|
تاج محل یکی از مشهورترین و ممتازترین بناهای معماری جهان و در زمره ی عجایب هفتگانه ی جدید دنیا به شمار می رود. این بنا در شهر آگرا در ایالت اوتارپرادش هندوستان واقع شده است. تاج محل، آرامگاه ارجمند بانو بیگم، مشهور به ممتاز محل، همسر ایرانی تبار پنجمین پادشاه سلسله ی گورکانی هند، شاه جهان می باشد. امپراطور هند، این ساختمان را به نشانه ی عشق خود به همسر درگذشته اش بنا نهاد و اکنون نیز نماد عشق در جهان است.
اما این که چگونه پیوند این دو دلداده شکل گرفت تا اینچنین بنایی از دلدادگی آنها کماکان جهان را ندای عشق دهد هم جالب است. میرزا غیاث الدین شیرازی، فردی ایرانی بود که پس از مهاجرت همراه خانواده به هندوستان، در دربار اکبرشاه گورکانی، جایگاهی یافته بود اما از زمانی که پیوند ازدواج بین دختر او، مهرالنساء ملقب به نور جهان و جهانگیر، فرزند اکبر شاه بسته شد، ترقی او نیز سرعتی چندین برابر یافت. به زودی کلیه ی افراد خانواده ی غیاث الدین، مناصب گوناگون دربار جهانگیر را به دست گرفتند. خود او به صدارت اعظم و پسرش آصف خان به سپهسالاری دربار گورکانی رسیدند. بانوی تاج محل (ارجمند بانو)، فرزند همین آصف خان و نوه ی غیاث الدین بود که به همسری شاهزاده خرّم درآمد، کسی که پس از رسیدن به سلطنت به شاه جهان مشهور گشت.
تصویر ۱: ارجمند بانو و شاه جهان
شاه جهان بسیار به همسر خود علاقمند بود تا آن حد که حتی در سفرهای جنگی او را همراه می برد. اعتماد شاه به بانو در حدی بود که مهر سلطنتی همواره نزد او بود و لقب ممتاز محل را شاه جهان به او داده بود.
در سال چهارم سلطنت شاه جهان، در حالی که هفده سال از ازدواج این دو می گذشت، ممتاز محل در زایمان فرزند چهاردهم خود از دنیا رفت. پیش از ساخت بنای تاج محل، پیکر او را مدتی در کرانه ی رود تپتی در برهانپور در باغ زین آباد نهادند، سپس به آگرا آوردند و در آرامگاهی موقّت به خاک سپردند تا آن گاه که بنای عظیم تاج محل را به یاد و نام و عشق او ایجاد کردند و پیکرش را به آن مکان منتقل نمودند.
بنای تاج محل در میان باغ بزرگی که چهار ورودی آن در برابر چهار گذر وسیع قرار دارد و از وسط آنها آب، روان است قرار دارد. اصول معماری و اسلوب هندسی بنا، بر اساس معماری ایرانی و ترکیب چهار عنصر پایه ی آب، خاک، آتش، باد بر مبنای اندیشه ی معمار، آفریده شده است.
تصویر ۲: پلان محوطه ی تاج محل
تصویر۳: پلان محوطه، بام و فضای داخل بنای تاج محل
بنا در پلان (از نمای بالا) به شکل مربعیست با ابعاد ۵۶ متر در هر سمت و با ۵۸ متر بلندی که بر روی یک سکوی سنگی عظیم به ابعاد ۱۰۰ در ۱۰۰ متر از جنس مرمر ساخته شده است. باغی که این ساختمان در آن قرار دارد ۱۸ هکتار وسعت دارد.
اصول معماری زیست محیطی و سازگار با طبیعت معماری ایرانی و هندسه ی ناب همراه با اندیشه ی وحدت در تکثر اجزاء را می توان در این بنا آشکارا مشاهده کرد. استفاده از حیاط مرکزی و نقوش اسلیمی و کتیبه های فارسی و عربی که در همه ی معماری عصر گورکانی هند مشهور به معماری مغولی وجود داشته اند، در این بنا نیز رعایت شده اند.
تصویر ۵: سردر یکی از وجوه بنا با کتیبه ی به خط فارسی و نقوش هندسی
تصویر ۶: کتیبه ها به خط فارسی و عربی و نقوش هندسی اسلیمی بنا
البته در جزئیات بنا از نقوش و طرح های هندی و رنگ های خاصی که کمتر در بناهای ایران به کار می روند و مختص هند هستند استفاده شده است تا فضایی سازگار با سلایق هندی هم ایجاد شود. به ویژه در بخش هایی که نقوش طبیعت به شکل مستقیم وارد هندسه و جزئیات گشته اند.
تصویر ۷: نقوش هندسی و تزئینات بنا با نقش گردونه ی مهر(چلیپا)
مجموعه در کنار رود یمونا (جمنا) از رودهای مقدّس هندوان می باشد. ساختمانهای دیگر این مجموعه از سنگ سرخ رنگ ساخته شده اند و همین به تاج محل سپید، درخششی چندین برابر می بخشد.
تصویر ۸: تاج محل در کنار رود مقدّس یمونا (جمنا)
زمانی که وارد فضای اصلی ورود و مقابل بنا در سمت دیگر حیاط می شوید، عظمت و شکوه متقارن و نهاده بر سکویی عظیم به رنگ سپید را در آسمان آن سو آن چنان در می یابید که گویا بنایی از آسمان بر زمین نهاده شده است. این همان ایده ی آسمانی عشق بوده است که به اندیشه و هنر شگفت معماران و هنرمندان، آفرینشی زمینی یافته است.
تصویر ۹: تاج محل از زاویه ی روبرو در هنگام ورود به مجموعه
قرار بود در کنار این آرامگاه سپید، آرامگاهی سیاه رنگ نیز برای شاه جهان بنا شود که پس از مرگ او تصمیم به آرمیدنش در همان آرامگاه محبوب و در کنار او گرفته شد.
تصویر ۱۰: آرامگاه ممتاز محل و شاه جهان
اما معمار و سازندگان این بنا کیستند؟ همواره به ویژه در معماری ایران، معماران یا نامی از خود نمی گذارند یا در گوشه ای کوچک و نادیده از بنا نام خود را فروتنانه می نگارند. در تاج محل هم هنوز چند سده ای نگذشته نام ها گم گشته اند. در این میان نام هایی مطرحند که بر اساس مدارک و مستندات مکتوب، می توان عوامل اصلی طرح و اجرای آن را به این شرح آورد:
- سر معمار طراح (نقشه نویس): استاد عیسی شیرازی
- معمار کتیبه نگار (طغری نویس): استاد امانت خان شیرازی (عبدالحق شیرازی)
- معمار ناظر (میر عمارت): استاد محمد حنیف قندهاری
- معماران طراح و مجری رده ی بعد: استاد احمد لاهوری و استاد محمّد لاهوری
تصویر ۱۱: تندیس استاد عیسی خان شیرازی، سرمعمار طراح بنای تاج محل
ساخت بنا در سال ۱۰۴۲ خورشیدی (۱۶۳۲ میلادی) آغاز و در سال ۱۰۵۷ خورشیدی (۱۶۴۷ میلادی) پایان یافت. در سال ۱۹۸۳، تاج محل جزو میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید و در نظر سنجی بزرگ جهانی در سال ۲۰۰۷ در شمار عجایب هفتگانه ی جهان در دوران ما شناخته شده است.
سید مرتضی موسوی
بیستم مهرماه ۱۳۹۲ خورشیدی
دهلی نو
|
