|
مقدمه :
استاد اظهر دهلوی را با مجله « بیاض » میشناختم . زمانیکه مرحوم معاون مدیر
مجله بودند. در ان سالها پروفیسور سید امیرحسین عابدی مدیر مسؤول و
پروفیسور نورالحسن انصاری مدیر مجله .
اتفاقا" یک شماره مجله بیاض ( ش اول - سال 4 منتشره جون و جولایی 1984 ) از
طریق پوهاند صاحب میرحسین شاه خان کاندید اکادمسین و استاد کرسی تاریخ
پوهنتون کابل بدستم آمد این شماره که حاوی کتاب « تاریخ ادبیات فارسی هند
در دوره خلجیان » بود به خامهء دکتر نرگس جهان رقم خورده بود . (1) در اون
مقطع زمانی نقد و تحلیل و شناسایی این کتاب را نوشتم و در مجله کتاب که از
طرف ریاست کتابخانه های عامه افغانستان چاپ می شد ؛ انتشار یافت .
زبان دری در کشور پهناور هند با حملات سلطان محمود غزنوی راه خود را باز
کرد اما پوهاند محمد رحیم الهام این رهکشایی زبان دری را با امدن و حملات
محمد بن قاسم به سال 93 هـ ق میداند . او معتقد است که در اردوی موصوف
اهالی خراسان هم شامل بود . که زبان دری و ثقافت خراسان را با خود انتقال
داده اند.( 2) اما انتشار و گسترده گی زبان دری در زمان امپراطوری غوری ها
تحقق یافت . به خصوص سلطنت دهلی مرکز پرورش فرهنگ و زبان دری گردید .
پوهاندعبدالحی حبیبی اظهار میدارد که از قرن سوم هجری افغاتان لودی در
ملتان مرکز ثقافت اسلامی داشتند و بعد از فتوحات غزنویان در قرن سوم و
چهارم هجری این حرکت فکری و فرهنگی را تقویه کردند تا حدیکه لاهور را بنابر
مشترکات فرهنگی «غزنه خورد» می گفتند . فتوحات غوریان و خلجیان و خاندان
های دیگر افغانستان و بعد از آن لودیان و سوریان و فرملیان و کرانیان و
نیازیان وغیره قبایل افغانی مدنیت خراسان افغانی را به قلب هند نه بلکه به
سواحل شرقی آن تا اقصی بنگاله رسانیدند. (3) توآم با این حرکات نظامی و
هجرت صد ها هزار هموطن که بعدا" در اثر حملات چنگیز و تیمور صورت گرفت ، با
خود زبان و فرهنگ خویش را نیز انتقال دادند . تا جاییکه شهر های هند چون
لاهور، دهلی و بنگال مرکز زبان دری گردید . این روند با هجوم ظهیرالدین
بابر و دولت گورگانی رونق بیشتر یافت و سنگ نوشته ها و لوحه های آبدات
تاریخی دهلی، اگره و ... میراث این زبان را تمثیل مینمایند .
بنا" از ابوریحان بیرونی و حسن نظامی ( نویسنده تاج المآثر) نورالدین محمد
عوفی، منهاج سراج جوزجانی تا بیدل و اسدالله غالب و امیرخسرو دهلوی
وپروفیسور استاد عبدالودود اظهر دهلوی صد ها دانشمند و شاعر و نویسنده زبان
دری دراین کشور چراغ معرفت زبان دری را روشن نگهداشته اند .
اما با تآسف خبر وفات پروفسور عبدالودود اظهر دهلوی، استاد زبان و ادبیات
دری - فارسی پوهنتون جواهر لعل نهرو را دیروز دریافت نمودم که روز جمعه دهم
میزان 1395 هـ ش به عمر هشتاد سالگی درگذشت. انالله و انا الیه راجعون ؛
روحش شاد و یادش گرامی باد .
زندگی نامه استاد دهلوی :
پروفسور عبدالودود أظهر دهلوی، استاد متقاعد دیپارتمنت زبان و ادبیات دری -
فارسی، پوهنتون جواهر لعل نهرو، پسر محمّد عبدالمالک، در تاریخ دوم مارچ
1936 م متولّد شده بود .
تعلیمات ابتدایی و متوسطه را در مدرسه‌ی « پوهنتون ملّیّة اسلامیه» به
پایان رساند و در سال 1954م وارد پوهنتون دهلی شد. در سال 1960 م، موفّق به
دریافت دپیلوم ماستری زبان دری - فارسی از آن پوهنتون شد و سپس، برای تدریس
زبان دری در پوهنتون دهلی استخدام گردید .
موصوف دکترای خویش را در سال 1971 م از پوهنتون تهران گرفت و تیزس دکترای
مرحوم بنام «رامایانا کتاب مقدس هندوان» از طرف بنیاد فرهنگ ایران در دو
جلّد انتشار یافت . راماین یا رامایانا ، کتابی است منظوم مشتمل بر 24000
بیت در7 باب حاوی آیین نیک، قانون زندگی، افسانه، تاریخ، روایت، اساطیر،
مذهب، اخلاق، حماسه و شعر و ادب که به لحاظ قدامت و طرز بیان، در ردیف
کتابهای مقدس هندوان قرار گرفته و در آن «رام» به عنوان انسان کامل یا
بهترین بشر معرفی شده است . (4)
استاد پروفسور عبدالودود اظهر دهلوی، بعد از اخذ درجه علمی دکترا ؛ در
پوهنتون جواهر لعل نهرو در دهلی به تدریس زبان دری پرداخت .
مرحوم دهلوی در سمینارهای مختلف ادبیات و روابط هند با دول همسایه اشترک
نموده بود . خدمات استاد دهلوی در بخش های زبان دری - فارسی نادیده گرفته
نشده و در سال 1988 جایزه افتخاری نشان عالی را از طرف ریس جمهور هند بدست
اورد . و به دریافت جایزه غالب در سال 2005 م و جایزه ادبی سعدی در سال
2009 م نایل آمد .
استاد دهلوی که از پیشکسوتان زبان دری بود؛ علاوه بر زبان هندی و اردو به
زبان های دری، انگلیسی، عربی، پنجابی، فرانسوی و سانسکریت نیز بلدیت داشت.
او مسافرتهای به افغانستان نموده بود. موصوف در پهلوی معاونیت مجلهِ بیاض،
عضویت ؛ نامه‌ی غالب، ایندوایرانیکا و مجلّه تحقیقات فارسی پوهنتون اسلامی
علیگره را نیز داشت .
استاد اظهر دهلوی و نقش زبان پارسی :
پروفیسور اظهر دهلوی در مصاحبه در مورد نقش زبان دری در هند میگوید که :
ﻧﻘﺸﻰ ﻛﻪ ﺯﺑﺎﻥ ﻓﺎﺭﺳــﻰ ﺩﺭ ﻫﻨﺪ ﺍﻳﻔﺎ ﻛﺮﺩﻩ، ﺩﺭ ﺟﻬﺎﻥ ﺑﻰ ﻧﻈﻴﺮ است. از این نظر
که معمولا" ﺯﺑﺎﻥ ﻫﺎ ﺗﻔﺮﻗﻪ ﺍﻯ ﺍﻳﺠﺎﺩ ﻣﻰ ﻛﻨﻨﺪ؛ همچنان که زبان انگلیسی در هند
موجب شد که در 150 سال گذشته ، میان هندو ها و مسلمان ها تفرقه ایجاد شود ،
ﺩﺭ ﺻﻮﺭﺗﻰ ﻛﻪ ﺯﺑﺎﻥ ﻓﺎﺭﺳﻰ ﻫﺸــﺖ ﻭ ﻧﻴﻢ ﻗﺮﻥ ﺩﺭ ﺳﺮﺍﺳــﺮ ﻫﻨﺪ ﺣﻜﻢ ﻓﺮﻣﺎ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ،
ﺍﺯ ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﻋﻮﺍﻣﻞ ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻰ ﻣﺮﺩﻡ ﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎﺭ ﻣﻰ ﺁﻳﺪ .ﻓﺎﺭﺳﻰ ﺑﺮﺍﻯ ﻣﺎ ﻫﻨﺪﻯ ﻫﺎ
ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﺯﺑﺎﻥ ﻧﻴﺴــﺖ؛ ﺑﻠﻜﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ ﺑﺰﺭگ ﻭ ﻭﺳــﻴﻊ ﻭ ﻋﻤﻴﻖ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻫﻴــﭻ ﻳﻚ ﺍﺯ
ﺷــﺆﻭﻥ ﺯﻧﺪﮔﻰ ﻣﺎ ﻫﻨﺪﻯ ﻫﺎ ﻧﺒﻮﺩﻩ ﺍﺳــﺖ ﻛــﻪ ﻣﺘﺄﺛر از ﺯﺑﺎﻥ ﻓﺎﺭﺳــﻰ ﻧﺒﺎﺷﺪ
.ﻧﺰﺩﻳﻜﻰ ﻫﻨﺪﻭﻫﺎ ﻭ ﻣﺴــﻠﻤﺎﻥ ﻫﺎ، ﺑﻪ ﻭﺍﺳﻄﺔ ﺯﺑﺎﻥ ﺯﺑﺎﻥ ﻓﺎﺭﺳــﻰ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳــﺖ .ﺩﺭ
ﺣﻮﺯﺓ ﺍﺩﺑﻴﺎﺕ ﻫﻢ ﺗﻔﻮق زبان فارسی ﭼﺸــﻤﮕﻴﺮ ﺍﺳــﺖ .ﺯﺑﺎﻥ ﺳﻨﺴــﻜﺮﻳﺖ ﺑﺎ ﻭﺟﻮﺩ
ﻫﻤﺔ ﻗﺪاﻣﺖ ﻭ ﻋﻈﻤﺘﺶ، عاری از ﻣﻠﻔﻮﻇــﺎﺕ ﺍﺩﺏ و ﻣﻜﺘﻮﺑﺎﺕ ﺍﺩﺑﻰ ﺍﻱ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ ﺷــﻴﺦ
ﻃﺮﻳﻘﺖ ﻭ ﻣﺮﻳﺪﺵ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ، ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﺳﺎﻧﺴﻜﺮﻳﺖ ﻣﺸﺎﻫﺪﻩ ﻧﻤﻰ ﺷﻮﺩ؛ ﺩﺭ ﺻﻮﺭﺗﻰ
ﻛﻪ ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﻓﺎﺭﺳﻰ ﻣﻠﻔﻮﻇﺎﺕ ﺍﺩﺏ ﻓﺮﺍﻭﺍﻥ ﺍﺳــﺖ ﻭ ﺯﺑﺎﻥ ﻓﺎﺭﺳــﻰ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺣﻔﻆ ﻛﺮﺩﻩ
ﺍﺳﺖ . شاید این ملفوظات از نظر تاریخی کاملا" ﺩﺭﺳــﺖ ﻧﺒﺎﺷــﻨﺪ ﻭ ﺑــﺎ ﺍﻏﺮﺍﻕ
ﺁﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑﺎﺷــﻨﺪ، ﺍﻣﺎ ﺁﻧﭽــﻪ ﺍﻫﻤﻴــﺖ ﺩﺍﺭﺩ، ﺍﺭﺯﺵ ﺍﻳﻦ ﺁﺛﺎﺭ ﺩﺭ ﺗﺎﺭﻳﺦ ﻧﮕﺎﺭﻯ
ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺍﻣﺮﻭﺯ ﺍﺳــﺖ .ﻧﻜﺘــﺔ ﺩﻳﮕﺮ ﺍﻳﻨﻜﻪ، ﻣﻜﺘﻮﺑﺎﺕ ﺍﺩﺏ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺁﻏﺎﺯ ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ
ﺳﻨﺴﻜﺮﻳﺖ ﻭ ﺩﻳﮕﺮ ﺯﺑﺎﻥ ﻫﺎﻯ ﻫﻨﺪﻯ ﻭﺟﻮﺩ ﻧﺪﺍﺷﺘﻪ، ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺭﻭﺍﺝ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺍﺳﺖ . ( 5)
اثار استاد اظهر دهلوی :
کتابهای چاپی :
1 - رامایانا؛ کتاب مقدّس هندوان، 2 جلد، بنیاد فرهنگ ایران، تهران، 1973
م.
2 - تمایلات در ادبیّات فارسی جدید، رساله‌ی فارسی، خانه‌ی فرهنگ ایران،
دهلی‌نو، 1978 م
3 - انقلاب و خلاقیت ایرانی ها، پروفسور «أظهر دهلوی» و پروفسور «آزرمیدخت
صفوی»، دهلی نو، 2006 م .
4 - کتاب مسائل زبان فارسی در شبه قاره ، سال 1366 هـ ش .(6)
همچنان کتاب زندگی‌نامه و خدمات علمی و فرهنگی استاد فرهیخته پروفسور دکتر
عبدالودود اظهر دهلوی در 162 صفحه توسط انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی
درسال 1394 منتشر شد.
زیرنویسها:
1 - جهان نرگس، تاریخ ادبیات فارسی در دوره خلجیان، بیاض، ش 1، س 1984.
2- الهام - پوهاند محمد رحیم ،نقش افغانستان در ورود و انتشار زبان دری در
هندوستان ، مجله ادب، ش 4، س 1354، ص 65 .
3 - حبیبی- پوهاندعبدالحی، منهاج سراج جوزجانی آموزگار و داور و تاریخ نگار
افغانی در هند، مجله ادب، ش 4،س 1354، ص 31 .
4 - صافی - داکتر قاسم ، در سوگ پروفسور دکتر اظهر دهلوی، دایرة المعارف
بزرگ اسلامی، 17 میزان 1395 .
5 - این قند پارسی ، گفتگو با دکتر ﺁﺫﺭﻣﻴﺪﺧﺖ صفوی ﻭ داکتر اظهر ﺩﻫﻠﻮﻯ
ﺍﺳﺘﺎﺩﺍﻥ ﺯﺑﺎﻥ ﻭ ﺍﺩﺑﻴﺎﺕ ﻓﺎﺭﺳﻰ ﺩﺭ ﻫﻨﺪ، کتاب ماه ادبیات س چهارم حمل 1390 هـ
ش ، ش 48 ، ص 111 .
6- پروفسور اظهر دهلوی استاد مطرح هندی‌تبار حوزه زبان فارسی درگذشت ،
دایرة المعارف بزرگ اسلامی ، 13 میزانف 1395 هـ ش
|
