|
مقدمه :
تاریخ معاصر افغانستان را نمیتوان بدون نام و
آدرس خانواده چرخی نوشت . غلام حیدر خان چرخی و فرزندان این خانواده از
زمان امیرشیرعلی خان و مقاومت علیه تجاوز دوم انگلیس بالای افغانستان و
سلطنت امیر عبدالرحمن خان امیر حبیب الله خان و شاه امان الله به مراتب
نظامی و ملکی رسیدند. کارکرد های آنها ثبت صفحات تاریخ است. اما با سقوط
شاه امان الله به خصوص در زمان امیر حبیب الله کلکانی و نادرشاه ستاره بخت
این خانواده فرو نشست اعدام و زندانی شدن افراد اعم از زن و مرد و اطفال
شان سرنوشت این خانواده را دگرگون نمود . دارایی منقول و غیر منقول شان ضبط
و مصادره گردید . پنجاه و سه نفر از اعضای خانواده چرخی مدت سیزده سال در
گوشه های محبس ارگ ، زندان های سرای بادام و دهمزنگ ، سرای علی خان و زندان
زنانه قلعچه ، خانه و کاشانه شان گردید . با اعدام شخصیت برجسته این
خانواده غلام نبی خان چرخی و غلام جیلانی خان چرخی و برخی دیگر از بزرگان،
صدا های طرفداری از شاه امان الله را در گلو ها خفه نمودند . مدتها و
سالیان متمادی جرآت حرف زدن در باره این خانواده از نویسنده ها و مؤرخین
سلب شده بود. برخی اگر نوشته بودند مکتوم باقی ماند .
تا اینکه طلوع نیمه بند افتاب بر رخ این خانواده تابید و دروازه های
زندانها باز شد با این تفاوت دیگر جوانان پا به مرحله پیری گذاشته و اطفال
شان محروم از درس و مدرسه به جوانی رسیده بودند . یکی از این جوانان که در
زندان به سن بلوغ رسید و آزاد گردید ؛ خالد صدیق چرخی بود. مردیکه امروز
فرا تر از نود سال دارد ؛ ناگفته های خانواده خویش و ظلم و جفای سلطنت را
با خاطرات خویش در اثر وزین به نام « از خاطراتم » و کتاب « برگی چند از
نهفته های تاریخ در افغانستان » در دوجلد که بیشتر از هزار صفحه دارند ؛
قلم زده است .
خانواده چرخی :
این خانواده با سهم گیری فعال غلام حیدر خان
چرخی و برادرش سمندر خان چرخی که در رآس مجاهدین و مبارزان دو هزار نفری
ولایت لوگر قرار داشت . قوای انگلیس را به روز سه شنبهمؤرخه ۲۳ دسامبر
۱۸۷۹ م = دوم جدی ۱۲۵۸ هـ ش در قلعه شیرپورشهر کابل در پهلوی میربچه خان
کوهستانی ، ملا مشک عالم و محمد جان وردک و یک عده ای دیگر ، مورد هجوم و
شکست قرار دادند . اما بعد ازآنکه عبدالرحمن خان در جولای ۱۸۸۰ م « امیر»
شد اکثریت مبارزان وطن مقهور پادشاه گردیدند. از جمله محمد جان وردک را در
مزار شریف تبعید و به قتل رسانید ، میربچه خان اولا" به ننگرهار و متعاقبا"
به هرات و با سردار ایوب خان به هند رفت و تا زمان امیرحبیب الله که اعلان
عفو نمود به افغانستان برگشت و در قریه بابه قشقار زندگی عادی را پیشبرد و
در همانجا وفات نمود. و ملا دین محمد مشهور به ملا مشک عالم را با جمعی
غفیری از قوم اندری قتل عام نمود و درکابل کله مناری از آنها ساخت .
یگانه مبارز با وجود که مورد عفو انگلیس قرار نداشت ؛ اما مورد تایید امیر
عبدالرحمن خان قرار گرفت، سپه سالار غلام حیدر خان چرخی پسر عبدالصمد
یوسفزایی بود که به مراتب بزرگ نظامی رسید و خدمات مهمی برای وطن انجام
داد. در سال ۱۸۷۸ م در عهد امیر شیر علی خان قومندان نظامی قوای کابل در
مرکز بوده و بعداً در زمان حکومت امیر محمد یعقوب خان به صفت قومندان قوای
سرحدی افغانی در علی مسجد وظیفه داشت . خدماتی نظامی موصوف در قندهار ،
غزنی و ننگرهار و نورستان نقش او را برای استحکام سلطنت امیر عبدالرحمن خان
به خوبی میرساند . بنابر یادداشت های خالد صدیق چرخی احتمالا" متن قرار
دادی که امیر عبدالرحمن خان برآن امضا گذاشته بود برای مطالعه بیشتر به سپه
سالار غلام حیدر خان چرخی سپرده شده بود . موصوف با درک بلند خویش مؤقتا"
متن یک قرار داد را که در پای آن امیر عبدالرحمن خان امضا گذاشته بود با از
بین بردن امضای امیر؛ قرار داد موصوف را باطل ساخت.و انگلیس ها را متحیر
نمود. (۱)
سپه سالار غلام حیدر خان چرخی بعد از فتح نورستان در سال ۱۸۹۶ م (۲) و
احداث جاده اسمار در سال ۱۸۹۷ م در اثر خدعه انگلیس مسموم و وفات نمود .
از خود چهار فرزند که در تاریخ افغانستان نقش به سزای داشتند به جا گذاشت .
- غلام نبی خان چرخی ؛ از بطن خانم اول از قوم یوسفزایی تولد شده بود ،
موصوف در زمان امیر حبیب الله خان به مناصب بلند نظامی رسید در زمان شاه
امان الله خان معین وزارت خارجه ، وزیر مختار افغانی در مسکو و وزیر مختار
افغانی در پاریس ماموریت داشت و در زمان امیر حبیب الله کلکانی به شمال
افغانستان آمد و به طرفداری شاه امان الله مزار شریف را تصرف نمود اما دیر
نپایید . و دوباره به روسیه شوروی رفت . تا اینکه به تاریخ ۱۶ عقرب سال
۱3۱۱ هـ ش از طرف نادرشاه اعدام گردید.
- غلام جیلانی خان چرخی از بطن خانم دوم بنام سعادت دختر محمد کبیرخان توخی
تولد شده بود ؛ بعد از خدمات شایانی در اردوی افغانستان بالاخره به حیث
وزیر متخار افغانی در انقره اجرای وظیفه داشت . موصوف مانند برادر خویش به
امر نادرشاه اعدام گردید.
- عبدالعزیز خان چرخی ؛ از بطن دختر یکی از خوانین نورستان تولد شده بود ،
وی اولا" نایب الحکومه در ولایات مختلف و در پایان به صفت معین وزارت داخله
ایفای وظیفه داشت . عبدالعزیز خان در سال ۱۹۶۲ م در اثر سکته قلبی در شهر
برلین وفات نمود و در حضیره مسلمانان تُرک دفن گردید .
- غلام صدیق خان چرخی ؛ از بطن سعادت خانم ، دختر محمد کبیرخان توخی تولد
شده بود . موصوف وظایف سرمنشی دارالتحریر شاهی، وکیل وزارت خارجه ، وزیر
وزارت خارجه و در پایان وزیرمختار افغانی در برلین بود . در سال ۱۹۶۲ م در
شهر برلین وفات نمود و جنازه او را به کابل انتقال داده و در تمیم انصار
صاحب دفن گردید . (۳)
اما خالد صدیق چرخی :
با محترم خالد صدیق چرخی خوشبختانه از طریق
تیلیفون همصدا گردیدم و با اظهار محبت دانشمندانه و عالمانه شان ؛ کتاب «
برگی چند از نهفته های تاریخ در افغانستان » در دو جلد از طریق صبیه شان که
در شهر هامبورگ زندگی مینمایند برایم فرستادند . همچنان کتاب « از خاطراتم
» را از طریق مؤرخ شناخته شده کشورمان نصیر جان مهرین قبلا" بدست آورده
بودم . با ابراز تشکر دوباره از جناب شان صحتمندی مزید برایشان از ایزد
متعال استدعا دارم .
خالد صدیق چرخی نویسنده و شاعر در سال ۱۳۰۵ هـ ش = ۱۹۲۶ م در شهر کابل
تولد گردید. اما بنابر جفای نادرشاه در سال ۱3۱۱ هـ ش = ۱۹۳۲ م با
وجودیکه شش سال داشت با تمام خانواده اعم از زن و مرد و اطفال به زندان های
نادری ، محبوس گردید.او تا سن ۲۰ یا 2۱ سالگی در زندان ماند اما بنابر
توجه بزرگان خانواده مبادی علوم متداول و زبان های خارجی را از قبیل عربی،
انگلیسی، فرانسوی و المانی را در ایام حبس فراگرفت و بعد از رهایی منحیث
ترجمان در شرکت نساجی افغان آغاز به کار نمود.خالد صدیق تا کودتای هفت ثور
به مناصب مختلف اشتغال داشت . در اواخر سال ۱۹۷۹ م افغانستان را ترک نمود
و به کشور المان آمد و به شغل تجارت و ترجمانی مصروف بود تا اینکه در سال
۲۰۰۰ م به ایالات متحده امریکا رفت و تا امروز زندگی مهجوریت را در ایالت
کلفورنیا به سر میبرد. (۴)
خالد صدیق چرخی شاعر وارسته مجموعه به نام « اشک های چکیده» در سال ۲0۱۲ م
انتشار یافته است برخی از هنرمندان افغانستان و ایران از اشعار ایشان برای
اهنگ های خویش استفاده برده اند. کتاب دیگر به نام « از خاطراتم» سرگذشت
ناهنجار خانواده چرخی در زندان ها و مشکلات زندگی بعد از اعدام برادران
چرخی رقم خورده است این اثر با تصاویر ناب تاریخی همراه است . این اثر در
سال ۲۰۰۷ م در کلن المان چاپ گردیده است .اثر سومی « برگی چند از نهفته های
تاریخ در افغانستان » در دوجلد در پهلوی وقایع تاریخ افغانستان معاصر ،
سوانج و بیوگرافی بزرگان چرخی و سایر افراد ایکه در زندان های کابل با
ایشان محشور بوده به معرفی گرفته شده است . این اثر ناگفته ها و ناشنیده
های بی شماری دارد و تصاویر درصفحات این اثر به چشم میخورد که برای بار اول
به دسترس مؤرخین قرار میگیرد . این کتاب در سال ۱۳9۱ هـ ش در هالیند
انتشار یافته است .
زیر نویسها :
۱ - چرخی - خالد صدیق ، برگی چند از نهفته های
تاریخ در افغانستان، ج دوم ، به اهتمام نصیر مهرین ، بنیاد شاهمامه ؛
هالیند ، ۱۳9۱ هـ ش ، ص ۳ - ۶ .
۲ - غبار - میرغلام محمد، افغانستان در مسیر تاریخ ، کابل ، ۱۳۴۵ هـ ش ف ص
۶۷۳ .
۳ - چرخی - خالد صدیق ، از خاطراتم ، چاپخانه مرتضوی ، کلن جرمنی ، س ۲۰۰۷
م ، ص ۳۳ . همچنان رک : چرخی - خالد صدیق، برگی چند از... اثر در پیش گفته
شده ، ج دوم ، ص ۱۹ و ۱۰۹ .
۴ - چرخی - خالد صدیق، برگی چند از ... ایضا، پشتی جلد ج اول و دوم .
|
