دوستانِ نهایت گرامی!
پدرم، علی محمد زهما، دیروز حوالی ساعتِ دو بعد از ظهر مي خواست از جایش بلند شود اما به زمین خورد و این امر باعث شد که در اثرِ خون ریزی مغزی در گذرد. من از همه دوستانِ گرامیِ که به وسیله ی پیام در غم و اندوه با ما شریک شده اند، اظهار امتنان می کنم.
به جا می دانم که از خواهرانم صفیه زهما، فهمیه صفا زهما، جمیله زهما و برادرم کاوه زهما که همچون پروانه دور و بر پدر شان چرخیدند و پیر مرد را هرگز تنها نگذاشتند، تشکر کنم.
و هم چنين از خانم رابعه كه به مدت چهار سال از پدرم به خوبي مراقبت كرد، ابراز امتنان می نمايم.
با احترام و حرمت. دهقان زهما

زهما، استادِ استادان درگذشت

حسین مبلغ

استاد زهما به ابدیت پیوست! درگذشت استاد بدون شک برای همه دوستان و آشنایانِ فرهنگ و تاریخ معاصر افغانستان یک ضائعه جبران ناپذیر است. چند نسل از فرهنگیان و دانشوران این مرز و بوم، در دانشگاه پای درس های او نشستند و از سرچشمه دانش او بهره گرفتند. چند تنی از مردان علم و دانش در این مرز و بوم زیسته اند که شخصیت، شهرت و نام نیک شان مرز های و تنگناه های تعلقات گروهی و قومی را در نور دیده اند. بی شک زهما یکی از آن چهره های شاخص بود. به دوستم دهقان، برادر و خواهران عزیزش و همه دوستان تسلیت می گویم.

پروفیسورعلی محمد زهما، گلی از باغ ادبیات و فلسفه در گذشت.

عبدالهادی ایوبی

واصف باختری، يکی از دانش آموزان استاد زهما بود، او مینويسد:
در سال ۱۳۴۲ يکی از استادان دانشمند و نامدار فاکولتهٔ ادبيات همان زمان ـ استاد علی محمد زهما ـ برای ما، ترجمه درس میداد، ترجمـه و رموز، دقايق هنجارها و اسـلوبهای ترجمه. او روزی شعری از برشت آورد. به هر شاگرد ـ دست کم به چند شاگردی که استاد به دلايلی به چشم عنايت به آنها و کارهایشان میديد ـ تقسيم کرد؛ برای ترجمه به عنوان کارخانهگی. يکی از شعرهای برشت را برای من داده بود. البته من در ابتدا به نثر ترجمه کردم، توأم با اشتباهاتی که اشتباهات توسط استاد دانشمند پيراسته شد. بعدأ به فرمايش استاد من آن را به شعر ترجمه کردم.

دکتر یعقوب یسنا
 

استاد محمدعلی زهما، در ۹۶‌سالگی درگذشت. استاد زهما مورخ ادبی، اجتماعی، ادیب، جستارنویس و مترجم بود. او از جمله نخستین ۵ استاد بود که تاریخ ادبیات افغانستان‌را نوشتند. ازنظر فکری، طرفدار تجدد و روشنگری بود، درعرصه نهادینه‌شدنِ تفکر اجتماعی، سیاسی و فلسفی، جستارهایی نوشت و کتاب‌هایی‌را ترجمه کرد. جامعه ما که در عرصه سیاسی، اجتماعی و فرهنگی (حکومتداری) گسست داشته‌است؛ بنابراین هیچ‌گاه چنان‌که لازم بود، کارهای فکری و تلاش‌های دانشمندان تداوم نیافت، به‌فرایند تبدیل نشد که نتیجه‌ای مطلوب و تاثیرگذار درپی داشته‌باشد. بنابه عدم تدوام تاریخ سیاسی و فرهنگی، استاد زهما مهاجر شد، فعالیت‌های ایشان نیز دچار گسست‌هایی شد، بخشی از ترجمه‌های ایشان چاپ نشدند، بخشی از کارهای ایشان نادیده ماندند؛ به‌هرصورت، سرنوشت استاد زهما، نمونه‌ای از سرنوشت فعالیت فرهنگی، علمی و ادبی جامعه ما است.

نصیر مهرین

خبر وفات زهما صاحب بزرگوار اندوهگینم نمود. چه بنویسم، از آخرین صحبت تلفونی؟ از تصمیم دیدار ایشان و رفتن همراه با احمد ساغری؟. ساغری که خود روانۀ بیمارستان شد. اما لحظات درد آمیز خبر وفات ایشان، اندکی تسلای دلم شد که چند سال پیش، "خاموش دانای خرد گستر" را نوشته بودم. یاد پروفیسور علی محمد زهما که با قامت استوار و دردهای گوناگون زیست، گرامی است.


عبدالباري جهاني: زما استاد علی محمد زهما


یوه شېبه مخکي خبر سوم چي زما او د افغانستان د تاریخ د زرهاوو نورو شاګردانو قدرمن استاد پوهاندعلی محمد زهما د ۹۶ کالو په عمر په اطریش کي وفات سو. انّا لله و اناّ الیه راجعون. علي محمد زهما د کندهار هزاره وو؛ او خپل ټول عمر یې معارف ته په خدمت کي تېر کړی وو. هغه یوازي د تاریخ یو زحمتکښ استاد نه وو بلکه په افغانستان کي یې د استبداد او فساد پر ضد په مبارزو کي برخه درلوده، ښایسته قلم یې درلود، زړه ور وو او خدای تعالی د افادې داسي قوت ورکړی وو چي زما هیڅ وخت نه په یادېږي، د کابل پوهنتون شوخو زلمیانو دي یوه ورځ هم د ده په ساعت کي ټوکي یا خبري کړي وي. لیکني او ترجمې به یې ډېري کړي وي خو درې مهم کتابونه یې زه همدااوس راسره لرم او خپلو ځوانانو ته یې د لوستلو توصیه کوم. نه دا چي زما د ګران او قدرمن استاد ترجمې دي بلکه پر خپلو هغو زلمیانو مي، چي د تاریخ له لوستلو سره مینه لري، پېرزو دي. د روسیې د مشهور ختیځ پوه پروفیسر بارتولد اثر: تاریخ سیاسي و اجتماعي اسیای میانه درقرن دوازده، د لودویک آدمک اثر: تاریخ روابط سیاسي افغانستان از زمان امیر عبدالرحمن تا استقلال او د کارل بکر او فریدریک دنکاف اثر: سرګذشت تمدن؛ چي په افغانستان کي زما د وزارت په شپو ورځو کي د نورو ګټورو کتابونو ترڅنګ چاپ ته وسپارل سو او له نېکه مرغه چي یوه نسخه مي راسره راوړې، له سره لوستلې او ساتلې ده.

ښه مي په یاد دي چي د پوهنځي په څلورم ټولګۍ کي مي تازه Our President Hochemen په نوم د ويټنام یو تاریخي کتاب لوستی وو او تقریبا ټولي مهمي سنې مي په یاد وې. پوهاند زهما، تصادفا د ویټنام پر پېښو باندي بحث کاوه. په ویټنام کي د فرانسې د ماتي او لس کاله وروسته د امریکا د مداخلې سنې ورڅخه غلطي سوې. زه د ځوانۍ په نشه کي وم او پر استاد مي ږغ وکړ. خبره تېره سوه؛ څو میاشتي وروسته چي زموږ د افغانستان د تاریخ کلنۍ آزموینه وه؛ او ده هم تقریري امتحان اخیست؛ زما څخه یې د امیر دوست محمدخان په باره کي پوښتنه وکړه. زما جوابونه یې جمله په جمله رد کړل او کله چي زه بې جوابه وچ دېوال ته ودرېدم نو یې راته وویل چي د ویټنام تاریخ خو دي ښه زده کړی دی، ښايي د کوم بل هیواد تاریخ به دي هم زده وي. خو چي سبا د خپلي ټولني له خلکو سره مخامخ سې او یا په ټولګی کي شاګردانو ته ودرېږې نو د خپل هیواد په تاریخ کي به دي سواد په دغه اندازه وي، چي یوه سوال ته به جواب نه سې ویلای او یا به غلط جواب ورکوې. تاته څلورپنځوس پوينټه درکوم او تاته دغه شرم بس دی.

دا مي هم ښه په یاد دي چي د امتخان له صحنې څخه کورته نه ولاړم بلکه سیده د بیهقي کتاب پلورنځي ته ولاړم او د سیدقاسم ریشتیا په قلم لیکل سوی« افغانستان درقرن نوزده» کتاب مي رانیوی. او وروسته چي مي څه پیسې لاسته راتللې د افغانستان په باب زاړه او نوي کتابونه مي ورباندي اخیستل. له هغې ورځي څخه څه کم دوه کاله وروسته، د پیر روښان په بین المللي سیمینار کي د غونډي تر ټولو ځوان غړی وم. پوهاند زهما د سیمینارونو په غونډوکي، چي د کابل پوهنتون په کتابتون کي کېدلې، حاضر وو. زما مضمون یې تقدیر کړ. ما هغه ګړی په غېږ کي ونیوی، لاسونه مي ورمچ کړل او دا مي ور په زړه کړل چي زه چي په ژوند کي هر څه لیکم هغه به ستا د هغه پېغور برکت وي چي د افغانستان د تاریخ په آزموینه کي دي راکړ.

پوهاند علی محمدزهما زموږ په منځ کي نسته. هغه د تل لپاره کوچ کړی دی. هغه پوره شپږنیوي کاله اوږد ژوند په پاکي، په وطن پالنه او جګه غاړه تېر کړ. زه پوهېږم او یقین لرم چي د بل هر وطن پالونکي افغان په څېر به یې په وطن کي د سولي او کراری د لیدلو ارمانونه درلودل، او ټول ارمانونه به یې ګورته ورسره وړي وي. که دا یوه خبره پر زیاته نه کړم نو خبري به مي نیمګړي پاته سي. زهما ډېر لوی نوم وو؛ خو له بده مرغه چي نه یې چا د لیکنو، نه د استادی، نه د پاکی او نه د وطن پالني قدر وکړ.

زه د خپل مرحوم استاد پوهاند علی محمدزهما د کورنۍ ټولو غړو ته د زړه له کومي تسلیت وړاندي کوم. هغوی ته صبر جمیل غواړم او د خپل ګران وطن له افتخاراتو ډکه لمن د زهما په څېر پر وطن، ایمان او قلم باندي مینو انسانانو څخه مالامال غواړم.

عزیزالله ایما
پيکر دست و پا بريده را مانم
بسمل زار خون تپيده را مانم
...
رنج و بيداد و سرزنش ديدم
آهوی تيـــــرخورده را مانم
محمد علی زهما

استاد زهما در جنبِ کارهای ارزشمند و مبارزه در راه گسترش دانش و داد، در ترجمه و برگردان و آموزش آن در دانشگاه کابل کار بنیادی و درخشانی کرده‌است.
ارمنستان یگانه کشوری‌ست در جهان که روز ملی آن‌ها را روز مترجم مقدس می‌نامند و در آن یاد کریستیانو مونتیرو اویتیسیکا را که در ساختن الفبای ارمنی - زبانی که هنوز به شکل شفاهی زنده است - و به ویژه ترجمۀ کتاب‌های ماندگار و اثرگذار از متن‌های یونانی و پارسی به سیریلیک نقش بنیادی داشته‌است، گرامی می‌دارند. برای مردم ارمنستان کسی که میان انسان‌ها پل‌زده‌است و امکان گفت‌وگو و تبادل افکار را برای بشر فراهم آورده‌است، جایگاه بسیار بالا و والایی دارد.
در افغانستان استاد محمدعلی زهما یکی از آن بزرگانی‌ست که در سدۀ بیستم بیشترین سعی را برای ممکن ساختنِ گفت‌وگو میان فرهنگ‌ها، تمدن‌ها و اندیشه‌های بشری انجام داده‌است. یاد و نام ماندگارِ آن عزیز سفرکرده از جهان ما گرامی باد.

Dawlat Dawlatyar
14. Juli um 20:36 ·
سوگوار شديم!
پروفيسور علي محمد زهما، متفكر بزرگ كه تا هنوز يگانه تاريخ زنده ي افغانستان بود شوربختانه امروز در سن ٩٦ سالگي رخ بر نقاب خاك كشيد، ما و جامعه فرهنگيِ افغانستان را سوگوار و عزا دار نمود.
رفتن او سنگين و بسيار اندوهگين است و بيش از همه نشان داد كه محدوديت انسان تنها عبور از وضعيت مرزيِ بودن و نبودن فزيكي و شكسته شدن آن نيست بلكه ناآگاهي كليت جامعه از محدوديتِ انسان بودن شان نيز هست. جامعه افغانستان منزلت و قدر بزرگان شان را به دليل همين محدوديت دومي پاس نداشته و از اين رو در جهل و افراط در فراموشي سقوط كرده است.
رفتن استاد از يك جهت رخدادي است براي نسل جديد كه بزرگي و ميراث فكري او را پاس داشته و سر آغاز جاويدانگي او را زود تر واقعيت بخشند.
هر چند اندوه از دست دادن پروفيسور زهما در واژه ها نمي گنجد با اين هم اين ضايعه بزرگ را به خانواده استاد و بويژه به استاد دهقان زهما كه چون خود استاد زهماي مرحوم،
متفكر و سرمايه معنوي جامعه ما است، تسليت عرض نموده و براي استادِ رفته شاديِ روح و براي ماندگان درازاي عمر و صبر عظيم آرزو مي كنم.