پوهاند دکتور عبدالقیوم قویم

ایشر داس، داستان نويس توانا و پژوهشگری سخت‌کوش، از چهره‌های برجسته‌ای است که با قلمی توانا و دلی آکنده از عشق به فرهنگ و تاریخ افغانستان، در مسیر روشنگری و حفظ هویت‌ها گام برداشته است .او نويسنده پر تلاش اما كم ادعا است .
ايشر داس در سال ۱۳۳۳ خورشیدی در گذر بارانهٔ کابل دیده به جهان گشود و کودکی و نوجوانی‌اش را در هوای معنویت‌آمیز و پرجنب‌وجوش آن شهر سپری کرد.
او از دل گذر های قدیمی کابل برخاسته؛ جای که صدای اذان مسجد و نوای دعا های معبد قصه‌های بی‌شمار همزیستی مسالمت آمیز را روایت می کرد.
او در مکتب معروف امانی درس خوانده و از انستیتوت ادارهٔ صنعت به سویه لیسانس فارغ گردیده است .
ایشر داس پس از اتمام تحصیلات عالی، سه سال در انستیتوت اداره صنعت به تدریس پرداخت و دورهٔ سربازی را نیز پشت سر گذاشت. سپس، به بانک ملی افغان پیوست و در سمت مدیر تدقیق و مطالعات به خدمت ادامه داد.
حوادث ناگوار سیاسی و اجتماعی، او را همچون بسیاری از فرهیختگان وطن، به ترک دیار واداشت و در سال ۱۹۹۳ میلادی، رهسپار آلمان شد .او اکنون در المان زندگی می کند.

کارنامه ادبی و فرهنگی ایشر داس، نشان از تعهد عمیق او به حفظ و پاسداری از میراث فرهنگی افغانستان دارد. از برجسته‌ترین تلاش‌های او، تأسیس سایت یا نشریهٔ مستقل دیجیتال «کابل ناتهــ» است که در هشتم مارچ سال ۲۰۰۵ میلادی به یاری و مشورت بزرگان ادب و فرهنگ افغانستان از جمله شادروان دکتر اکرم عثمان، رحیم غفوری و دیپلوم انجینر نادر عمر پا به عرصه وجود گذاشت. این نشریه كه با معناى «همصحبت كابل» يا «همراه كابل» نیز موسوم است، در زمانى به فعاليت آغاز كرد كه شبكه هاى اجتماعى مانند فيسبوك و تلگرام هنوز ظهور نكرده بودند. در آن دوران، فضايى براى بيان تجربيات و روايت هاى فرهنگى-اجتماعى هندوان و سيكهاى افغانستان وجود نداشت. كابل ناتهـ به هدف تحقق این مأمول و با رویکردی بی‌طرفانه و آزاد، به بازتاب زندگی و مشکلات هندوان و سیک‌های افغانستان پرداخت و به تدریج به یکی از منابع معتبر و مستقل فرهنگی و اجتماعی بدل گشت.

علاوه به آن در بیست سال فعالیت کابل ناتهــ، صدها مقاله در زمینه‌های تاریخی، فرهنگی و اجتماعی از بیش از ۱۱۰ نویسنده منتشر شده است؛ آنچه این نشریه را ممتاز ساخته، دوری از هرگونه تعصب قومی، زبانی و مذهبی و استقلال مالی آن است. در دورانی که بعضی از رسانه‌های وابسته با روایت‌های یک‌سویه، ذهن مردم را مشوش می‌کردند، کابل ناتهــ چراغی روشن و پُر از حقیقت‌های ناگفته و پژواک صدای خاموشان بود.

یکی از ویژگی‌های برجسته کابل ناتهــ، توجه ویژه به تاریخ ، ادبیات ،فرهنگ و معرفی چهره‌های علمی و ادبی افغانستان است. ایشر داس، با دقت و علاقه فراوان، مجموعه‌ای ارزشمند از عکس‌های تاریخی اهل علم و فرهنگ این سرزمین را گردآوری نموده و در این نشریه به نشر رسانده است. این تصاویر، پنجره‌ای به گذشتهٔ پرافتخار افغانستان گشوده و خاطره بزرگان را زنده نگه‌داشته و همچنین با تجلیل‌های مستحکم از شخصیت‌های علمی، فرهنگی و ادبی کشورکه با انتشار زندگینامه و مرور کارنامه آنان همراه است میراث فرهنگی افغانستان را پاس می‌دارد. ایشر داس هندو باور اهل افغانستان و افغانستان شناسی است که قند فرهنگ کشورش و از جمله ادبیات فارسی دری را با شیرینی و حلاوت از دروازهٔ کابل ناته به کوچه کوچه افغانستان می بَرد و روشنگری می کند .

ایشر داس در عرصهٔ داستان‌نویسی داستان های قابل توجهی را به رشته تحریر در آورده و با سبک که او در هنر داستان نویسی به کار بُرده، داستان هایش به قدر قابل ملاحظه مورد مطالعه و استقبال قرار گرفته است. قرار تذکر خودش در داستان نویسی از رهنمایی های بانو مریم محبوب و آقای عزیزالله نهفته بهره ها برده است.

نخستین داستان کوتاه او با عنوان «عطر گل سنجد» در ماه اپریل ۲۰۲۲ به نشر رسید و این آغازگر سلسله‌ای از داستان‌های کوتاه گردید که هر یک، روایتی از زندگی مردم افغانستان را به زبانی ساده و در عین حال عمیق بیان می‌نمایند. از جمله داستان ها ی نشر شدهٔ جناب داس می‌توان به عناوینی چون:
• عطر گل سنجد
• و لاله ره قسم دادم
• استاد مه نسرین هستم، رفیق نسرین
• محبت
• کاغذ پیچ
• خاک
• کجکی ابرویت نیش گژدم است
• دختر سردار
• پیزار پوشان
• نیاز
• گربهٔ همسایه
• زنی از بدخشان
• رقاصه
• شاه دختر، شکر دختر، شاه‌ی دختران
• ربابی
• دو هفته زمان‌گیر نیست
• لاله سلام
• رؤیاهایی ربوده شده
• آن شام یازدهم سرطان
اشاره کرد .

مجموعهٔ داستانی (سایه‌های کوچه تنگی دیوان)، که شامل ۱۴ داستان کوتاه است، به عنوان مجموعهٔ داستانی مدون وی به چاپ رسیده است. این مجموعه ابتدا در هلند توسط انتشارات شاهمامه، سپس در کانادا توسط انتشارات کتاب کابل و بعداً در ایران از سوی مؤسسه نشر جوان منتشر گردید.

از جنبه‌های برجستهٔ مجموعهٔ داستانی (سایه های کوچه تنگی دیوان)، پرداختن به زندگی هندوان و سیک‌های افغانستان است. او با نگرشی بی‌طرفانه و صمیمی، از حضور عینی این واقعیت کهن و انکار نا پذیر در افغانستان سخن می‌گوید؛ مردمانی که قرن‌ها در کنار مسلمانان زیسته‌اند و در ساختار اجتماعی و اقتصادی ( دفتر و اجتماع ) کشور نقش اساسی ایفا نموده‌اند، اما همواره با چالش‌هایی نیز مواجه بوده‌اند. داس با روایت‌هایش که ممزوج از حقیقت های بوقوع پیوسته است نه تنها این بخش مهم از تاریخ اجتماعی افغانستان را به ثبت رسانده، بلکه تلاش نموده است تا سوءتفاهم‌ها برطرف و چهره‌های واقعی جامعه هندو باور کشورش را به نمایش بگذارد. افزون بر این، او در اثر خود دغدغه‌های بزرگی همچون عدالت اجتماعی، همزیستی فرهنگی و هویت انسانی را منعکس می‌نماید؛ نگرشی که از مرزهای تنگ قومی و مذهبی فراتر رفته و انسان را در مرکز توجه قرار می‌دهد.

قابل ذکر است که جناب ایشر داس قبلا کتاب ارزش‌مند نسبتا تاریخی دیگری بنام (ما باشندگان دیرینهٔ این سرزمین) را نیز نوشته و در آن به بررسی تاریخچه و پیشینه زندگی هندوباوران و سیک‌های افغانستان پرداخته است. این اثر ارزشمند در دو بخش اصلی تنظیم شده است. بخش اول به تاریخ حضور این اقلیت مذهبی در افغانستان، مهاجرت‌های اجباری آنان و معرفی نیایشگاه‌های تاریخی در شهرهایی مانند کابل، قندهار و ننگرهار می‌پردازد. بخش دوم، شخصیت‌های برجسته و نخبگان هندوباور و سیک را که در عرصه‌های اجتماعی و اقتصادی افغانستان نقش مهمی ایفا کرده‌اند، معرفی می‌کند.
این کتاب در مارچ ۲۰۰۳ در سویدن به چاپ رسیده و توسط شورای فرهنگی افغانستان منتشر شده است.