بخش مطالعات زبان و ادبيات فارسي و آسياي ميانه،
دانشگاه جواهر لعل نهرو،دهلي نو، هند
بیدل و امیر خسرو
چکیده
دو شاعر فارسی زبان هندی که هیچ گاه به ایران نرفته و هیچ نسبتی مستقیمبا ایران نداشتند، امیر خسرو و بیدل بودند. هردوی آنها در محیط اجتماعی و فرهنگی هند به دنیا آمده و همانجا بزرگ شدند، هردوی آنها ترک نژاد بودند و هیچگونه پیشینه ادبی نداشتند تنها پسران سربازانی بودند که جانشان را در جنگ از دست داده بودند.
با وجود چهار قرن فاصله بین این دو شاعر شاهد شباهت های بسیاری بین آنها هستیم. بر خلاف خسرو، بیدل با هیچ پادشاه یا درباری در ارتباط نبود ولی از نزدیک شاهد تغییرات سیاسی – اجتماعی زمان خود بود. هردوی آنها قلبا گرایش صوفی مآبانه دارند و اشعار آنها نشانگر تجربه و تفکر طریقه متصوفانهاست. علاوه براین، مطالعه خلاقانه و اوج درک سنت کلاسیکی این افراد به عنوان شاعران برجسته گذشته نقش منحصر به فردی را راستای نوآوری های آینده ایفا می کنند. همین امر دلیل اصلی تاثیرگذاری بی سابقه این دو شاعر بر سبک ادبی دوره های زیر می باشد.
هردوی این شاعران تقریبا تمام عمر خود را در پایتخت گذراندند و از نزدیک شاهد دگرگونی شرایط سیاسی – اجتماعی دوره خود بودند، این شعرا گرچه نظرات خود را در مورد اتفاقات مستقیما در آثار خود نیاورده اند ولی بازتاب جو و محیط جامعه آن زمان در اشعار آنها کاملا مشخص است.
بیدل معروفترین شاعر هندوستان بعد از امیرخسرو است. نیاز فتح پوری می گوید وقتی ما بیدل را می خوانیم در حدی با بهترین های ادبیات مواجه می شویم که دیگر نیازی به خواندن اثر شاعر دیگری با پیدا نمی کنیم، در حقیقت بیدل خصوصیات پنهانی اثر بسیاری از شاعران فارسی زبان را بازسازی می کند.
شاگرد بیدل و شاعر مشهور عصر خود چه خوب می گوید: بیدل برگ زمان را با اشعار همه جانبه و تصاویر لطیف تزیین کرد. همه جا مردم در مورد او صحبت می کنند و او در هر جا آشناست. بعد از امیرخسرو دهلوی هیچ کسی همطراز بیدل در هندوستان متولد نشده است.
هنگام بررسی تطبیقی اشعار بیدل و امیرخسرو باید به ویژگی ها و روند ادبی شعر فارسی به طور کلی توجه داشت به همین دلیل بهتر است در سایه خصایص عمومی شعر فارسی به مقایسه اشعار و نحوه