|
محمود طرزی نویسنده و دولتمرد برجسته که او را پدر
مطبوعات افغانستان لقب داده اند در سال 1312 در ترکیه درگذشت، او از اولین
روزنامه نگارانی است که آغاز گر فعالیت روز نامه نگاری به شیوه نوین آن در
این کشور می باشد.
محمود طرزی فرزند سردار غلام محمد طرزی و نواده سردار رحمدل
خان درانی در اول سنبله سال1244 خورشیدی در شهر غزنی افغانستان متولد شد.
پدر محمود طرزی از شاعران و سیاستمداران دوران امیر
عبدالرحمان خان بود که به دلیل مخالفت با وی در سال 1261 خورشیدی به همراه
خانواده خود به هند تبعید شد.
محمود طرزی ابتدا در کراچی اقامت گزید و سپس به سوریه،
بغداد و استامبول رفت و در دمشق با اسما رسمیه دختر صالح المصدیه خطیب مسجد
اموی ازدواج کرد و در سالهای دوری از افغانستان، زبان های اردو، ترکی، عربی
و فرانسوی را فرا گرفت و با دانش های نوین و آثار ادبی غرب آشنا شد.
طرزی بعد از 23 سال دوری از افغانستان در حالیکه از اندیشه
های سید جمال الدین و اندیشه های "پان اسلامیزم" متاثر بود به افغانستان
بازگشت و کوشید که نمود های از تمدن غرب را نیز در افغانستان و در میان
مشروطه خواهان این کشور رواج دهد. جنبش مشروطیت افغانستان با افکار مشروطه
خواهان در ایران، و ترکیه و سایر کشورهای اسلامی شباهت داشت و علت آن تاثیر
اندیشه های سید جمال الدین بر مشروطه خواهان بود.
سید قاسم رشتیا، مورخ و محقق افغانستان در کتاب افغانستان
در قرن بیستم در این باب گفته است: کسانی که تاثیرات سید جمال الدین افغان
را در استانبول دیده بودند، چند سال بعد از آن، به افغانستان آمدند و افکار
سید جمال الدین را پخش کردند و به مردم ابلاغ کردند که آنها خاندان محمود
طرزی بودند و شخص محمود طرزی.
انتشار سراج الاخبار از مهم ترین رویداد های زندگی محمود
طرزی و تاریخ مطبوعات افغانستان بود که وی به عنوان پدر مطبوعات لقب گرفت
که توانست آغاز گر فعالیت روزنامه نگاری به شیوه نوین آن در این کشور باشد.
طرزی با نفوذی که در حکومت داشت توانست که انتشار سراج
الاخبار را که قبل از او فقط یک شماره منتشر شده بود دوباره از سر بگیرد و
انتشار آن را تداوم بدهد و ادبیات اروپایی را به جامعه افغانستان معرفی
کند.
طرزی با ترجمه آثار ادبیات غرب مانند رمان، داستان کوتاه،
مقاله های ادبی و شعر در نظم و نثر زبان فارسی افغانستان دگرگونی اساسی
ایجاد کرد. وی افزون بر ادبیات غرب از نثر دوران مشروطیت در ایران هم متاثر
بود.
قبل از طرزی مشروطه خواهان یک شماره از سراج الاخبار را
منتشر کرده بودند که بعد از انتشار همان شماره اول جنبش مشروطیت سرکوب شد و
سراج الاخبار نیز توقیف شد و محمود طرزی اولین شماره دور جدید سراج الاخبار
را در 12 مهر ماه سال 1290 خورشیدی در کابل منتشر کرد.
طرزی به عنوان مدیر مسول سراج الا خبار بیشترین مقالات را
در این نشریه نوشته است و از شماره هفتم به بعد طرزی با نام محمود افغان
مقاله می نوشت، علی احمد خان ایشک و آقاسی ملکی به عنوان سردبیران سراج
الاخبار گاهی سرمقاله های سراج الاخبار را می نوشتند. اگر چه جنبش مشروطه
سرکوب شد، اما محمود طرزی با انتشار سراج الاخبار کانون تازه فکری در
افغانستان بوجود آورد و ترقی خواهان را دوباره به هم وصل کرد و هم زمینه
مهمی برای غنای فرهنگ وادبیات در افغانستان به وسیله انتشار سراج الاخبار
به سر دبیری طرزی بوجود آمد.
طبق گفته لطیف ناظمی مورخ و نویسنده افغان، سراج الاخبار از
نظر سیاسی اخباری است که علیه استبداد داخلی آن دوران و عیله استعمار
خارجی، یعنی استعمار انگلیس، فروان موضع گیری کرده و موضع گیری درست و
حسابی هم کرده است. ناظمی بر این باور است که سراج الاخبار و محمود طرزی
کوششها و تلاشهای بسیار ارزشمندی در زمینه فرهنگ و ادبیات معاصر افغانستان
انجام داده اند و برای اولین بار در تاریخ افغانستان ادبیات اروپایی توسط
محمود طرزی و یارانش در سراج الاخبار معرفی شد و ژانرهای جدید ادبی، پدید
آمد.
نام محمود طرزی با نام سراج الاخبار پیوند ناکسستنی دارند،
آنگونه که محمد عزیز نعیم استاد سابق دانشگاه کابل گفته است طرزی به عنوان
متفکر بزرگ قرن بیستم، در تقویت وحدت افغانی و بیداری مردم سهم بسزایی
داشته است: "محمود طرزی می فهمید که مجبور است یک سلسله از حرفهای خود را
در لفافه بزند، مخصوصا در مقاله "حی علی الفلاح" که در سال 1915 چاپ شد،
وقتی که هیات ترک و آلمان به افغانستان آمده بودند و افغانستان را به جنگ
علیه انگلیس دعوت می کردند. این مضمون مخصوصا حالت تحت الحمایگی را برای
افغانستان ننگ می دانست. که ما تا چه وقت باید تحت الحمایه باشیم. در آخر
مقاله گفته بود: هر چه بود، بود و هر چه گذشت، گذشت؛ اما مروز افغان آن
افغانی نیست که هر چیزی برایش گفته شود، قابل قبول باشد". این گفته ها نه
تنها ناسیونالیزم را تقویت می کند، یعنی افغانستان را به عنوان یک ملت
بیدار می کند، بلکه مردم را بیدار می کند که شما باید در سرنوشت خود سهم
داشته باشید." طرزی سعی کرد که با نفوذ در حاکمیت خود را به دربار نزدیک
کند تا بلکه بتواند از این طریق اصلاحات اساسی در وضعیت جامعه افغانستان
ایجاد کند، او حتی دو دختر خود را به همسری شاهزادگان دربار در آورد.
سیاست پس از گشتن امیر حبیب الله خان فرزند او امان الله
خان به پادشاهی رسید، امان الله خان بعد از به قدرت رسیدن، محمود طرزی را
که پدر همسر او نیز می شد به عنوان وزیر امور خارجه بر گزید. برخی فعالیت
های سیاسی طرزی را، سبب دوری او از کارهای فرهنگی دانسته اند که این فعالیت
ها باعث شد سراج لاخبار نیز متوقف شود.
از مهم ترین فعالیت های طرزی در زمان وزارت او، اعزام هیات
نمایندگی به هند برای به رسمیت شناخته شدن افغانستان از سوی بریتانیا بود.
محمود طرزی مدتی نیز سفیر افغانستان در فرانسه بود که در این دوران وی
قرارداد های را با دولت فرانسه به امضا رساند. تاسیس لیسه(دبیرستان)
اسقلال، اعزام دانشجو به فرانسه و اعزام یک هیات تحقیقاتی و باستان شناسی
از فرانسه به افغانستان از مهم ترین این قراردادها بودند.
تاسیس وزارت خارجه، شناسندن افغانستان به مجامع بین المللی،
بر قراری نظام حزبی، انتخابات پارلمانی از مهم ترین پشنهادها و عملکردهای
سیاسی طرزی در افغانستان بود.
برخی طرزی را از پایه گذاران تیاتر معاصر افغانستان نیز
دانسته اند که وی با ترجمه نمایش نامه های معروف آن دوران نقش اساسی در این
رابطه ایفا کرد.
وفات با به قدرت رسیدن حبیب الله کلکانی(بچه سقا) طرزی به
اعدام محکوم شد ولی توانست که از افغانستان فرار کند و ابتدا به ایران و
سپس به استانبول برود و در همان شهر نیز از دنیا رفت و پیکرش در نزدیکی
مقبره ابوایوب انصاری به خاک سپرده شد.
آثار محمود طرزی از آغاز جوانی که در خارج از افغانستان به
سر می برد به نوشتن آثار ادبی و ترجمه آثاری به فارسی پرداخت که برای مردم
افغانستان جنبه آموزشی داشت و تا سالهای آخر عمر خود به این کار ادامه داد.
"مقالات محمود طرزی در سراج الاخبار الافغانیه" مجموعه ای
بیش از 500 مقاله است که در سراج الاخبار منتشر شده بود و بعد از حدود نیم
قرن از مرگ طرزی در سال 1355 خورشیدی به کوشش دکتر روان فرهادی در کابل به
چاپ رسید.
ترجمه رمانهای "ژول ورن" و رمانی از "کادیه مونته پین" و
چند اثر تحقیقی دیگر از جمله آثاری هستند که توسط طرزی از ترکی به فارسی
ترجمه شده است. دیگر آثار: از هر دهن سخنی از هر چمن سمنی، کابل، سال1289 خ
محمود نامه (اشعار) کابل، سال 1298 خ
روضه حکم کابل، سال 1298 خ مثنوی توحید خلاق یگانه به زبان
موالید ثلاثه کابل، سال 1299 خ
سیاحتنامه سه قطعه زمین کابل1300خ
مختصر جغرافیای عمومی کابل، سال 1300خ
وطن و معانی متنوعه و محاکمات حکیمه کابل1302 خ
منابع این نوشته: افغانستان در پنج قرن اخیر، محمد صدیق
فرهنگ طرزی وسراج الاخبار، بشیر سخاورز افغانستان در مسیر تاریخ، غلام محمد
غبار افغانستان در قرن بیستم، ظاهر طنین افغانستان در عهد امانیه، سنزل
نوید، ترجمه محمد نعیم مجددی دانشنامه ادب فارسی در افغانستان، محمد حسن
انوشه محمود طرزی و اندیشه اش اندر باب زبان پشتو، نعمت حسینی (مقاله)
|
