یک شهر قصه دارم و آتش دراین تنست

                                                                                   آری ، یک آفتاب غزل در بر منـــــــست

                                                                                                                           تانیا

شعر تانیا بخشی از شناسنامه ی اوست ، شناسنامه ی صوری و معنوی اش.  این شعر هاتصویرهایی اند از بیرون و درون زندگی اش. گاهی  این جلوه ها حدیث نفس اند ؛زمانی خواست و التهاب درون ا و؛ هنگامی هم نمایش تجربه های ذهنی اش از زندگی.

او در سیزد ه سالگی ی تن به غربت می دهدو در  کشور بیگانه یی که برای زیستن او برگزیده اند می ماند. کشوری که زبانی دیگر دارد و فرهنگی دگرسان. او  زبان ماد ری خویش را در میان بیگانگان می آموزد و انگیزه اش هم  عشقی است  که به این زبان در خود حس می کند. از عنوان کتابش که با خط خود  وی نوشته است  اندکی میتوان  به هویت دو گانه اش  پی برد.

زمینم » NL«خراسان زاده ی

او خود راخراسان زاده ی( ان ال  زمین) می خواند ؛ بدین گونه از دو نیمه ی عمرش یاد می  ـ عمرکمتری را که در خراسان بوده است و نیمه ی بیشتری را که در باختر زمین و در کشور هالند زیسته است.

در پیشگفتار کتاب خواننده را بیشتر با خودش آشنا می کند:

« تانیای عاکفی هستم . برخی از عزیزا ن مر ا به نام مریم عاکفی می نویسند.هریوایی کابل زادم که بیشترین سالهای زندگیم را  در هالند سپری کرده ام. تازه خط خوان شده بودم که از باغک وطنم چید مان . به زیباترین باغچه ی دنیا که گلهایش زبان زد مردمان گیتی است  ـ « هالند» ـ جایگزین مان کردند؛ ولی هنوز که هنوز است به درخت  توت کهنی که شرارت های کودکیم را شاهد بود؛ به دست باد ،درود هایم را می فرستم.»

او حکایتگر لحظه ها و رخداد های زندگی خویش می شود. صدای او هم پژواک تجربه  های ذهنی اوست و هم تصویری از آن چه بر وی رفته است از شادی و اندوه. او انبوهی ازشادکامی ها، شور بختی ها، غصه ها ، نگرانی ها ، امید ها و باور هایش را یکجا می کند و در دامن مخاطب خود می ریزد. زمانی پنداشتهای او سوبژکتیو است و

زمانی دیگر ابژکتیو و با قسمت کردن باور ها و رخدادها ی زنگی سی واند  ساله ی  خود خواننده را شریک قصه هایش می سازد . معشوق او انتزاعی نیست موجودی است زمینی و ملموس ، گاهی هم همانند ی هایی به معشوقی دارد که نیما یوشیج دارد.

سیمای زن از دیگاه تانیا:

هیچ یک از زن شاعر ان همروزگار ما از زن ، از زیبایی زن و یا  از بیدادی که بر او  می رود؛لب نبسته است  .   اما این  که شاعر زنان ،خویشتن را چه گونه می بینند و درمی یابند ناهمگون است. این که  به خویشتن خویش با چه نگاهی می نگرند؛ یک سان نیست. رابع ی بلخی ومهری هروی به عشق با نگاهی می نگریستند و  فروغ با نگاهی.

او به درستی می داند که زن است و به زنانگی خود آگاه است اگر چونان عنصری اجتماعی می خواهد در کنار مرد سرزمینش بایستد، نه اندیشه ی برتری جویی دارد و نه خودش را کهتر از مرد می شمارد.فراخوان او در در این برابری فرخوانی پرخاش آلود نیست ، صدای او صدای کسی است که می خواهد از هویت خویش پاسداری کند و از

برابری جنسیتی خویش. او مادر است. او خواهر است و او همسر است سرانجام او زن است:

زن مادر است :

من یک یک زن ضعیف نیم مادر تو ام

آن زنده دل که شیره ی جانش به کام توست

از مهر من تو مرد بزرگ زمانه ای

پس مرز خودبدان

زن خواهر است:

من خواهر تو ام

آن دختری که خواب زچشمش پریده است

تا نان تو به موقع و تن پوش تو به وقت

آماده ی حضور تو گردد به هر زمان

پس حق من مگیر

او یک پدر نوعی را مخاطب می سازد و از او می خواهد که میان  او برادرش تبعیض روا ندارد:

من دختر تو ام

آن نوگلی که پاک و منزه  زهر دریست

در خاطرم تو مرد نخستی به جان، عزیز!

مگذار فاصله به من و هربرادرم

و سر انجام او همسر است  ـ دختری که شکوه و طنازی را به خانه ی همسر ارمغان آورده است . زنی که دستانش شاخه های مهر اند و عشق را رایگان در پای همخانه اش می ریزد  . او تانیای عاکفی است اما می تواند « نادیای انجمن » باشد ویا« سحر گل»  یعنی زن نوعی یاشد ، صدای همه ی زنان باشد ، فریاد در گلو خفته ی تمام زنان لب بسته ی تاریخ  گردد ؛از این رواز مردش می خواهد که او را قصابی نکند:

من نادیای انجمنم، من سحر گلم

من صد هزار ناله ی در سینه های تنگ

من جسم در گرفته ی صدها زن هرات

من بغض سر شکسته ی گلهای کابلم

من « عایشه »  ام در دل دشتی که چون سکوت

بغضی به سینه دارد و مهری است بر لبش

آری ستاره ام به شبستان زندگی

قصابی ام مکن

به دو دستت که یک زنم

نری و لی زمرد نشان در تو هیچ نیست

شاعر از اسارت فرهنگی زن آگاه است از این که تولد دختری در یک خانواده مایه ی سرشکستگی و اندوه شمرده می شود آگاه است . از این که او زن آفریده شده به میزان شور بختی خویش پی می برد:

کودکم...

کودک نا فرمانی

که خلاف همه قانون خدا

​خواسته ی مادر و بابا نشدم

جنس زن بودم و دختر به زمین آمده ام

ناف بی مهر مرا

چو بریدند ز مادر

                هوس مرگ مرا

زخدا خواسته اند

             از شعر سرود من،2014

در شعر می ستایمت  مخاطب او مادر است از معصومیت مادر و از ستمی که بر او می رود می گوید  و لی ناگهان خودش را به جای مادر می گذارد و همسرش را مخاطب خویش می سازد و با زبانی مهربانانه از او عشق و مهر و شیفتگی می طلبد:

 من مادرم  زنم  گل زیبا و همسرت

معشوقه ی تو ام همه جا می ستایمت

هرچند بر من و به دلم کرده ای جفا

ای مرد تا به اوج وفا می ستایمت

گر با تو ساختم ز هم آهنگی منست

مرد دلم بساز به ما ، می ستایمت

نه از تو کمتریم و نه برتر،فقط زنیم

تو مرد باش دلبر ما ،می ستایمت

( از شعر « می ستایمت» 2011)

می بینید با نا روایی ها و بیدادی که از مرد بر او می رود باز هم زبان به ستایش مرد می گشاید ؛ باز هم مرد خانه اش را مدح می کند، تنها از او می طلبد که سر سازگاری را پیش گیرد. توقع بزرگی نیست این تمنای همه ی زنان در بند جامعه  ی نابرابر جنسی است .او می پذیرد که نه چیزی از مرد کم دارد و نه افزون.

آیا او فیمینیست است؟

او را فیمینیست خوانده که از تساو ی جنسی دهان گشوده است اما او به هیچ روی از برتری جنس خویش بر جنس  مرد فریاد نکشیده است .او حتا هیچ کسی را بر دیگری برتر نمی شمرد و در سروده یی می نویسد:

هیچ زبانی، ملتی ، دینی ، انسانی و چهار پایی

برتر از دیگری نیست.

از شعر های نشرنشده اش

تانیا که همواره ازمرد سالاری می موید و از برابری و همسانی آواز برمی کشد و این دو نیمه را برتر و کهتر از یکدیگرنمی شمارد امادو  سه بار د رشعر هایش مرد انگاری زن را می ستاید . یک بار در باب مادرش و باری هم در خصوص خودش .  نگاهی به شعر نخست می افگنیم:

گاه با هر زنانگی مردم

گاه که نری به جای مردان است

(زنجیر گسسته. ص. 236)

در جای دیگر  به مخاطب مجهولی که  پنداشته می شود همجنس  خوداوست  چنین خطاب می کندد:

من زاد گاه هرچه زن است در میان شهر گشتم

کس مرد تر زجنس من و تو نبوده است

(بی تو....ص.251)

تانیا سروده یی با عنوان ( مرد)   دارد که مضمون آن چنین است  ـ   کودکی از استادش معنای مرد را می پرسدو آن گاه استاد ویژگی های یک مرد را چنین  بر می شمرد :مرد بازوی سترگ زمان است، غصه اش غم آب و نان  و خواب  توست؛نان آور است ،   هنگامی که خوابی بیدار می کشد؛شادی وی خنده های توست؛ زمانی خدای توست و گاهی بنده ات،گاه استاد توست و گاه پناهگاه درد و رنجت.

شاگرد که این سخنان را می شنود بدین باور می رسد:

من به حرفت رسیدم ای استاد

گفته هایت نمی رود از یاد

مادرم؟

آه مادرم مرد است

غیر او هرچه گویی از درد است

( ص. 2759)

 پاسداری از مفهوم مرد به معنایی جنسیتی آن نیست بل معنای جوانمری را دارد و در فرهنگ بومی سنتی ما از واژه ی مرد چند صفت  ساخته اند که خود نشانه ی فرهنگ مرد سالاری است؛ واژه های جون مردی ، مردانگی، جوانمردی و  همانند آنها که به سختی بوی تبعیض می دهند ورنه  او در شعرش نرینگی و مردانگی  را هرگزیکی نمی پنداردورنه چنین نمی سرود:

یاد من هست دو پستان عزیز مادر

که دو بازیچه  ی دستان هوس بازی بود

که خود از جنس نران بود ولی مرد نبود

( عروسک بازی. ص. 226)

اگر تلاش برای یک سانی حقوق مردان و زنان را فیمینیسم لیبرال بنامیم او در دیدگاهش یک فیمینیست لیبرال است نه فیمینیست رادیکال و یا ( سوسیالست فیمینیست) که آمیزه یی از باور های رادیکال فیمینیست و مارکسیسم است.

او جنس خود را برابر جنس دیگر بر نمی انگیزاند در حالی که فیمینیست های رادیکال چنین می کنند. او در حاشیه ماندن زن را هم نمی پذیرد.

تانیا وعشق:

دفترشعرش به معنا ی دیگر ، دفتر عشق است ، از نخستین سروده ی شاعر در سال 1993 در کابل ،تا آخرین سروده اش در سال 2014 در هالند،گرداگرد محور عشق می چرخد . تعریفی که او از عشق دارد ، تعریفی دو گانه و دو سویه است. ا عشق فضیلت است عشق   تاجی است بر تارک خرد:

عشق تاجی برسر عقل جهان

این سخن از عشق ورزان شد بیان

عشق پیوند حقیقت دانی است

جوهرو ماهیت انسانی است

همان .ص.187

این تعریف   نه همخوانی با دیگاه فیلسوفان و روان شناسان و روانکاوان دارد و نه همسازی با نگاه عارفان دلسوخته.شوپنهاور ر می گوید که « تمام عشق  ها تا حدی جنسی اند»  عارفان  نیز عشق را  در برابر خرد می گذارند و عشق را برتر از خرد می شمارند. مولانا  می گوید:

عقل گوید شش جهت حد است و بیرون راه نیست

عشق گوید راه هست و رفته ام من بار ها

عقل بازاری بدید و تاجری آغاز کرد

عشق دیده زان سوی بازار او بازار ها

در مثنوی می سراید:

عشق آمد عقل از آن آواره شد

صبح آمد شمع ازان بیچاره شد

یا:

پس چه باشد عشق ؟ دریای عدم

در شکسته عقل را آنجا قدم

شعر او در کل عاشقانه است و به بیان دیگر عشق او شاعرانه است . من با این  نظر  نیما  که شعر حافظ و مولانا را  عشق شاعرانه می داند و عشق سعدی را عشق بد تلقی می کند  سر سازگاری ندارم :

«در بین شعرای ما حافظ و ملا ( مولانا) ، عشق شاعرانه دارند همان عشق و نظر خاصی که همپای آن است و شاعر را به عرفان می رساند؛ همچنین نظامی .می توانید مابین شعرای متوسط و گم نام هم پیدا کنید ؛ در سعدی این خاصیت بسیار کم است و خیلی به نرت می توانیددر این راه با او برخورد کنید. عشق او برای شما گفته ام عشق عادی است؛ عشقی که همه دارند و به کار مغازله با جنس ماده می خورد»

داوری نیما  به چند سبب درست نمی نماید:

نخست این که عشق حافظ و مولا  نا را نمی توان یکی دانست چون کار مایه آن دو یکی نیست . در حافظ به سه عشق  گونه گون رو یاروییم ـ نخست ؛عشق عادی که ملموس و زمینی است   دو دیگر،عشقی که جلوه هایی از عرفان اسلامی در آن پیداست  و سدیگرعشق ادبی که در این میانه معشوقی در کار نیست و این گونه عشق ها  رافروان می توان در ادبیات ما جست و جو کرد؛ اما عشق مولانا یک شیفتگی عرفانی است  که نه ملموس است و نه زمینی و عادی.

دو دیگرعشق حافظ و سعدی هم بیشرینه با هم  همانندی می رسانند جز همان جلوه هایی که در چهار غزل حافظ می توان سراغ گرفت ؛ آن دسته که غزل های عرشی حافظ ها نام گرفته اند.

افزون بر این ،عشق  نر و ماده نمی شناسد  که از آن سعدی  راسزاوارمغازله با جنس ماده بدانیم عشق رویدادی است که می تواند مرد و زن را یکسان در چنبر خویش اسیر سازد.

اما عشق های  تانیا  شاعرانه اند و گاهی افلاطونی می شوند یعنی نشانی از میل و غریزه در آنها نیست و زمانی با غریزه می آمیزند و سر از روزن ایروتیسم بیرون می آورند و در همه احوال گونه یی جاذبه در آنها نهفته است.او با آن که بانویی هالندی است و به بیان خودش شهروندی از شهر« روتر دام»  اما تجربه های عاشقانه ی او شرقی اند . ذهن او عاطفی است و سرشار از حس شرقی.

از سویی هم از عشق، تصویر احساسی به مخاطب خویش پیش می کند  . عشق را لبخند سحر و زنجیری در پای شب می داند او در همان شعر (تاج)آورده است:

عشق لبخند سحر دریای شب

عشق زنجیری بود در پای شب

عشق جان و عشق روح زندگی

عشق آغاز سخن ، بالندگی

از نخ شب نورش آبستن شده

روز را زاییده، خود روشن شده

 تعریف ( رولان بارت ) از عشق  که گفته بود «  نا ممکن بودن فرار از خویشتن است»  در شعر او مصداق می یابد نه دیدگاه « آرتور رمبو» که عشق را « از خود بدر رفتن» می دانست. شعر هایش بیان نامه یی از در گیری او با عشقی است که از آن گریز و گزیر ندارد :

در امتداد ثانیه ها عاشق تو ام

آری چه عاشقانه زمان را تو در بری

همان. ص.244

این که او چه گونه به چنگ عشق می افتد از زبان خودش بشنویم:

خواب بودم تاکه افتادم به انگشتان عشق

گرگ باران دیده یی بودم که بیدارم نمود

( ص. 153)

 در سالهای پسین معشوق را در سیمای همسر او می بینیم . برای اوعاشقانه می سراید و شهزاده ی برج عاج شعر هایش می سازد . هرچند ازوی بی مهری می نگرد باز هم زبان به ستایشش می گشاید:

هرچند بر من و بدلم کرده ای جفا

ای مرد تا به اوج وفا می پرستمت

گر با تو ساختم ز همآهنگی منست

مرد دلم بساز به ما می ستایمت

( می ستایمت،ص.198)

یا در  غزل هوس که یک سال پس از 2011 سروده شده است:

یک امشب خانه ام را گرم و منور کن

چراغ مهر را از خانه  ی خورشید

از آن سقف باند آسمان ها وام گیر

چلچراغ کلبه ام را نور پرور کن

...

مرا عاشقتر از دیروز در بر کن

...

مرا بیرون زاندیشه

مرابیرون زدفتر کن

(ص. 220)

در سروده های کوتاه « دریا تن» و « همآغوش» و فاداری خویش را به همسفر راه زندگی خویش ، با تصویری زیبا و زبان عاطفی ویژه ی بیان می کند ( بنگرید به همین شعر در این نبشته)

اما از سال 2011 آرام آرام بغچه شکوه هایش را می گشاید و از معشوق خانگی شکایت آغاز می کند. پس از رهایی 

از زندگی مشترک حتا در کنار فرندانش سایه ی تنهایی را بر سرش حس می کند؛ تنهایی را که خود آفریننده ین است . اما این تنهایی او را به خشم نمی کشاند ؛ کلامش را گلایه آمیز می سازد و او را به مقابله می کشاند:             

بگذار سایه ام

همهی روشنایی هاییت را بپوشاند

برابری همت می خواه

تن کامه سرایی یا اروتیسم در شعر عاکفی:

تن کامه سرایی و یا اروتیسم در ادبیات گیتی  پیشینه ی دیرینه دارد و به آن سوی سده ها بر می گردد . واژه ی ا روتیسم از ( اروس) برخاسته  است . در اسطوره های یونانی اروس پسر( زیوس) خدای جنگ و (افردیت) بانو خدای عشق است .  پس اروتیسم به معنای عشق ، زیبایی و  هم آغوشی است  که در ادبیات گیتی ، پیشینه ی دیرینه داردو چون  مرده ریگی از آن سوی سده ها ی تاریخ  برجای مانده است . در ادبیات فارسی وانمایی میل جنسی و هم آغو شی از دور ترین زمانه ها  به دو صورت جا باز کرده بود. صورت نخست تصویر آن بر پایه ی زیبا شناختی  است وصورت دومین به منظور تحریک جنسی و بیگانه با زیبای شناسی . نوع دوم را به حای تن کامه سرایی ،  هرزه نویسی و هرزه نگاری نام نهاده اند که همان ( الفیه و شلفیه )  ها اند  که هم در شعر پیشین و هم  در نقاشی ها گذشته دیده می شودند . الفیه و شلفیه در نقاشیها به فرمان خسروان و حکمرانان و به گونه پنهانی تهیه می شدند که نمونه ی نقاشی هایی از این گونه الفیه و شلفیه هایی است که به امر مسعود غزنوی هنگامی که فرمانروای هرات بود فراهم آمده بود و چون  پدرش محمود از آن آگهی یافت در پی آن شد که پسر ر از ولایت برکنار کند  ومجازاتی سنگین دهدولی مسعود پیشاپیش آگاهی یافت و همه  ی آنهارا ناپدید ساخت. 

ازنوع نخست در شعر فارسی نمونه هایی در سروده های کسانی چون عبید زاکانی ، سوزنی سمرقندی و دیگران در دست است اماتن کامه سرایی های  زیبا را می توان در شعر نظامی و فخرالدین اسعد گرگانی خواند.

زن شاعران ما نیز در سده های آغازین از سرودن تن کامه، ابایی نداشتد حتا  به هرزه نگاری نیز دست زده اند و برخی از آنان  چون مهستی و مهری هروی چنان  صحنه هایی  ازهرزه نگاری را بی باکانه در شعر خویش تصویرکرده اند که  از باز نویسی  برخی از آنها بیم دارم .

در روز گار ما در دهه ی پنجاه  خورشیدی در کنار آزادی های نسبی  در زندگی اجتماعی اراده مشارکت زن و مرد در امور و حضور نسبی زنان در حیات اجتماعی و پیدایی اندکی از اخلاق مدارا در جامعه، بار دیگر تنی چند از زن شاعران ما بدون هراس از سنت گرایی دیرین و عصبیت های مذهبی در یک جامعه ی عشایری ، به سرودن شعر تن کامه پرداختند  بانوانی چون بهار سعید هما طرزی و دیگران که این دوتن از گزنددشنام گویان  هنوز هم در امان نیستند.  پس از آنان  در پنجاه سال پسین کمتر شاعر متجدد را می شناسیم که از تن کامه سرایی سرباز زده باشد . در انیجا تنها چند نمونه از آن چهار سخنور زن نقل می کنم:

 از هما طرزی:

آن لحظه یی که جان من و جان تو ز شوق

در هم نهان شوند

وین جسمهای غمکش و افسرده و کهن

با آن همه هوس

ّبا آن همه نیاز

محو زمان شوند

من عشق را برا ی تو تکرار می کنم

تکرار می کنم.

( از دفترمیلاد نسترنها،از شعر تکرار می کنم،کابل: اپریل 1971)

یا:

دلم می خواست من آن  دیگری بودم

ازین نخ بسته لبهایم

همای بوسه ام می کرد تا روی لبت پرواز

وبر لبهای داغ تو

که تابان تر زخورشید است

همه یخهای دیرین آب می گشتند

(از همان دفتر ، شعر حسرت ، 1973)

یا:

من بهارم که زمزمه ی تازه یی

برپشت پنجره ی رؤیاهایت ایستاده ام

پنجره را باز کن و به آغوشم بگیر

می خواهم در نخستین روز بهار

نخیتین بوسه ی  سال را ـ

به تو هدیه کنم.

( از همان دفتر ، از شعر پنجره را باز کن، مارچ 1972)

و سر انجام چنین اعترافی بر شعرش جاری می شود:

من عشق را برای تو تکرار کرده ام

من خویش را برای تو بدنام کرده ام

با آن همه گناه با آن همه صفا

با موجهای گندیده ی اجتماع

                              برباد داد است 

( همانحا  شعر« هنوز » کابل: دسامبر 1972.

این سروده ها که می خوانی به یاد سروده های بیلیتس می افتی با همان مایه های عاطفی ، با همان لحن  و بیان عریان .

در همان دهه ی پنجاه بود که بهار سعید تن کامه نویسی را آغازید و از همان روزگار تا اکنون بدون بیم وهراس احساس عاشقانه اش را مهار نمی زند و از این که آماج دشنامها وبد گویی های  تندی هم شده است باکی ندارد . در« شکوفه ی بهار» که نخستین  دفتر شعری اوست. شعر او نمود های اشتیاق جنسی است در واژه های هوس آلود که تمناهای درونی زنی را حکایت می کند  و این  امر سبب شده است که پاره یی از قلم زنان بر شعرش بشورند و اورا به گستاخی جنسی و عدول از مرز اخلاقی متهم سازند. من با دریغ شکوفه های بهار را در دسترس ندارم و از شعار سالهای هفتاد وی نمونه برداری می کنم.

او در دومین دفتر شعرش به عنوان ( چادر ) که در سال 2003 در (همیلتون) امریکا انشار یافته   است سروده ها ی  سالهای پنجاه خویش را نیاورده است  و تنها تن کامه نگاری های دهه ی هشتاد خورشیدی را انتشار داده است  که بخشی از فراز های آ ن  را اینجا می آورم:

من به به دستان تو آیم که تنت را بچشم

روی لبهای تو ریزم دهنت را بچشم

پنجه هایم بدرد چاک گریبان ترا

لمس آن سینه ی بی پیرهنت را بچشم

( از دفتر چادر ، شعر چشیدن، جدی 1374)

اود ر غزلی که به پیشواز غزل فرخی یزدی سروده است می نگارد:

چشم او جام عطش بود و مرا می طلبید

ریختم در نگهش تاکه خرابش کردم

لب او را بگرفتم که چشم طعم شراب

آب شد در دهنم نوش چو آبش کردم

تا فرستاد تنش را که تنم را ببرد

ناز را حادثه ی راه شتابش کردم

( همان دفتر ، شعر تشنه ، حوت 1374)

 بندی از شعر نگین و از همان دفتر:

ای کاش در حرارت من آب می شدی

میشد که وقت سوختنم سرکشم ترا

لبهای تو که روی لبانم چکیده است

از هر مکیدن  لب خود می چشم ترا

( حمل 1376)

یک دوبیتی  دیگر از بهار سعید:

دلم خواهد در آغوشت بمیرم

نمی سازد نمای بوسه سیرم

نمی دانی چرا پرهیز دارم

که می ترسم که از لذت بمیرم

یا در این رباعی:

یک بوسه گرفت و برد لب های مرا