2 - مطبعه معارف 
زمانیکه شما از چارراهی زیارت شاه دوشمشیره به طرف لیسه میخانیکی و لیسه نجات سابقه و لیسه آریانا فعلی برویم . مقابل ریاست فارمسی و ریاست ماشین خانه به تعمیر نسبتا" قدیمی در کنار دریای کابل برمیخوریم که در بالای دروازه آن لوحه مطبعه معارف به نظر میخورد که سالیان متمادی به این سو ملیونها جلد کتاب درسی در آن مطبعه انتشار یافته است . 
وزارت معارف با ازدیاد مکاتب و لیسه ها وضرورت چاپ کتاب لازم دید تا مطبعه جداگانه داشته باشد . در حالیکه قبلا" طباعت وزارت معارف در مطبعه عمومی انجام میشد . وزارت معارف به تورید مطبعه و تعمیر جداگانه کوشید . ماشین طباعتی از کشور های اسیایی ایشیا فوندیشن با کمره کلمش و ماشین ریخته گری حروف نوع مونو تایپ . ماشین طبع حروفی نوع شتوم فوگل نصب و به کار آغاز نمود و یک تعداد ازکارمندان مطبعه را به خارج فرستاد تا دراین رشته تحصیل نمایند .
یکی از روسای مطبعه معارف یا ( د پوهنی مطبعه ) عتیق الله پژواک بود که در پهلوی آن منیجر و رییس مؤسسهء انتشارات فرانکلین در کابل ( 1963-1973) بود . در سال 1973 در اثر اختلاف نظر با وزیر معارف وقت مستعفی شد که باعث استعفای جناب وزیر هم گردید .
قرار داد وزارت معارف برای چاپ کتابهای درسی با مطبعه فرانکلین مدت 11 سال بود در حالیکه مطبعه معارف قبلا وجود داشت شاید بعدا" لوازم و ماشین های طباعتی هم جز مطبعه معارف گردیده باشد . اما وزارت معارف مالک دو مطبعه بود. یک مطبعه کوچک که بنا به گفته باقی سمندر ؛ باری بنام انتشارات فرانکلین یاد میشد و اکنون زیر اداره وزارت معارف است و مطبعه دیگری که بنام مطبعه کانادایی یاد میشد. این مطبعه دومی را کانادایی ها برای افغانستان سا خته بودند از همین رو بنام مطبعه کانادایی یاد میگردید. باقی سمندرادعا دارد که اکنون این مطبعه در اختیار عبدالسلام عظیمی قاضی قضات افغانستان دوره زمامداری رییس جمهور حامدکرزی و رییس اسبق پوهنتون کابل قرار دارد.و نام مطبعه نبراسکا را به خود اختصاص داده است . (1) به نظر من مطبعه کانادایی همان ( مطبعه تجارتی معارف ) بود . این مطبعه مطابق پلان پنجساله افغانستان در دهه سی هجری شمسی رویدست گرفته شد بنا" در تطبیق سال سوم پلان مذکور تعمیر الحاقیه مطبعه آغاز و در سال چهارم تکمیل و ماشین های مطبعه خریداری گردید . و برای بقیه لوازم مطبعه مبلغ سی هزار دالر تخصیص داده شد. 
در مطبعه معارف برعلاوه کتابهای درسی ؛ مجلات آیینه عرفان ، عرفان، اریانا، ادب، بدنی روزنه ، تعلیم و تربیه ، حقوق،شونکی و مجله پوهنتون کابل چاپ می شد .
3 - مطبعه وزارت دفاع ملی: 
مطبعه دفع ملی ساختمانی بزرگ و قدیمه و مفشن در حصه چهار راهی انصاری وات در کنار جاده کارته ولی در شش درک و مقابل دیوار غربی کلوپ عسکری قرار دارد . این مطبعه طباعتی با ماشین های مجهز خود به طبع و نشر و کتب عسکری ، مجلات مسلکی حربی، و اسناد و اوراق مطبوع وزارت دفاع ملی را پیش از پنجاه سال به این طرف اولا" با سیستم ابتدایی ( چاپ سنگی ) چاپ نموده و با شعبات زنگوگرافی و حروف ریزی و حروف چینی دارای ماشین های مختلف طباعتی و آفسیت و صحافی مجهز میباشد. 
این مطبعه در گذشته به سیستم حروف چینی لینو تایپ که از مواد سرب و اتنیمون و قلعی که مواد گازات مضره آن برای صحت کارکنان حروف چینی و لینو تایپ و حروف چین ها غیر قابل تحمل بود کار مینمود ولی کارگران مطبعه وزارت دفاع ملی در این مدت با کار و زحمات خویش قیمت گزافی پرداختندو شرایط غیر صحی را تحمل نموده تا لقمه نان حلال بدست آورند.و مصدر خدمتی برای وطن و جامعه گردند . امروز با نصب 21 پایه ماشین های ( افغان سرویس اند پرودکشن َASAP) در سال 2007 م از کمپنی هایدلبرگ المان وضع چاپ بهتر گردیده است و دست اندرکاران وزارت معارف تلاش داشتند تا کتابهای درسی آن وزارت را در این مطبعه چاپ کنند اما برخی سود جویان داخلی و خارجی مانع آن گردید . 
ماشین های مطبعه مذکور نوع افسیتس سپید ماستر شش رنگ و پنج رنگ و ماشین ( GTO) چهار رنگ همه همزمان قسم دو رویه به چاپ رنگین و سیاه و سفید می پردازند و ماشین سورم (SORM ) یک رنگ ، ماشین برش سه کارد و یا کارد، پولار 115 و ماشین قات اشتال ماشین پاکت سازی عصری، ماشین بسته بندی، ماشین سرش، ماشین میان دوخت مجله که چندین فورم را همزمان با پشتی قسم انومات دوخت و یک به یک به اسرع وقت برش مینماید ، دراین مطبعه موجود است . همچنان این مطبعه ماشین مونتاژ پلیت را دارا بوده که در یک ساعت 15 تا 17 پلیت را تهیه مینماید .(2)
محترم باقی سمندر که عمر خود را در چاپخانه های صرف نموده است ادعا دارد که این مطبعه میتوانست کتاب های وزارت معارف را به نحوی احسن انتشار بدهد . اما با زدو بند ها و رشوت های بزرگ ؛ با تاسف کتاب های درسی مکاتب در هند و اندونیزیا و یا قسما" در پاکستان چاپ گردید .در حالیکه در گذشته مجله اردو ، مجله میرمن ، مجله زیری و مجله سره میاشت دراین مطبعه انتشار می یافت . 
4 – مطبعه صکوک :
مطبعه صکوک از بدو تآسیس تا سال های 1345 هـ ش در عمارت نزدیک دروازه غربی باغ ارگ در پهلوی تعمیر سابق مطبعه دولتی قرار داشت اما امروز بخش از ماشین خانه مقابل دریای کابل در جاده سپه سالار متصل ریاست سره میاشت قرار دارد. در آغاز جز از مطابع دولتی به شمار میرفت بعداز آنکه ماشین های چاپ صکوک یعنی بانکنوت، تکت پوست و، وثایق قیمتدار از خارج وارد و بکار انداخته شد ؛ مسؤولیت و ظیفوی وی از مطبعه دولتی مجزاگردیدو به ریاست ضرابخانه مربوط پردید . این مطبعه اوراق بهادار دولتی را انتشار و چاپ مینماید .قابل یاداوری است این مطبعه در پهلوی چاپ تکت پستی ؛ مجله مخابرات را نیز طبع مینمود . (3) 
اما در سالهای اخیر کشور جرمنی جهت اعمار ساختمان جدید مطبعه دولتی صکوک و معیاری سازی خدمات آن کمک مالی می کند.وزارت مالیهء افغانستان می گوید که با اعمار یک ساختمان جدید در ساحه جنگلک شهر کابل مطبعه فعلی صکوک به یک کار خانهء تولیدی مجهز توسعه خواهد یافت.
تفاهمنامه این پروژه میان وزارت مالیه افغانستان و نماینده اداره انکشاف بین المللی آلمان یا GIZ در کابل به امضا رسید.اما وزارت مالیه افغانستان مقدار پولی را که قرار است در این پروژه از سوی دولت جرمنی به مصرف برسد، مشخص نساخت. (4) 
مطابق با طرح اين موافقت‌نامه، مطبعه‌ي فعلي "صكوك"، با اعمار يك ساختمان جديد به اضافه يك كارخانه توليد، توسعه خواهد يافت.كاركنان فعلي اين بخش نيز در ساختمان جديد فعاليت می‌کنند و ۲۵۰ تا ۳۰۰ نفر نيز به تعدادشان افزوده می ‌شود.
اين توافق‌نامه در حالي از سوي دولت افغانستان با اين نهاد آلماني به امضا مي‌رسد كه بسياري از اسناد بهادار و رسمي دولتي از جمله پاسپورت در خارج از افغانستان به چاپ مي‌رسد.انتظار می‌رود که با فعاليت اين مطبعه در سال ۲۰۱۶م، قابليت چاپ‌، اين اسناد در كشور با كيفيت و امنيت بالا فراهم شود.ساختمان جدید تصدی مطبعه صکوک در جنگلک شهر کابل واقع شده است. 
5 – مطبعه ملی و مطابع شخصی : 
مطبعه ملی در سال 1331 هـ ش تاسیس گردید این مطبعه در آغاز با هفت پایه ماشین گستتنر ، لوتاپرن، حروفی منتلیت و عکاسی کار خویش را شروع نمود و روزانه 18 ساعت و شصت الی هفتاد هزار ورق چاپ میکرد .این مطبعه مصروف طبع جداول ، دفاتر ملی و دولتی ، کتب درسی معارف و غیره بود و قبلا در خانه شخصی صاحب امتیاز مطبعه فضل احمد دایر میشد . (5) 
اگرچه قانون مطبوعات 1344 هـ ش = 1965 م تاسیس مطابع شخصی را اجازه داده بود، اما جز دو سه مطبعه کوچک، مثل مطبعه سبا و وارسته، مطبعه های بزرگی که جراید آزاد را چاپ کند، وجود نداشت. از سوی دیگر بر اساس قانون مطبوعات، همه جریده ها باید به وسیله ماشینهای طباعتی چاپ می‌شدند نه به وسیله ماشین‌های کاپی و گستتنر.
بنا بر این، تقریباً همه نشریه های آزاد در مطبعه دولتی چاپ می‌شدند. حبیب الله رفیع، دانشمند کشور ما می‌گوید در این وضعیت حکومت فرصت می‌یافت جراید را به نحوی پیش از پیش سانسور و حتی مصادره کند.(6)
در سال هاي بعدي موسسات طباعتي در سكتور سرمايه گذاري شخصي نيز اساس گذاشته شدند كه تعداد آنها تا سال 1356 بر شش مطبعه بالغ گرديد كه اندازه مجموعي سرمايه گذاري ابتدايي آنها بر 81.5 ميليون افغاني بالغ گرديده و ارزش توليدات آنها به 6.511 ميليون افغاني ميرسيدبه اين ترتيب سكتور انفرادي اين بخش با 28.72 فيصد سرمايه گذاري مجموعي 2.79 فيصد توليدات را از نظر ارزش بدست آورده بود .(7) یکی از مطابع ؛ مطبعه وارسته بود که در چاراهی صدارت قرار داشت . 
مطبعه دیگر بنام « دلمتد پشتنی مطبعه » در یکی از اپارتمانهای جاده ولایت کابل فعالیت داشت که با دستگاه محدود خود مصروف تهیه اوراق چاپی برای دفاتر ملی و دولتی و کارت های دعوت و امثال آن بود . (8) 
6 - مطبعه پوهنتون کابل 
پوهنتون کابل جهت انتشار و چاپ لکچر نوت ها دارای ماشین های گستتنر، پولی کاپی بود و هم شعباتی صحافی و طباعتی و عکاسی نیز داشت . 
7 – شعبه گستتنر شاروالی کابل :
مدیریت عمومی تبلیغات با سه پایه ماشین گستتنر و یک شعبه صحافی تمام اوراق مطبوع دفاتر و شعبات مربوطه و نواحی ده گانه شاروالی را چاپ مینمود . قابل یاداوری است شهر کابل در دهه 40 هـ ش به ده ناحیه جداگانه تقسیم شده بود . که هر ناحیه کنترول نرخ و صفایی گذر ها و جوی ها و مواظبت از پارک ها و رسیده گی به منازعات ناحیه مربوطه خویش بود . 
فراموش نکنیم در اکثر وزارت خانه ها و تصدی های و موسسات دولتی و شخصی به تعداد زیاد ماشین های گستتنر وجود داشت که روزانه هزاران ورق جداوال و دفاتر محاسبوی خویش را چاپ مینمودند . (9)
زیر نویسها : 
1 - باقی سمندر ، شبکه اطلاع رسانی افغانستان ، 20 – 4 – 1389. 
2- بخشی - محمد یوسف، آموزش طباعت، ج اول ، بهار 1389 هـ ش ، ص 4 و 5 .
3 – غرغشت – محمد ناصر ، رهنمای کابل ، مطبعه دولتی ، کابل ، س 1345 ، ص 227 – 228 . 
4 - بره کی - ویدا ، رادیو آزادی ، مطبعه صکوک به یک کار خانهء تولیدی مجهز توسعه می یابد ، 13 حوت س 1392 هـ ش .
5 – غرغشت ، ایضا" ، ص 228 . 
6 - شادان - عبدالله ، چالشها و دستاوردهای مطبوعات دهه چهل ، بی بی سی ، 7 عقرب 1390 هـ ش .
7 - امین – پوهاند حمیدالله، گریه بر فابریکه های ویران افغانستان، 24 نومبر 2015 م ارمغان ملی . 
8 – غرغشت ، اثر قبل الذکر ، ص 228 .