لغتنامۀ «واژه ها و ریشه ها» نوشتۀ فرهنگی ساعی و پر کار آقای همایون باختریانی درین اواخر به زیور چاپ آراسته گردیده و به دسترس فرهنگیان عزیز قرار گرفته است. مؤلف در حدود هزار واژهی گویشی و عامیانۀ مردم کابلزمین را که ظاهراً این لغات و اصطلاحات بی معنی و خالی از ارزش های ادبی جلوه مینماید به تحلیل و بررسی گرفته است.

آقای باختریانی با انجام این کار معنا و مفهوم بسیاری از عبارات، واژه ها و کلمات گویشی کابلزمین را با استفاده از منابع و مأخذ ممکن و میسر مطابق با معیار های علمی- پژوهشی شرح و توضیح نموده است. حوزۀ کار مؤلف بر دو ساحۀ ریشه یابی و رد یابی متمرکز بوده و آن عده از واژگان که دخیل یا قرضی ثابت گردیده اند؛ تنها به ردیابی آنها پرداخته شده که منشا از کدام زبان مجاور یا دور دست داشته است. مانند: «ریکشا» که منشا جاپانی دارد و یا «سماوار» که منشا روسی دارد یا «غجم و غجمک» که منشا ترکی دارد و یا «گدود» که منشا هندی دارد و به همین منوال. تعداد دیگر که خاستگاه شان حوزۀ زبانی خود ما بوده به کندو کاو مختصر در ریشۀ آنها پرداخته شده، تجدید هویت گردیده اند؛ مانند: «شیرگرم» «بر زدن» «بی سر» و غیره. برای بررسی واژه ها و جستجوی ریشهی واژه ها به منابع معتبر ارج گذاشته شده تا به حدث و قیاس نگارنده.در مواردیکه به منابع معتبر در دسترس نبوده به برهان و قیاس متوسل شده است؛ مانند واژۀ « مارموسک» که از «مارمویزک»؛ ماریکه شبیه مویز یا کشمش است تغییر نموده است. بعض واژه گانی که منبع دوگانه و سه گانه داشته نیز مورد بررسی و غور قرار گرفته است مانند؛ «بلا» که از دو مسیر وارد قلمرو زبانی ما شده است یکی بلا «عربی» دوم بلا« هندی».

نگارنده در مقدمه چنین نوشته:« گرچه این کار صلاحیت سترگ و امکانات بزرگ میخواهد که نگارنده از هردوی آنها فاصله دارد؛ ازینرو این حرفهای آخرین نبوده و براهین قاطع شمرده نمیشوند، زیرا هریک ازین لغات مستلزم کاوش های زبانشناسانه بوده شرح و بسط بیشتری لازم دارند که مجال آن تنها برای دانشگاهیان و اندیشمندان فراهم خواهد بود.»

در جای دیگر از مقدمه نوشته اند که: «از آنجاییکه این گنجینه ها نسل اندر نسل برای مان به میراث رسیده است، بایست در نگهداری آنها بکوشیم، غبار فراموشی را از قامت اوشان بزداییم و هویت اصلی شانرا برملا کنیم، اگر امکان میسر گردد آنها را به جای اصلی شان بیشانیم.»

ما از سعی و اهتمام محترم باختریانی درین راستا قدر دانی کرده همت شانرا میستاییم، مؤفقیت بیشتر از بارگاه خداوند« ج» برایش مسألت مینماییم.

دکتر فیض الله ایماق