کتاب انسان را از باطلاق های گندیدهء زندگی نجات میدهد. کتاب همنشینی ست که ترا به خشم نمی آورد و دوستی است که ترا هیچگاه ملول نم یگذارد و پندآموزی است که هیچگاه ترا به لرزش دچار نم یسازد. کتاب رکن اعظم سعادت و نیکبختی انسان است.کتاب بهترین رفیق تنهایی انسان است که همیش همراه میباشد و بالاخره دانا ترین دوست کتاب است؛ اما متأسفانه در بین افغانهای عزیز هنوز فرهنگ کتابخوانی مکمل مروج نشده است. امیدوارم که همه در ین عرصه توجه مبذول دارند.
از دفتر زمانه فتد نامش از قلم

آن ملتی که مردم صاحب قلم نداشت

امان الله کبیری

مقدمه
به نامبه نام خداوند جان و خرد

خیزید پی دانش و کسب شرف علم
آن فرقه خرابا ست که فرهنگن دارد

عالم صباوت، امان کبیری و دکتور محمد نادر کبیری

فرهنگ و ادبیات هر جامعه نمایانگر طرز تفکّر، تمدّن و سیر ارتقای تکاملی مادی و معنوی همان جامعه م یباشد. علما، دانشمندان و پژوهشگران هر جامعه مسؤولیت وجدانی دارند تا همه زشت یها و زیبای یها مردم را مانند آیینه در بین اجتماع انعکاس بدهند تا مردم از گذشت هها عبرت و از حال پند و اندرز بگیرند و بعد برای نسلهای آینده انعکاس بدهند.
در این سا لها تکنالوژی و ف نآوری به پیشرف تهای زای دالوصفی نایل آمده است که منجمله م یتوان از فیسبوک نام برد. ادارۀ فیسبوک در چهارم فبروری سال ۲۰۰ ۴ میلادی توسط مارک زاکر برگ ) Mark Elliot Zuckerberg ( و همکارانش در دانشگاه هارورد امریکا ایجاد و به فعالیت آغاز نمود که استفاده از آن مجانی و رایگان م یباشد. فیسبوک از جمله شبک ههای اجتماع یاست
که فعلاً برای بشریت مطرح بوده و اکثریت مردم از مزایای مثبت آن استفاده اعظمی م ینمایند. سعادتی بیشتر از آن نیست که خداوند متعال برایم فرصت و زمین های را مساعد ساخت تا در صفحۀ فیسبوکم مطالبی برای هموطنان خود ارائه نمایم. به یقین کامل برای اولین بار است که از مجموع ۀ نوشت ههای فیسبوک ی کتابی شکل م یگیرد. آری! )عقابان خونین و را زهای اندوهگین( نام کتابی است که شاهد ادعای ماست.
در این کتاب مطالب مختلف از قبیل درد و الم و حلاوت و شیرینی زندگی طوری گنجانید ه شده که تا کنون کسی به این طرز و شیوه به آن مبادرت نورزیده است. همچنان 9 / عقابان خونین و راز های اندوهگین این کتاب در برگیرندۀ حال و احوال اشخاص نخبه، علما، روشنفکران ، داکتران، سیاسیون، شعرای معروف و گمنام ، همچنان خاطرات شیرین دورۀ کودکی، مکتب، اهالی دهبوری پنجاه سال قبل شهر کابل و بعضی مضامین دیگر م یباشد. ای نجانب بنابرتقاضای دوستان مجازی فیسبوکی و عزیزان وابسته که خواهان نشر آن گردیده اند لبیک گفته و به شکل کتاب آماده ساخته و به دسترس علاقمندان قرار م یدهم.

در فرجام بالترتیب:

از جناب دانشمند، ادیب و مؤرخ شهیر کشور محترم نصیر مهرین که با صریر ادبی مطلبی را زیر عنوان «زحمت ابتکاری » به رشتۀ تحریر درآورده و نکات چندی را با جملات آموزنده خدمت هموطنان عزیز ابراز داشته اند؛ از سخنور و شاعر گرامی جناب عبدالوهاب فایز که در حصۀ ویرایش، تدوین و دیزاین کتاب با تحریر تقریظ جولانگر خویش رون قافزای این کتاب شده اند، اظهار سپاسگزاری و امتنان م ینمایم.
از بانوی گرامی و فرهیخته خانم منیژه نادری که در دیزاین عک سها و چاپ کتاب همکاری نموده اند، همینطور از پسر ارشدم انجینیر فرشاد کبیری که در دیزاین پوشی کتاب با حوصل همندی همکاری و توجّه مبذول داشته اند، متشکر و ممنونم. در اخیر از همسر گرامی و عزیزم بانو ناهید فضل کبیری که در فراه مآوری فضای نوشته و بازخوانی و مقابله کتاب سعی و تلاش ارزنده به خرچ داده اند، از صمیم قلب با محبت و مهر ابراز قدرانی و امتنان م ینمایم.

با ارادت و محبت
امان الله کبیری
۱۳۹۸ خورشیدی شهر لایدن، هالند

عالم صباوت، امان کبیری و دکتور محمد نادر کبیری
 

زحمت ابتکاری

از سا لها به اینسو محترم امان الله کبیری، انسان آرام و کوش شمندی را م یشناسم که قلم را در کمال آزاد هگی به سوی تصویر دل نشست ههایش در دست گرفته است.
اسم این عزیز را نخستین بار از زبان شادروان محمد آصف آهنگ شنیدم. قرار بود که در فهرست سلسله نوشت ههایم با عنوان لال هرخان سر وقد، شرح حال پدر جناب کبیری، شادروان حیدرعلی خان را که با لقب حرف هیی ترجمان شهرت داشت، بیفزایم. اما دیری نگذشت که با فرآورد ههای قلمی جناب کبیری مواجه شدم که د هها لال هرخ سر وقد را به معرفی گرفته است. هر باری هم که هموطنی روزگار دیده و سزاوار شناسایی را شرح نمود، با استقبال هموطنان بیشماری مواجه شد. زیرا ناگفت هها و نوشته ناشد هها را در میان م ینهاد. پس جای تعجب نبود که دلزد هگی و سرخورد هگی از تاریخ کسال تآور و آلوده با تهمت، دروغ و خودستای یهای فریبکار؛ این ن و گفت ههای وی را عزیز بدارند، بپذیرند و آرزوی چاپ آنها را در شکل کتابی نیز مطرح نمایند. هنگامی که جناب کبیری در حاشیۀ محفل رونمایی کتا بها )انتشارات شاهمامه، هالند ماه نوامبر سال 2018 ( پیشنهاد نمود که کتاب شان را باری ببینم، از تۀ دل پذیرفتم. کتاب را خواندم و پیشنهادات خود را برای ایشان فرستادم. اما آنچه بیش از همه مزی تهای کتاب را برجسته م ینماید، رویکردی است که مؤلف گرامی در شرح مطالب طرف علاق هاش در راستای تأمل روی جزئیات دارد. به گونۀ مثال، وقتی لیسۀ حبیبیه را در نظر گرفته است، به نوشتن چند سطر کلی و عام، بسنده نکرده، تصویر جامع و دارندۀ ابعادی ازمعلومات به خواننده ارائه م یکند. تا آ نجا که معلومات من اجازه م یدهد، پیش از این بانو نسرین گروس ابوبکر در کتاب «قصاریخ ملالی » برای معرفی مکتب ملالی گام شبیه برداشته بود. مطالعۀ عنوا نهایی که با عنوان بزرگ مکتب حبیبیه در این کتاب م یآیند، تعجب آمیخته با احترام بسیاری را برای مؤلف ارجمند ایجاد م یکند. این ارزشمندی زمانی شکوهمندی م ییابد که زیر عنوان دهبوری، جاد هها، خان هها و با شند هگان و حتا سرگذشت خانواد ههای آنها، معرفی م یشوند.در بخش دیگر با معرفی شخصی تهایی که آگاهی از آنها یا در محدودۀ دوستان و اعضای خانواده بوده است، یا با گمنامی در دانگیز به اعدامگاهها رفته و یا در انزوای تحمیلی سر در نقاب خاک کشیده اند؛ منتّ بزرگی بر دوش تاریخ و تاری خخوانی راستین م ینهد. زبان صمیمان هیی را که جناب کبیری در هر برگ کتاب به کار برده است، با عبر تگیر یها از رویدادها و شکل گیری پیام انسان دوستی، اتحاد خواهی و نکوهش تفرق هجویی، سازگار است.
پس از آنکه متن نخستین را خواندم و کار شاق و زحم تباری را که روز از شب نشناسد دریافتم، به این عامل نیز ره بردم که پس جای تعجب نبوده است که جناب کبیری، بارها ایاّمی را در بیمارستا نهای کشور هالند به سربرده است. زیرا در دل غربت وطن و مهاجرت تحمیلی خون دل خورده است، مطالبی را گرد آورده که هرچند، پنهان، پنهان و اندک، اندک از جان بکاهد اما به تحسین و احترام به مؤلف بیفزاید. زحمات ابتکاری را متحمل شده است که بدون تردید یاری و همنوایی همسر ارجمند ایشان، بانو ناهید فضل کبیری ممد به سامان نسشتن کتاب شده است.
نصیر مهرین
هامبورگ. جرمنی
5 عقرب سال 1398 خورشیدی

تقریظ
عاج زکُشی است شیو ۀ ابنای روزگار
بیدل به چشم خیر هنگاهان زبون مباش

شکستن قلم و بستن دوات از سالیان متمادی است که در میهن بلاکشیدۀ من چه به زور دم شمشیر و چه با دود دهن تفنگ دولتمردان خودخواه گذشته و حال از ما قربانی گرفته و تا هنوز این جریان خونین بیش از پیش بر زخ مهای ناسور ملت ستمدیدۀ ما م یافزاید. اما از سوی دیگر با وجود همه مظالم از اهل سلطنت گرفته تا حکّام چپ و راست با حکوم تهای ضد مردمی و حامیان شان تا اکنون نتوانسته اند صدای آزادگان سر به کف، اندیشمند و دلسوز این سرزمین را از رسایی باز دارند و قام تهای استوار شانرا در برابر ستمگران، مزدوران به زانو بنشانند و فریا دهای آزادمنشانۀ شانرا خفه و به خاموشی بکشانند. یکی ازین آزادمنشان معاصر ما جناب امان الله کبیری م یباشد.
جناب کبیری مردی است از تبار اندیشه و قلم؛ و عاطفه و صداقت. من ضمن همکاری کوچکی که در این کتاب داشتم، از اندوخت ههای این مرد قلم ب ینهایت مستفید شد هام و خوانش این کتاب را برای شما خوانند ۀ عزیز نیز توصیه م ینمایم. گفتن یاست که در این کتاب سطری مرا به گریه آورد و جمل های مرا به لبخند واداشت و همینطور مطلبی مرا به تفکّر و اشار های مرا به نابرابر یها در جامعه و خشون تهای عجولانه و خودسر دولتمردان آگاهی بخشید و بر زخ مهایم نمک پاشید.
در اخیر ضمن اینکه برای جناب کبیری عالیقدرم تمنّای صحت و سلامتی م ینمایم، آرزومندم در آیند هها شاهد چاپ کتا بهای متعددی از ایشان باشم.

عبدالوهاب فایز
روتردام، هالند- ۱۳۹۸ خورشیدی

سخن ناشر

ادامه دارد