مقدمه :
سالها قبل یگانه راه که در دامنه کوه اسمایی به خصوص شهر کابل را ازمسیر ده افغانان تا دهمزنگ و ده بوری و چهاردهی وصل مینمود ؛ راه نخاس بود. این راه بین کوه آسمایی و باغ علم گنج و یا ساده تر راه که بین فابریکه حربی و ماشین خانه ویا دامنه آسمایی با اضافه معبد و مکتب آسمایی و در سالهای پسین مکتب قاری عبدالله و گدام های دولتی موقعیت داشت.
در این گدام ها انواع اموال تجارتی مربوط وزارت مالیه جا داده میشد . اگر اشتباه نکرده باشم مدتی زمانی مواد کوپونی برای مامورین از این گدام ها توزیع میگردید. و به نام گدام های انحصارات شهرت یافت . جوی شیر و نهر درسن و کوتی لندنی یا قهوه خانه کنار پل ارتل از این دامنه بخوبی نمایان بود. این گدام ها در زمان شاه امان الله خان اعمار شده بود ، و اکثرا" مواد و لوازم که در قصر دارالامان به کار میرفت دراین گدام ها نگهداری میگردید .

ساختمان گدام های تاریخی نخاس :
این گدام ها درست مقابل ماشینخانه و نقطه مقابل شفاخانه گندنا ( ابن سینا) به طرف چپ دریای کابل موقعیت دارد. تعداد آن پنج گدام است به شکل مستطیل با سقف گنبدی رواق دار که از خشت پخته اعمار شده است، میباشد . رواق ها نمای بیرونی گدام ها را تشکیل میدهد و احاطه یا دیوار های گدام از سنگ کوه اسمایی تعمیر گردیده است. دروازه های بلند و بزرگ برای انتقال مواد در داخل گدام ها کمک میکرد تا اجناس به آسانی داخل گدام ذخیره گردد . همچنان در عقب گدام ها راهی وجود دارد که به طرف بام گدام میرود احتمالا" از یک یا دو این گدام ها برای ذخیره غله جات از قبیل ؛ گندم و جواری و جو یا برنج استفاده میشد و از طریق همین راه به واسطه کراچی ها دستی به بالای بام گدام که سوراخ داشت غله جات را تخلیه میکردند .
امروز این گدام به دسترس افراد قرار گرفته ؛ دقیق نمیدانم که از طرف دولت به کرایه داده شده است و یا در هیاهوی چپاول غصب گردیده است و اموال تجارتی در آنها جا سازی شده است . حتی یکی از این گدام ها تغییر شکل داده شده و سقف آن با گادر و اهن پوش شده و به طرف سرک دوکان های اضافه گی اعمار شده است .(1) اگر این گدام ها منحیث یک ساختمان تاریخی نگهداری نشود امکان تخریب و یا غصب آن میرود.