مقدمه :
نانسی دوپری خانم امریکایی و افغانستان شناس به عمر نود سالگی ؛ امروز یکشنبه 19 سنبله 1396 هـ ش = 10 سپتامبر 2017 م بنابر مریضی قلبی در شهرکابل در گذشت . او کم از کم پنجاه سال در افغانستان یا در حاشیه افغانستان خدماتی فراموش ناشدنی در مورد تاریخ و باستان شناسی و فرهنگ کشور انجام داد و عملا" سهم برازنده داشت .
نانسی را بار اول در 18 یا 20 اگست سال 1998 م و یک هفته بعد برای بار دوم به تاریخ 25 اگست در دفتر کارش در انجمن حفظ میراث فرهنگی افغانستان ( موسسه اکبر) در پشاور ملاقات کردم . موصوف برای دو اثر یا کتاب من به نامهای « تاریخ نیمروزیان » و « تاریخ نویسی در افغانستان» تقریظ نوشت . هر دو کتاب در همان سال انتشار یافت . نانسی خواهش نمود تا از هر عنوان پنجاه نسخه برای انجمن حفظ میراث فرهنگی افغانستان اهدا گردد تا دفتر متذکره به کتابخانه های که در ولایات فعال داشتند بفرستند. این خواهش موصوفه بعد از انتشار کتابها ؛ برآورده شد .
در سالهای بعد زمانیکه در کابل مقیم گردید و در تالار سیدجمال الدین افغانی کتابخانه پوهنتون کابل ، برای اشنایی کمپیوتر و انترنت گوشه یی را برگزیده بود تا محصلان از خوان معرفت شان مستفید گردد . بقیه کتابهای من و چند جلد کتاب پوهاند میرحسین شاه خان را، که اقبال چاپ یافته بود در اختیار شان قرار دادم .با تآسف سکرتر و افراد که دور وبر او بودند زمینه ملاقات ما را میسر نساخت. و دیدار و ملاقات ایشان برای بار سوم هرگز صورت نگرفت و نمیگیرد .
نانسی در پوهنتون کولمبیا در نیویارک زبان چینی آموخت و حوزه کار خویش را پژوهش در مورد چین آغاز کرد ، بعدا" در مورد هند مطالعات خود را ادامه داد و به ایالت کارولا در جنوب هند سفر کرد بعدا" پایش به اردن و عراق رسید و بالاخره راهی افغانستان گردید وماندگار شد .
امروز جراید و روزنامه های داخلی و خارجی از او به عنوان « مادر بزرگ افغانستان» و یا مادر بزرگ کابل » یاد آور شده اند . روح اش شاد و یادش گرامی باد .
نانسی دوپری کی بود؟
نانسی هاچ دوپری در 3 اکتبر 1927م در Cooperstown نیویورک متولد شد و به هنگام مرگ چند روز کم 90 سال داشت. او در ایالت سلطنت محلی Travancore، در جنوب هند، بزرگ شد. مادرش یک هنرمند یا بازیگر سابق برادوی و پدرش یک آمریکایی بود که در جنگ جهانی اول در ارتش بریتانیا خدمت میکرد . او پروژه های ساختمانی روستایی را در هند پیش میبرد و سپس خانواده را به کاستاریکا و مکزیک انتقال داد و در آنجا با یونسکو کار کرد. نانسی از « کالج بارنارد» فارغ التحصیل شد وماستری خود را از پوهنتون کولمبیا نیویارک گرفت . بعدا" با آلن وولف، یکی از افسران امور خارجه اشنا شد. آنها قبل از اینکه در افغانستان مستقر شوند، ازدواج کردند و در برخی از کشورهای آسیایی چون اردن و عراق کار و زندگی می کردند. جایگاه دیپلماتیک آلن ولف شوهر اول نانسی دوپری به عنوان رئیس مرکز سیا ( سی آی ای ) در کابل بود . نانسی دوپری از سال 1950 م با افغانستان آشنا شد و از آن به بعد بارها به افغانستان سفر کرده و سال‌ها در این کشور زندگی کرد.
او اخیرا یک ساختمان جدید با طراحی قدیمی را در محوطه پوهنتون کابل به نام "مرکز منبع معلومات افغانستان" ایجاد کرد که روزانه پذیرای د‌ه‌ها محصلان پوهنتون کابل و محققان افغان است.
او در سال 2005 م ، چهار سال پس از سقوط رژیم طالبان، خانم دوپری به کابل بازگشت و در حال حمل اسناد و دستاورد های خود به افغانستان شد . او به زودی مرکز افغانستان را تأسیس کرد که اکنون حدود 60 هزار اسناد را در اختیار دارد و هدف آن ارائه یک رکورد جامع از سالهای جنگ و تبعید و تحولات سیاسی در کشور است.
نانسی و همسرش لوییس دوپری باستان شناس و مؤرخ در دوران اقامت شان در کابل آثار زیادی دربارۀ افغانستان نوشتند . آنها از سال 1962 م تا 7 ثور 1978 م به منظور تحقیقات و کاوش‌های باستان‌شناسی به گوشه و کنار افغانستان سفر کردند. بنابر بیان پوهاند میر حسین شاه خان لویس دوپری خط السیر داکتر برایدن را از طریف بت خاک و خاک جبار و کوتل لته بند و تیزین و حصارک در ماه جدی که مسیر با برف پوشیده بود، طی کرد .
اما نانسی در سال 1962 م به افغانستان آمد و پس از آشنایی با لویس دوپری باستان شناسان امریکایی درافغانستان، با او ازدواج کرد.او قبلا به بی‌بی‌سی گفته بود که همراه شوهرش لوئیس دوپری سالها قبل به افغانستان آمده بود ولی در آن زمان کابل چهره غمناک کنونی را نداشت.
خانم دوپری پیشتر به بی‌بی‌سی گفته بود که باید چهره کابل از پشت دیوارهای سیمانی بیرون آید و این زمانی ممکن خواهد شد که مردم به صلح فکر کنند.
دوپری از رنج‌های که برای ایجاد مرکز تحقیاتی افغانستان کشیده سخن گفته ، اما اولین نسخه‌ای را که برای این مرکز جمع آوری کرده بیاد نمی‌آورد ولی می‌گوید که شاید یکی از کتاب‌های شوهرم درباره افغانستان بود.
لویس دوپری بعد از هفت ثور مدتی زندانی شد و او را جاسوس « سی آی ای» قلمداد کردند . بعدا" رها شد و به امریکا سفر نمود .لوئیس دوپری در سال 1989 م هنگامی که شوروی ها از افغانستان خارج شدند و کشور به سوی جنگ داخلی گرایش داشت، سرانجام به مرض سرطان درگذشت. خانم دوپری به گاردین گفت: "ما تا آخر عمر عاشقانه عشق ورزیدیم ، به یاد آوردیم که او قول داد تا برای افغانستان و مردمش کار خود را ادامه دهد.
نانسی راجع به ازدواج خویش با لویس دوپری که در سال 1966 م اتفاق افتاد؛ میگوید که او قبلا" خانم یکی از دیپلومات های امریکایی در کابل بود زمانیکه کتاب بامیان را نوشت . برای اصلاح و ادیت آن نزد لویی دوپری که در قلعه فتح الله خان زندگی داشت رفتم . او کتابم را اصلاح کرد اما زمانیکه برای بار دوم به منزلش رفتم دوباره برنگشتم و با او ازدواج نمودم . قابل ذکر است که لویی دوپری در آن زمان مزدوج بود و بعد از ازدواج نانسی با او ؛ خانم سابقه دوپری با شوهر سابقه نانسی ازدواج کرد . عروسی نانسی و لویی دوپری در جمع غفیری از استادان پوهنتون کابل و دانشمندان افغانستان در هوتل باغ بالای کابل با مراسم ویژه و نکاح اسلامی برگزار گردید. مهریه او را معادل ده هزار گوسفند محاسبه نموده بودند . این ازدواج تا روز مرگ لویی دوپری سال 1989 م پا برجا بود.
نانسی دوپری به کشورهای کلمبیا، مسکو، چین به هدف‌های گوناگون تحصیلی و پژوهشی سفر کرده بود. در سال 2001 به روزنامه « گاردین » تصویر محتصر از کابل سال 1970 م داده بود که درکابل ... کنسرت های جاز ، محلات اسکی در زمستانها و و صالون های بولینگ و امثال آن دیده میشد.
وی گفته بود که او عاشق افغانستان شده و درتلاش بیشتر از تاریخ این سرزمین بود. او ده هزار سلاید از لویس دوپری دارد و ارزو مینماید تا زنده بماند و این ده هزار سلاید را دیجیتال نماید. او گالری های متعدد راجع به کابل و قندوز و بدخشان و دوره شاه امان الله را تدارک دیده و به نمایش گذاشته است
وی دراین باره گفته بود: "من به تاریخ اکتفا نکردم و برای نوشتن کتاب راهنما در زمینۀ افغانستان، به مطالعه باستان شناسی روی آوردم، نوشته هایم را پس از نگارش نه تنها در افغانستان بلکه در خارج از افغانستان نیز نشر کردم."
نانسی عشق و علاقه که به افغانستان و مردم این کشور داشت او گفت: "من می خواهم مردم درک کنند که در این کشور پتانسیلی وجود دارد." در سال 2010، کتابخانه های آمریکایی کتابخانه های تجاری را در سال 2010 منتشر کرد. "افغان ها بسیار شجاعانه از جنگ های طولانی به درآمدند ، اما فرهنگ آنها بسیار قوی است . ما نیاز به کمک به آنها برای زنده ماندن داریم، اما ما باید بدون اعمال و فشار فرهنگ دیگری بالای آنها تحمیل نکنیم "
او گفت، بسیاری از جوانان افغان می خواهند "صدای خود را بلند کنند ، اما ما باید اطلاعاتی را به آنها بدهیم تا آنها بتوانند با هوش تر و هوشیارانه و با زیرکی صحبت کنند."
خانم دوپری ملاقاتی مختصری با اسامه بن لادن، رهبر القاعده داشت ، که به حمایت از طرفداران خود در پیشاور، به دنبال خرید برخی از بولدوزرها بود. او در سال 2013 به نیوزویک گفت : "او مردی بسیار مودب و خیلی خجالتی بود ."
مرکز تحقیقاتی افغانستان را در پوهنتون کابل در 27 مارچ 2013 م افتتاح شد، کار این نهاد با مساعدت اصلی دولت و سهم اندک جامعه‎ِ جهانی تکمیل شد.
کتابها و آثار ومقالات نانسی دوپری در مورد افغانستان
یکی از کارهای اساسی که در این مرکز صورت می‎گیرد، آرشیف کردن رسانه‎های چاپی و مقاله‌ها و نوشته‎های علمی دربارۀ افغانستان است. او برعلاوه بر پنج جلد کتاب راجع به افغانستان مطالب و مقالات متعددی درمورد کشور ما نوشته است .

1 - Afghanistan : tribulations and triumphs in reconstruction / Nancy Hatch Dupree.
2 - Afghan nomads : the Maldar / Louis Dupree, Nancy Hatch Dupree.
3 - Early twentieth century Afghan adaptations of European architecture / Nancy Hatch Dupree.
4 - Follow-up report on the status of the Kabul museum / Nancy Hatch Dupree.
5 - Report on the status of libraries, archives, museum and historical building in Kabul : 28-30 September 1993 / Nancy Hatch Dupree.
6 - Herat after 18 years : 29 August-1 September 1994 / Nancy Hatch Dupree.
7 - THE ROLE OF THE VOLAGS by; Nancy Hatch Dupree .
8 - Women in Afghanistan : a preliminary needs assessment / Nancy Hatch Dupree.
9 - Najibullah / by Nancy Hatch Dupree.
10 - A Thumbnail history of Afghanistan with a little geography and a little ethnography / Nancy Hatch Dupree.
11 - Afghanistan through the eyes of Pakistani cartoonists, 1989-1993 / Abdurrahim Alireza ... [et al.] ; chronology, Nancy Hatch Dupree.
12 - Constitutional requirements for Afghan women / Nancy Hatch Dupree.
13 - National Museum of Afghanistan / Nancy Hatch Dupree.
14 - Afghan refugees in Pakistan / Louis and Nancy Hatch Dupree.
15 - Will the Sikhs take Jalalabad? : a footnote to the first Anglo-Afghan war / Nancy Hatch Dupree.
16 - Prehistoric Afghanistan [status of sites and artifacts and challenges of preservation] / Nancy Hatch Dupree.
17 - Pakistan : Karakoram highway / text by Nancy Hatch Dupree.
18 - Kabul City / by Nancy Hatch Dupree.

19 - د افغانستان فرهنګی میراثونو ته یوه کتنه / لیکواله نانسی هچ دوپری ؛ پښتوژباړونکی عبدالله پویان ؛ دری ژباړونکی میراحمد جوینده
20- بامیان نوشته نانسی دوپری
21 - رهنمای تاریخ افغانستان (An Historical Guide to Afghanistan) (1972 l)
22 - رهنمای تاریخ کابل (An Historical Guide to Kabul)
23 - رهنمای موزیم ملی (A Guide to the National Museum)

نوت : در این یادداشت از صحبت تیلیفونی با پوهاند صاحب میرحسین شاه خان که با لویس و نانسی دوپری شناخت داشتند و در مراسم عروسی شان اشتراک داشت و از مقاله واشنگتن پوست که توسط Pamela Constable منتشره 11 سپتامبر 2017 م استفاده شده است .